29 مرداد 1404
میکائیل جواهری
عراق در حالی به کشور ما حمله کرد که هنوز دو سال از پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود و بسیاری از سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی در حال دگرگونی و بازسازی درونی بودند و تلاش می‌کردند قوانین، آئین‌نامه‌ها، امور فنی، اجرایی و نیروهای انسانی خود را با اصول و موازین انقلاب اسلامی، به روز رسانی نمایند.
وزارت آموزش و پرورش نیز در این میان سهم عمده‌ای را بر عهده داشت و بایستی کتب آموزشی و روش‌های تربیتی و نیروهای خود را هر چه سریعتر سامان می‌داد. با شروع تجاوز عراق به ایران به‌ویژه در شهرهای مرزی مدارس تعطیل شد و ساکنین شهرها و روستاهای درگیر به شهرهای مجاور مهاجرت کردند. معلمین و کادر اداری آموزش و پرورش و جوانان و نوجوانان دانش‌آموز مانند دیگر اقشار ملت برای دفاع از وطن به میدان آمدند و راهی جبهه‌ها شدند و این روند تا پایان جنگ تحمیلی ادامه یافت. در چنین موقعیتی می‌بایستی تمهیدی اندیشه می‌شد تا تحصیل علم تعطیل نشود و نوجوانان و جوانان از تعلیم و تعلم باز نمانند.
اقدامات وزارت آموزش و پرورش در جنگ تحمیلی
اقدامات مهم وزارت آموزش و پرورش در این‌باره را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:
- تدوین مقررات و آیین نامه‌های متناسب با شرایط جنگ تحمیلی
- تشکیل ستاد امداد و پشتیبانی جنگ وزارت آموزش و پرورش
- تشکیل معاونت جنگ در معاونت هماهنگی و امور استان‌های وزارت آموزش و پرورش، برای اعزام معلمان، کادر اداری و دانش آموزان داوطلب به جبهه‌ها
- جمع‌آوری کمک‌های مردمی شامل کمک‌های نقدی، غیر نقدی، اهدای خون و نظایر آن
- مشارکت در ساخت پناهگاه و استحکام مدارس در برابر بمباران
- تدوین قوانین و مقررات ادامه تحصیل دانش‌آموزان در شورای عالی آموزش و پرورش
- تأسیس مجتمع‌های آموزشی رزمندگان در قرارگاه‌ها و یگان‌های نظامی
- ثبت نام، تشکیل پرونده و مقررات ادامه تحصیل در واحدهای آموزشی مناطق جنگی
- تشکیل کلاس و درس در شرایط جنگی
- ترغیب افراد ترک تحصیل کرده به ادامه تحصیل در واحدهای آموزشی مناطق جنگی
- برگزاری امتحانات و آزمون کنکور و صدور کارنامه تحصیلی در مناطق جنگی
- تأسیس مجتمع‌های آموزشی رزمندگان در شهرهای کشور برای ادامه تحصیل و تقویت علمی دانش‌آموزان رزمنده
- برگزاری کلاس‌ها خارج از چارچوب آموزش رسمی نُه ماهه برای هر سال تحصیلی و انجام امتحانات
- آموزش از راه دور به‌وسیله سیمای جمهوری اسلامی
- برگزاری کلاس‌های تقویتی آزمون کنکور در مجتمع‌های آموزشی رزمندگان
- تهیه و توزیع جزوه‌های تست و کنکور به وسیله مؤسسه آموزشی رزمندگان
- تعیین سهمیه مخصوص دانش‌آموزان رزمنده برای کنکور، گامی برای سهولت ورود رزمندگان به دانشگاه‌ها[1]
شیوه کار مجتمع‌های رزمندگان به این صورت بود که در چهار فصل سال، چهار ترم آموزشی مستقل در کلیه رشته‌های موجود در سطح آموزش و پرورش در تمام مقاطع وجود داشت. ساعات تدریس در هر هفته دو برابر تدریس هفتگی در مدارس عادی بود. به عنوان مثال، اگر درسی در هفته در مدارس عادی 4 ساعت(دو جلسه) تدریس می‌شد، در مجتمع رزمندگان همان درس 8 ساعت تدریس می‌شد. در سال 1365 بیش از 800/8 نفر از معلمان جهت تدریس در مجتمع‌های آموزشی به جبهه‌ها اعزام شدند و در همین سال بیش از 240 هزار رزمنده در مجتمع‌های پشت جبهه و 120 هزار دانش‌آموز رزمنده در مجتمع‌های داخلی تحصیل می‌کردند. مجتمع‌های آموزشی جبهه پس از پایان جنگ تعطیل شدند و در سال 1369 به مدارس ایثارگران تغییر نام دادند.[2]
