02 شهریور 1404
احمد ساجدی
دکتر محمدجواد باهنر طی دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تنها 2 سال و 6 ماه در قید حیات بود (22 بهمن 1357 تا 8 شهریور 1360) مهمترین مسئولیت‌های وی در این مدت، تصدی وزارت آموزش و پرورش در دولت محمدعلی رجایی[1]، تصدی نهضت سوادآموزی[2]، عضویت در ستاد انقلاب فرهنگی[3]، عضویت در شورای عالی تبلیغات[4]، همکاری و هماهنگی با محمدعلی رجایی در تأسیس ستادهای امور تربیتی در مدارس کشور،[5] نمایندگی مردم کرمان در مجلس خبرگان قانون اساسی[6]، نمایندگی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی[7]، دبیرکلی حزب جمهوری اسلامی پس از شهادت آیت‌الله بهشتی[8] و نخست‌وزیری در دوران کوتاه ریاست‌جمهوری محمدعلی رجایی[9] بود.
زمینه‌های تشکیل دولت باهنر
روز 2 مرداد 1360 دومین انتخابات ریاست جمهوری در سراسر کشور برگزار شد. آقایان سیداکبر پرورش، عباس شیبانی، حبیب‌الله عسگراولادی مسلمان و محمدعلی رجایی نامزدهای اصلی این دور از انتخابات بودند. انتخابات با شرکت بسیار گسترده مردم در سراسر کشور در نهایت آرامش برگزار شد. این انتخابات به فاصله یک ماه پس از تصویب لایحه عدم کفایت سیاسی بنی‌صدر در مجلس شورای اسلامی و سپس عزل وی از مقام ریاست جمهوری توسط امام خمینی صورت گرفت.[10]
فردای این روز و در حالی که شمارش آرای دومین انتخابات ریاست جمهوری همچنان ادامه داشت تمامی مطبوعات کشور و بسیاری رسانه‌های خارجی به استناد اخبار و آمارهای منتشره از سوی ستاد انتخابات وزارت کشور و همچنین گزارش‌های ارسالی خبرنگاران خود، آقای محمدعلی رجایی را پیروز انتخابات اعلام کردند. بر اساس گزارش‌های منتشره بیش از 90 درصد از شرکت‌کنندگان در انتخابات، به رجایی رأی داده بودند.[11]
روز 5 مرداد 1360 آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی وزیر کشور در مصاحبه‌ای تلویزیونی اعلام کرد بر اساس آمارهای به دست‌آمده از دومین انتخابات ریاست جمهوری، آقای محمدعلی رجایی با اختلاف بالایی نسبت به سایر کاندیداها موفق به کسب آرای مردم برای احراز مقام ریاست جمهوری شده است. به موجب آمارها محمدعلی رجایی با کسب ۱۲ میلیون و 970 هزار و 162 رای از مجموع ۱۴ میلیون و 722 هزار و 695 رای ماخوذه توانست مقام ریاست جمهوری اسلامی ایران را از آن خود سازد. در این انتخابات آقایان عباس شیبانی در رتبه دوم، اکبر پرورش سوم و حبیب‌الله عسگراولادی چهارم شدند. وزیر کشور گفت این آمار بدون احتساب آرای ایرانیان مقیم خارج از کشور است.[12]
فردای اعلام نتیجه انتخابات، یعنی روز 6 مرداد ۱۳۶۰ ابوالحسن بنی‌صدر به همراه مسعود رجوی سرکرده سازمان مجاهدین خلق با یک فروند هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ از ایران گریخته و رهسپار فرانسه شدند. آنان به محض ورود به پاریس از دولت فرانسه پناهندگی سیاسی دریافت کردند.[13]
روز 10 مرداد 1360 شورای نگهبان صحت برگزاری دومین انتخابات ریاست جمهوری را تأیید کرد. اعتبارنامه ریاست جمهوری آقای رجایی نیز به امضای 12 عضو شورای نگهبان رسید و سپس در همین روز وزارت کشور تأییدیه شورای نگهبان را به اطلاع امام خمینی رساند.[14]
در ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ همزمان با عید سعید فطر، امام خمینی رأی مردم در مورد ریاست جمهوری آقای محمدعلی رجایی را تنفیذ کردند.[15]
معرفی باهنر به عنوان نخست‌وزیر به مجلس
در فردای روز تنفیذ، یعنی در ۱۲ مرداد ۱۳۶۰ آقای رجایی رئیس‌جمهور دکتر محمدجواد باهنر وزیر آموزش و پرورش را به عنوان نخست‌وزیر به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد. رجایی در همین روز در پایان جلسه شورای عالی دفاع در توضیح این معرفی گفت: «از ابتدا بنا داشتم کسی را انتخاب کنم که در میان مردم باشد و مردم را بشناسد و سابقه مبارزه وی نیز به سال‌های ۱۳۴0 برگردد. اینها معیارهایی بود که من برای دستیابی به آن تلاش می‌کردم و امیدوارم که موفق شده باشم.» آقای رجایی افزود: «فردا ۱۳ مرداد مجلس شورای اسلامی راجع به آقای باهنر نظر خواهد داد.»[16]
رأی اعتماد مجلس به باهنر
روزهای 13 و 14 مرداد، صلاحیت آقای باهنر برای احراز مقام نخست‌وزیری مورد بحث و تبادل‌نظر نمایندگان مجلس قرار گرفت و روز ۱۴ مرداد ۱۳۶۰ مجلس شورای اسلامی به نخست‌وزیر پیشنهادی آقای رجایی رئیس جمهور رأی اعتماد داد. محمدجواد باهنر در جلسه علنی مجلس با ۱۳۰ رأی موافق، ۱۴ رأی مخالف و ۲۴ رأی ممتنع از مجموع آراء ۱۶۸ نماینده مجلس موفق شد به عنوان نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ایران از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد بگیرد.[17]
صدور حکم نخست‌وزیری باهنر
روز ۱۵ مرداد ۱۳۶۰ و در پی رأی اعتماد مجلس شورای اسلامی به آقای محمدجواد باهنر، حکم نخست‌وزیری وی از سوی آقای محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور صادر شد. در حکم آقای رجایی خطاب به باهنر آمده است: «برادر محمدجواد باهنر؛ در اجرای اصل ۱۲۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و بر اساس نامه ۹۴۴ مورخ 14 مرداد 1360 با توجه به رأی تمایل چشمگیر نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی که شایستگی شما را تأیید کردند و به موجب این حکم، به سمت نخست‌وزیری جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌شوید. از خداوند می‌خواهم که شما را بازوی توانایی برای رئیس‌جمهور در عمل به تعهدات سوگندش قرار دهد.»[18]
مشورت‌های باهنر برای تشکیل کابینه
باهنر برای انتخاب وزرای کابینه با رییس‌جمهور رجایی و سایر نیروها و نهادهای انقلاب مشورت کرد. او گفته بود: «ما برای تشکیل کابینه جدید و تصمیم‌گیری درباره وزرای گذشته مشورت‌های فراوانی با افراد صاحب‌نظر و همچنین انجمن‌های اسلامی، نهادهای انقلابی، نمایندگان مجلس و مسئولان متعهد کرده‌ایم و می‌کنیم. به همه پیشنهادها و اظهارنظرها با دقت گوش می‌دهیم و بعد با جمع‌بندی کلی نظرات، انتخاب نهایی را می‌کنیم و امیدواریم که در این انتخاب‌ها بیشترین هماهنگی وجود داشته باشد.»
وی در جای دیگری اظهار داشت: «خصوصیات وزرای ما بر اساس ارزش‌های مکتبی و اسلامی و داشتن مواضع سیاسی در خط امام و داشتن تعهد انقلابی و داشتن کارایی و مدیریت کافی، حسن تدبیر و ارائه کار و حدالامکان تخصص در زمینه رشته‌ای که به عهده آنها سپرده می‌شود و بالاخره صداقت و منزلت اسلامی خواهد بود.»
