09 مهر 1404
میکائیل جواهری
عراق پس از ایران بیشترین جمعیت شیعه را در خود جای داده است به طوری که 60 تا 65 درصد جمعیت 45 میلیونی آن شیعه هستند.[1] از سال 1931 تا 1958م- 1310 تا 1337ش، پنجاه و نه دولت در عراق تشکیل شده که صرفاً پنج نفر از شیعیان از میان صدها نفری که منصب وزارت و نخست‌وزیری داشته‌اند، توانستند در این مناصب قرار گیرند.[2]
پس از کودتای حسن البکر در 17 ژوئیه 1968- 26 تیر 1347، و تسلط کامل حزب بعث بر ارکان حکومت، اوضاع شیعیان عراق رو به وخامت گذاشت. مرجعیت عامه شیعیان عراق در آن زمان تحت زعامت آیت‌الله العظمی سیدمحسن حکیم قرار داشت و حزب بعث به شدت درصدد تضعیف، تخریب و حذف ایشان و مرجعیت شیعه از عراق بود. این روش در تمام مدت حاکمیت حسن البکر و سپس صدام حسین ادامه یافت.[3] این ستم‌ها در حق شیعیان عراق به علاوه عدم مشارکت آنان در سرنوشت سیاسی کشور، دست به دست هم دادند تا زمینه شکل‌گیری جریان‌ها و گروه‌های معارض متعددی از شیعیان پدیدار گردد. گروه‌ها و احزابی چون: اخوان المسلمین، جماعه العلما، حزب الدعوه الاسلامیه، سازمان عمل اسلامی، جند الامام، اتحاد اسلامی ترکمان‌ها، اتحادیه میهنی عراق و...[4]
دشمنی حزب بعث با شیعیان و کردهای عراق تا آنجا پیش رفت که به اخراج ایرانیان اعم از علما و مردم ایرانی تبار از عراق در آغاز سال 1350 و 10 آذر 1358 منجر شد. موج اصلی اخراج هم‌زمان با تشدید اختلافات دو کشور و دستگیری آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر در آوریل 1980 (17 فروردین 1359) آغاز شد و عراق به نیروهای امنیتی دستور داد که «هر یک از رانده‌‌شدگان درصدد تلاش برای بازگشت به عراق برآمد، به سوی او تیراندازی شود». شمار اخراجشدگان تا پایان 17 فروردین 1359 به سیزده هزار نفر و تا 25 فروردین به هفده هزار نفر رسید. از جمله در 20 فروردین 6700 تن اخراج شدند. از این عده سه هزار نفر از طریق مرزهای مهران و دهلران؛ 3700 نفر از طریق مرزهای خسروی، سومار، هدایت و قلعه سفید، قصرشیرین و باشماخ در کردستان وارد خاک ایران شدند. با اخراج 1901 نفر دیگر در 26 فروردین 1359، جمع رانده‌‌شدگان به 18901 نفر رسید. این اخراجشدگان از عراق در ایران معاودین عراقی خوانده می‌شدند.[5]
نشان مجلس اعلای عراق
پس از شهادت آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر در تاریخ 19 فروردین 1359 به دست رژیم بعث عراق که از بنیان‌گذاران حزب الدعوه الاسلامیه عراق بود[6] خلاء بزرگی در رهبری مبارزات اسلامی عراق به وجود آمد. از این‌رو جمعی از علما و شاگردان شهید صدر و رهبران جنبش اسلامی عراق برای جبران این شکاف دست به کار شدند و با همکاری جمهوری اسلامی ایران، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را در 26 آبان 1361- 17 نوامبر 1982، تأسیس کردند.[7]
این مجلس با هدف ایجاد مرکز ثقلی برای ارتقای همگرایی بین گروه‌ها و اشخاص مستقل معارض عراقی تشکیل شد و به دنبال همگرایی و وحدت در رهبری معارضان عراقی علیه رژیم بعثی، سقوط آن، تدوین استراتژی فعالیت‌های معارضان و حل مشکلات آوارگان عراقی بودند. در این راستا همه احزاب و اشخاص مستقل معارض مسلمان در ایران و حتی تنی چند از اهل سنت را نیز به عضویت گرفت. عضویت اشخاص در این مجلس نه بر اساس تعلق گروهی بلکه بر اساس مقبولیت، سابقه مبارزاتی و توانمندی اشخاص طی فرایند‌های طبیعی و غیر دیوان‌سالارانه بود.[8]
آیت‌الله سید محمدباقر حکیم
کادر مرکزی این مجلس را افرادی مانند: سیدمحمدباقر حکیم، ابراهیم الجعفری، محمدمهدی آصفی، سیدمحمد بحرالعلوم، سیدحسن صدر، سیدباقر مهری، سیدعبدالعزیز حکیم، ابویاسین(عزالدین سلیمی)، سیدمحمد حیدری، محمدرضا ساعدی، محمدتقی مولا(ابوعلی)، محمدعلی(ابو حیدر حسینی)، سیدمحمدتقی مدرسی، سیدسامی البدری، حسین شهرستانی، ابو احمد رمضان... تشکیل می‌دادند.[9]
ساختار سازمانی مجلس اعلا به شرح زیر است:
1- شورای مرکزی که طبق اساسنامه سابق 11 تا 15 عضو داشت به 15 عضو تغییر یافت.