یک گزارش رسمی از واحد امور ایثارگران وزارت آموزش و پرورش، آمار زیر را در قالب تعریف شده ستاد امتحانات و پشتیبانی جنگ وزارت آموزش و پرورش، به شرح زیر ارائه نموده است:
تعداد معلمان اعزام شده به جبهه‌ها: 883/92 نفر
تعداد دانش‌آموزان اعزام شده به جبهه‌ها: 000/550 نفر
تعداد کارکنان اعزام شده به جبهه‌ها: 084/18 نفر
تعداد دانشجو معلمان اعزام شده به جبهه‌ها: 300/18 نفر
و تعداد مجتمع‌های آموزشی رزمندگان فعال را به این شرح گزارش کرده است:
تعداد مجتمع‌های درون جبهه 62 مجتمع
تعداد مجتمع‌های پشت جبهه 191 مجتمع
تعداد مجموع کلاس‌های دایر 476/4 کلاس[3]
آمار دیگری به صورت کلی حاکی است که: در طول دوران دفاع مقدس 311/427 نفر از آموزش و پرورش در دوره‌های نظامی و عقیدتی شرکت کردند و تا پایان سال 1367 حدود 619/575 نقر از دانش آموزان، دانشجویان مراکز تربیت معلم، معلمان و کارکنان آموزش و پرورش به جبهه‌ها اعزام شدند.[4]
معلمان در جنگ تحمیلی
در جنگ تحمیلی معلمان وظایف چندگانه‌ای را بر عهده داشتند. از سویی باید به آموزش و تربیت دانش‌آموزان پرداخته و از سوی دیگر باید با تحلیل و تشریح شرایط جنگ و تجاوز عراق به ایران، دانش‌آموزان را از جهت سیاسی آگاه می‌کردند و این آگاهی را با فعالیت و حضور خود در جبهه در برابر دید همگان قرار می‌دادند. تاریخ حضور معلمان در صحنه‌های مختلف هشت سال جنگ تحمیلی گواه است که معلمان این وظایف را با جان‌فشانی و تحمل زحمات بسیار به خوبی به انجام رساندند.
به عنوان نمونه آقای «صائب جارون» از معلمان رزمنده‌ای است که در سال‌های ابتدایی جنگ مسئول بسیج شد و بعد از مدتی در چند صحنه فعال بود. او گاهی درس و آموزش نظامی و گاهی نیز احکام درس می‌داد و نماز جماعت برگزار می‌کرد. وی در این باره می‌گوید: «... حدود آذر ماه بود که به آموزش و پرورش «دهلران» رفتم و ابلاغ من برای کار معلمی در شهر جنگ‌زد‌ه‌ی صادر شد، این شهر شامل چادر‌های متعددی بود که هر چادر برای مردم کارآیی خاصی داشت. یکی از چادر‌های بزرگ را نیز به عنوان مدرسه انتخاب کردم، چادر بزرگی نیز به عنوان نمازخانه ایجاد کرده بودند، ولی با فعالیت و برنامه‌ریزی بعد از مدتی توانستیم فضای مسجد را برای مردم ایجاد کنیم و در زمینه‌های ترویج فرهنگ دینی و معارف اسلامی نیز فعالیت کنیم ...».[5]
به گواهی آمار، حضور معلمین در جبهه‌های جنگ در سال‌های ۵۹ تا ۱۳۶۶ از چشمگیرترین حضور اصناف و اقشار مردمی در این عرصه بوده است به گونه‌ای که برابر آمار موجود در طی این سال‌ها مجموعاً 922/86 نفر معلم به جبهه‌های جنگ اعزام شدند. از این تعداد 2.487 نفر شهید، 2.870 نفر جانباز، ۲۶۴ نفر اسیر و ۲۷۹ نفر از آنان مفقودالاثر شدند.[6]
برابر آمار، دانش‌آموزان بیشترین حضور را در جبهه‌های جنگ داشتند و این امر جز به تعلیم و تربیت آموزگاران رزمنده قابل انجام نبود. آنها با نیتی مقدس، از سنگر مدرسه به جبهه‌های جنگ اعزام می‌شدند و علاوه بر حضور مداوم و مستقیم در جبهه‌های جنگ به تشویق دیگران نیز می‌پرداختند.