باهنر روز 20 مرداد ۱۳۶۰، دو روز قبل از معرفی وزیران مورد نظر خود به مجلس، در جمع خبرنگاران، گفت: «ما با انتظارات وسیع مردم مواجه هستیم که کابینه‌ای صد درصد مکتبی، قاطع و در خط امام و کسانی که بتوانند نیاز جامعه را درک کنند و متناسب با پیشرفت انقلاب حرکت کنند، را می‌خواهند.» وی افزود: «نظام جمهوری اسلامی برای پذیرفتن مسئولیت‌ها ضمن تأکید بر تعهد و ایمان اسلامی و داشتن روحیه انقلابی، تجربه، تخصص و کارایی را هم جزو شروط لازم محسوب می‌دارد و از این نظر تلاش شده که در انتخاب مسئولان هر وزارتخانه شرایط یاد شده رعایت شود و این مسئله در ترکیب اعضای کابینه مشخص است.»[19]
معرفی کابینه باهنر به مجلس
روز ۲۲ مرداد ۱۳۶۰ محمدجواد باهنر نخست‌وزیر با ارسال نامه‌ای اسامی کابینه ۲۲ نفره خود را به مجلس معرفی کرد. در این نامه آمده است: «ریاست محترم مجلس شورای اسلامی؛ در اجرای اصل ۱۳۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بدین وسیله صورت اسامی دولت خود را که به تصویب برادرمان محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور اسلامی ایران رسیده است، تقدیم می‌نماید. امیدوارم این هیئت که نمونه‌ای از کابینه ۳۶ میلیونی امت انقلابی ایران می‌باشد با کسب رأی اعتماد از مجلس محترم بتواند گام‌های مؤثری در جهت رضایت خدا و خواست امام و مصلحت امت بردارد. - محمدجواد باهنر نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران[20]
رأی اعتماد مجلس به کابینه باهنر
روز ۲۶ مرداد ۱۳۶۰ کابینه دکتر محمدجواد باهنر نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ایران از مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد گرفت. از مجموعه ۲۲ وزیر معرفی شده ۲۱ نفر از آنان با رأی قاطع مجلس تأیید صلاحیت شدند و تنها یک وزیر پیشنهادی (سیدحسین تاجگردون وزیر پیشنهادی برای وزارت راه و ترابری) نتوانست رأی اعتماد بگیرد. در پی این رویداد دولت باهنر عملاً شکل گرفت و فعالیت خود را از صبح روز ۲۷ مرداد آغاز کرد. وزیران تأیید صلاحیت شده نیز از صبح ۲۷ مرداد به وزارتخانه‌های خود رفتند.[21]
فهرست اعضای کابینه باهنر
اسامی وزیران:
وزیر آموزش و پرورش: سیدعلی‌اکبر پرورش (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر ارشاد اسلامی: عبدالمجید معادیخواه (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر امور اقتصادی و دارایی: حسین نمازی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر امور خارجه: میرحسین موسوی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر بازرگانی: حبیب‌الله عسگراولادی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر بهداری: هادی منافی (26 مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر پست و تلگراف و تلفن: سیدمرتضی نبوی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر دادگستری: سیدمحمد اصغری (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر دفاع: سیدموسی نامجو (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر راه و ترابری: احمد امری (۱۴ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر صنایع: سیدمصطفی هاشمی‌طبا (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر فرهنگ و آموزش عالی: محمدعلی نجفی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر کار و امور اجتماعی: سیدمحمد میرمحمدصادقی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر کشاورزی و عمران روستایی: محمد سلامتی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر کشور: محمدرضا مهدوی کنی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر مسکن و شهرسازی: محمدشهاب گنابادی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر معادن و فلزات: سیدحسین موسویانی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر نفت: سیدمحمد غرضی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیر نیرو: حسن غفوری‌فرد (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