2- مجمع عمومی که طبق اساسنامه دارای 100 عضو است.
3- دفاتر مجلس اعلا، عبارتند از: دفتر اجرایی، دفتر سیاسی، دفتر سازماندهی (این دفتر پس از سقوط رژیم بعث شکل گرفت)، دفتر تبلیغات و فرهنگ، دفتر جهادی.[10]
به‌طور کلی مجلس اعلا تاکنون چهار دوره را پشت سر گذاشته است:
دوره دوم: در این دوره مجلس وسعت بیشتری یافت به‌طوری که شورای مرکزی دارای 11 عضو بود و عالی‌ترین بخش تصمیم‌ساز محسوب می‌شد. مجمع عمومی نیز مرکب از 78 عضو با زیر مجموعه‌های خود عمل می‌نمود. این برهه از دور دوم تا پنجم مجلس را شامل می‌شد و سیدمحمود هاشمی ریاست آن را بر عهده داشت و سیدمحمدباقر حکیم سخنگوی مجلس بود.
دوره سوم: از سال 1364 تا تیرماه 1382 یعنی زمان سقوط صدام حسین و شهادت سیدمحمدباقر حکیم را در نجف شامل می‌شود. در این دوره ریاست مجلس با سیدمحمدباقر حکیم بود و مجلس سخنگویی به جز خود ایشان نداشت. در این دوره انتخاباتی جهت عضویت در مجلس و رئیس شورای مرکزی صورت نگرفت.
دوره چهارم: از بهار 1382 که غالب اعضای مجلس به تدریج وارد عراق شدند و به‌طور مشخص از تیر 1382 تاکنون، مجلس اعلا یکی از مؤثرترین احزاب عراق است.[11]
سیدعبدالعزیز حکیم
چند روز بعد از شهادت آیت‌الله حکیم، با اجماع نظر اعضای شورای مرکزی و با توجه به اساسنامه مجلس اعلا، سیدعبدالعزیز حکیم برادر شهید سیدمحمدباقر به ریاست این مجلس انتخاب شد و از آنجا که دیگر مشی مسلحانه و انقلابی برای ادامه کار در عراق ضرورتی نداشت نام این مجلس به مجلس اعلای اسلامی عراق تغییر کرد.
سیدعمّار حکیم
سیدعبدالعزیز حکیم در چهارم شهریور 1388 به علت بیماری سرطان در تهران درگذشت. پس از درگذشت سیدعبدالعزیز حکیم، بحث‌ها بر سر جانشینی او در مجلس اعلای اسلامی عراق بالا گرفت، این در حالی بود که مرحوم حکیم هنگامی که دوران بیماری‌اش آغاز شد، در یک جلسه درون حزبی در عراق، عمّار پسر ارشدش را به عنوان جانشین خود پیشنهاد و انتخاب کرد. پس از جلسات و گفت‌وگوهای انجام شده، سیدعمّار حکیم به ریاست مجلس اعلا برگزیده شد.[12]
شیخ همام حمودی
سیدعمّار حکیم در 2 مرداد 1396 به دلیل اختلاف در برخی از امور مانند نحوه اداره مجلس اعلا و اصرار بر جوان‌گرایی، از مجلس اعلا جدا شد و پس از وی شیخ همام حمودی ریاست مجلس اعلا را به عهده گرفت و این سمت تاکنون ادامه دارد.[13]
نشان سپاه بدر
یکی از فعالیت‌های مهم و استراتژیک مجلس اعلا در ایران تشکیل سپاه بدر بود. سپاه بدر در ابتدا یک گردان بود و سپس به سه گردان رسید و زیر نظر تیپ امام صادق(ع) درآمد. پس از عملیات بدر در منطقه هورالعظیم که از تاریخ 19 اسفند 1363 تا فروردین 1364 با موفقیت انجام گرفت، نام گردان‌های بدر به تیپ 9 بدر تغییر یافت و فرماندهی آن به سردار اسماعیل دقایقی سپرده شد و با جذب اسرای تواب عراقی- که حاضر شدند علیه صدام حسین و رژیم بعثی مبارزه کنند - سپاه بدر نامیده شد.
پس از شهادت سردار اسماعیل دقایقی در 28 دی 1365، سردار محمدرضا نقدی معروف به شمس تا پایان جنگ تحمیلی، عدنان ابراهیم معروف به ابوعلی بصری از 1367 تا 1380، شهید جمال جعفر ملقب به ابومهدی المهندس در سال 1381 و هادی العامری از سال 1381 به بعد، فرماندهی سپاه بدر و سازمان بدر را به عهده داشتند.