متاسفانه آمارهای ارائه شده از تعداد شهدا، جانبازان، اسرا و مفقودین دانش‌آموز در جنگ تحمیلی مختلف و متفاوت است.
در آماری آمده است: طی سال‌های ۵۹ تا 66، تعداد 366.697 نفر از دانش‌آموزان در جبهه‌های جنگ حضور یافتند و از این میان 296/17 نفر شهید، 328/2 نفر جانباز، 110/1 نفر آزاده و 063/2 نفر مفقودالاثر شدند.[7]
خبرگزاری ایمنا آمار دانش‌آموزان را به شرح زیر ارائه کرده است:
«ملت ایران در دوران دفاع مقدس، ۲۳۰ هزار شهید را تقدیم این نظام اسلامی کردند که ۲۰ درصد آنها یعنی ۳۶ هزار نفر از این شهدا را دانش‌آموزان تشکیل می‌دهند، همچنین تعداد ۵۵۰ هزار دانش‌آموز از سراسر کشور به جبهه‌های حق علیه باطل اعزام شدند که از این تعداد، ۳۶ هزار دانش‌آموز شهید (۱۹۴۲ دانش‌آموز دختر و ۳۳ هزار و ۸۷۲ دانش‌آموز پسر)، ۲۸۵۰ جانباز و نزدیک به ۲۵۰۰ نفر آزاده هستند.»[8]
آمار دیگری تا پایان سال 1367 نشان می‌دهد که از مجموع دانش آموزان، دانشجویان تربیت معلم، معلمان و کادر اداری آموزش و پرورش، تعداد 068/22 هزار نفر شهید و 896/3 نفر جانباز و 711/1 نفر آزاده و 616/2 نفر مفقودالاثر شدند.[9]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. روحبخش، رحیم و فریده حشمتی، «طرح تاریخ شفاهی وزارت آموزش و پرورش»، سایت نوید شاهد: https://navideshahed.com/fa/news/393486؛ هاشم‌زهی، نوروز و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی مناسبات نظام آموزشی و جنگ»، فصلنامه پژوهش‌های جامعه‌شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی گرمسار، س 16، ش 1، بهار 1401، ص 85 - 110.
[2]. هاشم‌زهی و دیگران، همان، ص 94 و 95.
3. روحبخش، رحیم و فریده حشمتی، همان.
[4]. دائره‌المعارف دفاع مقدس، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1389، ج 1، ص 249.
[5]. «نقش معلم‌ها در دفاع مقدس هم جنگیدن بود و هم تعلیم و تربیت»، خبرگزاری صدا و سیما: https://www.iribnews.ir/fa/news/2118251
[6]. هاشم‌زهی، نوروز و دیگران، همان، ص 103.
[7]. اخلاقی، الناز، «نقش وزارت آموزش و پرورش در دفاع مقدس و خدمت‌دهی به ایثارگران»، https://elnazakhlaghi68.blogfa.com.
[8]. «حضور دانش‌آموزان در جنگ تحمیلی به روایت آمار»، خبرگزاری ایمنا: https://www.imna.ir/news/701348.
[9]. دائره‌المعارف دفاع مقدس، همان.
تعداد بازدید: 39