وزیران مشاور:
وزیر مشاور در امور اجرایی: بهزاد نبوی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
رئیس سازمان برنامه و بودجه: محمدتقی بانکی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۲ شهریور ۱۳۶۰)
رئیس سازمان بهزیستی کشور: محمود روحانی (۲۶ مرداد ۱۳۶۰ تا 12 شهریور ۱۳۶۰)
معاونان نخست‌وزیر:
معاون امور حقوقی و مجلس: سیداحمد اشرف اسلامی (۱۴ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۱ شهریور ۱۳۶۰)
دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور: عبدالله جاسبی (۲۹ مرداد ۱۳۶۰ تا 11 شهریور ۱۳۶۰)
رئیس بنیاد مستضعفان: محمود کریمی نوری (۱۴ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۱ شهریور ۱۳۶۰
رئیس دفتر اطلاعات و تحقیقات: خسرو تهرانی (۱۴ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۱ شهریور ۱۳۶۰)
رئیس سازمان اوقاف: محمدرضا اعتمادیان (۱۴ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۱ شهریور ۱۳۶۰)
رئیس سازمان تربیت بدنی: مصطفی داودی (۱۴ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۱ شهریور ۱۳۶۰)
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست: رضاحسین میرزاطاهری (۱۴ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۱ شهریور ۱۳۶۰)
سخنگوی دولت:
بهزاد نبوی (۱۴ مرداد ۱۳۶۰ تا ۱۱ شهریور ۱۳۶۰)[22]
اولین مصاحبه باهنر پس از کسب رأی اعتماد مجلس
روز ۲۸ مرداد ۱۳۶0 محمدجواد باهنر نخست‌وزیر در اولین مصاحبه خود پس از کسب رأی اعتماد وزیران کابینه اظهار داشت: «ما نه تسلیم پیشنهادات ظالمانه بین‌المللی برای خاتمه جنگ تحمیلی خواهیم شد و نه اجازه فرسایشی شدن جنگ را می‌دهیم. ما بنا داریم جنگ را پیروزمندانه تا آخر ادامه دهیم. به گروه‌های ضد انقلاب نیز به عنوان جبهه دشمنانمان می‌نگریم.» باهنر گفت: «ما مواضع خود را در برابر دولت‌های اروپایی به موقع نشان خواهیم داد. ما موضع کسانی را که کشورهایشان را به پایگاه فعالیت‌های ضد انقلابی علیه جمهوری اسلامی تبدیل کرده‌اند خصمانه تلقی می‌کنیم.»[23]
کسب رهنمود از امام، آغازگر کار دولتی باهنر
باهنر مایل بود کار در دولت را پس از دیداری با امام خمینی و کسب رهنمودهای لازم از سوی وی آغاز کند. از این‌رو وی و تمامی اعضای کابینه‌اش همراه با محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور در ۳۱ مرداد ۱۳۶۰ یعنی سه روز پس از کسب رأی اعتماد وزیران خود از مجلس، به دیدار بنیانگذاری جمهوری اسلامی ایران رفتند. امام در این دیدار ضمن تجلیل از رجایی و باهنر بر لزوم وحدت عمل رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر و حمایت آنها از یکدیگر، کار و خدمت هر دوی آنها برای مردم، اصلاح وزارتخانه‌ها و سفارتخانه‌ها و تصفیه افرادی که نمی‌خواهند اوضاع کشور سامان بگیرد تأکید کرد.[24]
متأسفانه یک هفته پس از این ملاقات، باهنر همراه با رجایی در جریان انفجار نخست‌وزیری جان خود را از دست داد و مجالی برای ثبت خدمات دولت وی باقی نماند. اما در همین یک هفته دولت وی دستور داد خدمات عمرانی و اقتصادی دولت با کمک نهادهای انقلابی در کردستان افزایش یابد[25] دولت باهنر روز چهارم شهریور جمعی از دیپلمات‌های مقیم تهران را برای مشاهده آثار جنایات صدام در بمباران مناطق مسکونی به جبهه‌های مختلف برد[26] و در روز ششم شهریور برای توسعه امر مسکن‌سازی در مناطق مستضعف و نیازمند کشور شورایی مرکب از نمایندگان وزارت مسکن و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و نمایندگان امام در نواحی مختلف تشکیل داد.[27] دولت باهنر در هفتم شهریور ۱۳۶۰ نیز وزارتخانه فرهنگ و هنر با ساختار باقیمانده از رژیم پهلوی را منحل، و بخش فرهنگی آن را در وزارت ارشاد اسلامی و بخش پژوهشی و آموزشی آن را در وزارت علوم آموزش عالی ادغام کرد.[28]