سپاه بدر در طول جنگ تحمیلی با عملکردی درخشان در عملیات زیر شرکت داشت:
عملیات قدس 4، 1 مرداد 1364 در منطقه هورالهویزه؛
عملیات عاشورای 4، در مرداد 1364 در همان منطقه؛
عملیات کربلای 2، در 10 شهریور 1365 در منطقه حاج عمران؛
عملیات کربلای 4، در دی 1365 در غرب اروندرود و شلمچه؛
عملیات کربلای 5، در 19 دی 1365 در منطقه شلمچه؛[14]
عملیات مرصاد، 4 تا 8 مرداد 1367 در منطقه اسلام‌آباد غرب.[15]
سپاه بدر همچنین با مشارکت قرارگاه رمضان و اتحادیه میهنی کردستان عراق در داخل عراق نیز دست به عملیات و تحرکاتی در منطقه کرکوک زد. این سپاه در قیام شعبان (انتفاضه شعبانیه) در سال 1369 در عراق - که پس از پیروزی در استان‌های مختلف عراق نهایتاً به شکست انجامید - شرکت داشت و سپاه بدر افراد زیادی از رزمندگان خود را از دست داد. پس از سقوط صدام حسین و استقرار حکومت مردمی در عراق، سپاه بدر به سازمان بدر تغییر نام داد و از تشکیلات مجلس اعلای اسلامی عراق جدا شد و در بسیج مردمی عراق (حشد الشعبی) فعالیت خود را ادامه داد.[16]
پینوشتها:
[1]. «شیعه در جهان»، سایت دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com/.
[2]. غفاری هشتجین، زاهد، حیدرخانی، هابیل، شیعیان عراق پس از سقوط صدام، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1394، ص 13.
[3]. جعفریان، رسول، تشیع در عراق، مرجعیت و ایران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1386، ص 92- 86.؛ صادقی، افسانه، «حزب بعث عراق»، سایت ویکی دفاع.
[4]. مریجی، شمس‌الله، مبانی فکری و زمینه‌های اجتماعی جریان‌های معاصر عراق، بوستان کتاب، 1387، ص 85.
[5]. جعفریان، همان، ص 100- 96؛ غفاری هشتچین و حیدرخانی، همان، ص 51؛ عابدینی، معصومه، «اخراج ایرانیان»، سایت ویکی دفاع.
[6]. مقدمات تأسیس حزب الدعوه الاسلامیه در سال 1957م- 1336ش و پیش از انقلاب و سرنگونی پادشاهی ملک فیصل دوم و سرنگونی رژیم پادشاهی در عراق بازمی‌گردد. بنیان‌گذاران اولیه آن عبارت بودند از: سیدمحمدباقر صدر، محمدباقر حکیم، محمدمهدی حکیم، عارف بصری، مرتضی عسکری، سیدطالب الرفاعی، محمدصادق قاموسی، محمدصالح الادیب، عبدالصاحب دخیل، محمد الحاج السبیتی. این حزب به‌طور رسمی در سال 1968م- 1347ش، اعلام موجودیت کرد. (جعفریان، همان، ص 100 و غفاری هشتجین و حیدرخانی، همان، ص 113 و 114)
[7]. غفاری هشتچین و حیدرخانی، همان، ص 122؛ روزنامه جمهوری اسلامی، 27 آبان 1361، ش 1005، ص 1 – 21؛ روزنامه کیهان، 26 آبان 1361، ش 11726، ص 1 – 2.
[8]. مریجی، شمس‌الله، همان، ص 95.
[9]. همان؛ غفاری هشتچین و حیدرخانی، همان، ص 122.
[10]. همان، ص 123.
[11]. همان، ص 123 و 124.
[12]. «رئیس جوان مجلس اعلای اسلامی کیست و چه نقشی در سیاست عراق دارد؟»، سایت مشرق به نشانی: https://www.mashreghnews.ir/news/313467
[13]. دلایل جدایی «عمار حکیم» از مجلس اعلای عراق، همان، به نشانی: https://www.mashreghnews.ir/news/756037؛ «همام حمودی» در ریاست مجلس اعلای اسلامی عراق ابقا شد، خبرگزاری مهر، به نشانی:
[14]. سعیدی، مصطفی، خورشید بدر، شهید اسماعیل دقایقی، واحد تبلیغات و انتشارت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1369، ص 41، 47، 66 - 76؛ پوررکنی، محمدامین، ایده‌های تازه جنگ، اهواز، انتشارات خالدین، 1399، ص 55 - 59، 62 - 67؛ همچنین در مورد عملیات نام برده بنگرید سایت ویکی دفاع و خبرگزاری دفاع مقدس.
[15]. سپاه «بدر» در عملیات «مرصاد» نقش مهمی داشت، خبرگزاری دفاع مقدس به نشانی: https://defapress.ir/fa/news/407889
[16]. پوررکنی، همان.
تعداد بازدید: 23