شهادت باهنر
محمدجواد باهنر در هشتم شهریور ۱۳۶۰ بر اثر انفجار ساختمان نخست‌وزیری به دست یکی از عوامل نفوذی سازمان مجاهدین خلق ایران به همراه رئیس‌جمهور وقت محمدعلی رجایی در ۴۸ سالگی به شهادت رسید. پیکر آنان پس از تشییعی با شکوه از مقابل ساختمان مجلس،[29] در بهشت زهرا(س) در کنار آرامگاه شهید بهشتی و دیگر شهدای حادثه هفتم تیر به خاک سپرده شد.[30]
در پی شهادت محمدجواد باهنر و محمدعلی رجایی، از سوی شورای موقت ریاست جمهوری 1 روز تعطیل و 5 روز عزای عمومی اعلام شد.[31]
پیام تسلیت توصیفی امام راجع به باهنر
امام‌خمینی، محمدجواد باهنر را دانشمندی متعهد و برای ملت و نظام اسلامی، مفید و ارزنده، معرفی کرد و زندگی عادی و مردمی‌بودن وی را ستود. ایشان ازدست‌دادن باهنر را برای خود مشکل ولی مایه راحتی و رستگاری وی دانست و عزادارشدن یکپارچه ملت در شهادت او و رئیس‌جمهور رجایی را نشان پایگاه مردمی آنان دانست.[32] به باور ایشان، باهنر در زمره مسئولانی بود که به دلیل قوت نفس، تحت تأثیر مقام و ریاست قرار نگرفت و این ویژگی را درسی برای دیگران دانست.[33] ایشان در پاسخ تسلیت برخی از رؤسای دیگر کشورها، شهادت رجایی و باهنر را فاجعه‌ای جانگداز و دلخراش نامید[34] و در سالگرد شهادت آنان نیز، باهنر را مردی دانشمند، متعهد و معلم معرفی کرد و ازدست‌دادن وی را مایه تأسف دانست و پایگاه مردمی و زیست ساده او را ستود.[35]
پس از شهادت باهنر بسیاری از مقالات و سخنرانی‌های وی در دوران نخست‌وزیری و قبل از آن، تحت عناوین «انسان و خودسازی»، «گفتارهای تربیتی»، «فرهنگ انقلاب اسلامی»، «اسلام برای نوجوانان»، «مواضع ما در ولایت و رهبری»، و «گذرگاه‌های الحاد» از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی در تهران چاپ و منتشر شده است.[36]
در پی شهادت محمدجواد باهنر، شورای موقت ریاست جمهوری روز ۱۱ شهریورماه 1360، طی نامه‌ای به مجلس شورای اسلامی، آیت‌الله مهدوی کنی را به عنوان نخست‌وزیر پیشنهاد کرد. در جلسه همان روز مجلس، مهدوی کنی، به عنوان نخست‌وزیر موقت، رأی اعتماد گرفت.[37]
واقعه ۸ شهریور سال ۱۳۶۰ و ترور شهیدان رجایی و باهنر و برخی دیگر از دولتمردان، باعث شد تا فاصله روزهای ۲ تا ۸ شهریور هر سال، به عنوان هفته دولت نامگذاری شود.[38]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. نعمتی‌زرگران، مرتضی، شهید دکتر محمدجواد باهنر، مواضع و دیدگاه‌ها، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ 1، 1384، ص 183.
[2]. ترکچی، فاطمه، شهید حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدجواد باهنر به روایت اسناد، تهران، مرکز بررسی اسناد انقلاب اسلامی، چ 1، 1388، ص 70.
[3]. صحیفه امام، ج 12، ص 431.
[4]. صحیفه امام، ج 14، ص 110.
[5]. خبرگزاری صدا و سیما، موضوع: «روز امور تربیتی و تربیت اسلامی، میراث شهیدان رجایی و باهنر»، کد خبر: 2365559، تاریخ انتشار: 8 اسفند 1397.
[6]. ترکچی، همان، ص 85.
[7]. ترکچی، همان، همان ص.
[8]. هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال 1360، عبور از بحران، به اهتمام یاسر هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چ 6، 1378، ص 181.
[9]. هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، همان، ص 241 و 242.
[10]. روزنامه جمهوری اسلامی، 3 مرداد 1360، ش 618، ص 1 - 4؛ روزنامه اطلاعات، 3 مرداد 1360، ش 16484، ص 1 - 2.
[11]. روزنامه جمهوری اسلامی، 4 مرداد 1360، ش 619، ص 1 - 10؛ روزنامه اطلاعات، 3 مرداد 1360، ش 16484، ص 1 - 2.
[12]. روزنامه جمهوری اسلامی، 6 مرداد 1360، ش 621، ص 12؛ روزنامه اطلاعات، 6 مرداد 1360، ش 16487، ص 1.
[13]. سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1385، ج 2، ص 614؛ روزنامه اطلاعات، 7 مرداد 1360، ش 16488، ص 1.
[14]. خبرگزاری دفاع مقدس به نقل از: زندگی‌نامه سیاسی شهید رجایی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بهمن 1382؛ تاریخ انقلاب اسلامی، ج 9، ریاست جمهوری دوره‌های اول تا چهارم، مؤسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، 1394.
[15]. تاریخ انقلاب اسلامی، ج 9، ریاست جمهوری دوره‌های اول تا چهارم، مؤسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، 1394؛ صحیفه امام، ج 15، ص 67.
[16]. روزنامه جمهوری اسلامی، 13 مرداد 1360، ش 626، ص 1 - 11.
[17]. روزنامه اطلاعات، 14 مرداد 1360، ش 16493، ص 1.
[18]. روزنامه کیهان، 17 مرداد 1360، ش 11352، ص 2.
[19]. خبرگزاری ایسنا، موضوع: «ماجرای کابینه شهید باهنر چه بود؟»، کد خبر: 1403051408742، تاریخ: 14 مرداد 1403.
[20]. روزنامه اطلاعات، 23 مرداد 1360، ش 16500، ص 1؛ همان، 24 مرداد 1360، ش 16501، ص 1 و 2؛ روزنامه کیهان 24 مرداد 1360، ش 11358، ص 3.
[21]. روزنامه جمهوری اسلامی، 27 مرداد 1360، ش 638، ص 1 و 12؛ روزنامه اطلاعات 27 مرداد 1360، ش 16504، ص 1.
[22]. روزنامه جمهوری اسلامی، 27 مرداد 1360، ش 638، ص 1 و 12؛ روزنامه اطلاعات 27 مرداد 1360، ش 16504، ص 1 - 3.
[23]. روزنامه جمهوری اسلامی، 29 مرداد 1360، ش 640، ص 12؛ روزنامه اطلاعات، 29 مرداد 1360، ش 16506، ص 4.
[24]. صحیفه امام، ج 15، ص 120 - 123.
[25]. روزنامه اطلاعات، 2 شهریور 1360، ش 16509، ص 4.
[26]. روزنامه جمهوری اسلامی، 5 شهریور 1360، ش 645، ص 3.
[27]. روزنامه کیهان 7 شهریور 1360، ش 11369، ص 4.
[28]. روزنامه اطلاعات 7 شهریور 1360، ش 16512، ص 3.
[29]. روزنامه اطلاعات، 9 شهریور 1360، ص 1 - 14؛ سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام (1344 – 1384)، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، پاییز 1385، ج 2، ص 629.
[30]. نظری کهره، فاطمه، بنی‌صدر از ظهور تا سقوط، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ 1، 1391، ص 328.
[31]. سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام، همان، ص 629.
[32]. صحیفه امام، ج 15، ص 135، 137، 164 و 221.
[33]. صحیفه امام، ج 16، ص 445؛ همان، ج 20، ص 124 – 125.
[34]. صحیفه امام، ج 15، ص 141 – 142.
[35]. صحیفه امام، ج 18، ص 77.
[36]. علمای مجاهد، محمدحسن رجبی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پاییز 1382، ص 99.
[37]. روزنامه اطلاعات، 9 شهریور 1360، ش 16514، ص 2، و همچنین 11 شهریور 1360، ش 16516، ص 3.
[38]. پرتال امام خمینی، عنوان مطلب: «در 8 شهریور 1360 چه گذشت؟ / همه چیز درباره انفجار مشکوک دفتر نخست‌وزیری»، کد مطلب: 182269، تاریخ مطلب: 7 شهریور 1400.
تعداد بازدید: 27
