23 آذر 1404
احمد ساجدی
«برائت از مشرکین»، عنوان یکی از اقدامات مهم زائران بیتاللهالحرام در ایام مناسک حج است که به صورت راهپیمایی و تظاهرات آنان در مکه مکرمه صورت میگیرد. «برائت» در لغت به معنی دوری کردن و پرهیز از مسائلی است که در احکام دینی حرام تلقی شده است. از اینرو «تبری» یک دستور دینی نزد شیعیان است و مراد از آن نیز دوری جستن از دشمنان دین خداست.
امام خمینی همواره از مراسم حج به عنوان یک کنگره سراسری سیاسی یاد کرده و بر این اعتقاد بوده که ندای لبیک حجاج بیتاللهالحرام باید حاوی دو حس متمایز باشد: یکی حس مقاومت و عدم تسلیم در برابر مظاهر ظلم و شرک و کفر و استعمار، و دیگری مسئولیت آگاهیبخشی به سایر مسلمانان جهان نسبت به مظالم دشمنان.
حج از دیدگاه امام خمینی یک مراسم عبادی سیاسی است. ایشان حج واقعی را «حج ابراهیمی محمدی» نام نهاده[1] و آن را حرکتی عظیم با بار سیاسی، اخلاقی، عرفانی و اجتماعی میدانند. از دیدگاه امام خمینی «حج ابراهیمی» حجی است که در آن «قیام به قسط» شود.[2]
از اینرو ایشان مناسک حج را حرکتی در امتداد بتشکنیهای ابراهیم و محمد و طاغوت شکنیها و فرعونزداییهای موسی دانسته و فریاد «نه» بر همه بتها، طاغوتها، شیطانها، شیطانزادهها و جهانخواران را مورد تأکید قرار دادهاند.[3] این فریاد مبنای برگزاری مراسم برائت از مشرکین است.[4]
از دیدگاه امام خمینی فریاد برائت از مشرکین فریادی سیاسی و عبادی است که به دوره زمانی خاصی تعلق ندارد و به همین دلیل ایشان آن را «دستوری جاوید» نام نهاده[5] و تأکید کردهاند که «برائت، کهنهشدنی نیست»[6]
به همین دلیل امام خمینی همواره در تلاش برای احیای این آموزه بزرگ و مهم اسلامی در حج بودهاند.
صدور پیامهای امامخمینی راجع به فریضه حج، از سال ۱۳۴۹ آغاز شد. در پیام آن سالِ امام، اگرچه از عبارت «برائت از مشرکین» استفاده نشد ولی سرتاسر پیام دعوت به ابراز تنفر از دشمنان اسلام به ویژه اسرائیل غاصب، فراخوان ملتها برای دفاع از حقوق ملت فلسطین و دعوت مسلمانان به وحدت اسلامی بوده است.[7]
اینگونه موضعگیریها در سالهای قبل و بعد از انقلاب، و در زمان مناسک حج، همواره از سوی امام خمینی به صورت پیام و یا در لابلای سخنرانیهای ایشان منتشر شده است.
سال ۱۳۵۷ که سال اوجگیری انقلاب اسلامی بود، پیام امام درباره حج، متن کوتاهی داشت و هدف از آن نیز آگاه کردن افکار عمومی جهان اسلام نسبت به جنایات رژیم شاه بود. از اینرو این پیام اشارهای به موضوع برائت از مشرکین نداشت.[8]
بعد از پیروزی انقلاب، امام در پیام خود به حجاج بیتاللهالحرام که در سوم آبان 1358 صادر شد، همه حجاج را به قیام علیه ظلم و کفر و شرک، آمریکا و صهیونیسم فراخواند؛ فراخوانی که به نوعی امر به اعلام «برائت از مشرکین» بود، بیآنکه ایشان از این عبارت خاص استفاده کند.
پیام امام به مناسبت حج سال ۱۳۵۹ نوعی روشنگری افکار عمومی جهان نسبت به شرایط داخل کشور و فتنهانگیزیهای آمریکا و اسرائیل و رژیم بعثی عراق است. این پیام اگرچه به موضوع «برائت از مشرکین» اشاره نکرده ولی فحوای آن، دعوت به ابراز بیزاری و برائت از سیاستهای دشمنان آنجا که فرمودند:
«ای اقیانوس بزرگ مسلمانان، خروش برآورید و دشمنان انسانیت را در هم شکنید؛ که اگر به خدای بزرگ رو آورید و تعلیمات آسمانی را وجهه خود قرار دهید، خدای تعالی و جنود عظیم او با شماست.»[9]
مراسم حج سال ۱۳۶۰ با ارسال شکایتنامه پادشاه عربستان از حجاج ایرانی به امام خمینی آغاز شد. وی در این شکوائیه که به تاریخ ۱۳ مهر این سال ارسال شد از فریادهای اللهاکبر، الله واحد، خمینی قائد و دیگر شعارهای دینی و سیاسی زائران ایرانی شکایت کرد[10] و سپس به دلیل ملاحظات سیاسی خواستار لغو برنامه «برائت از مشرکین» توسط حجاج ایرانی شد.[11]
پیرو این شکوائیه، امام خمینی طی پاسخی به تاریخ ۱۸ مهر ۱۳۶۰ توضیح دادند که: «من نمیدانم ائمه جماعات حرمین شریفین از حج که سراسر آن مشحون به سیاست است و سرفصل آن، قیام انسانها به قسط بر رفع ستمگریها و چپاولگریهاست، چه فهمیدند که زائران را به اسم اسلام از دخالت در سیاست و حتی شعار علیه اسرائیل و آمریکا منع میکنند؟»[12]
روز ۲۰ مهر ۱۳۶۰ خیابانهای مکه مکرمه شاهد راهپیمایی هزاران نفر از حجاج ایرانی بیتالله الحرام بود. در این راهپیمایی حجاج ایرانی پاسخ صریح امام خمینی به پادشاه عربستان را که به زبان عربی تکثیر یافته بود، در سطح بسیار وسیعی میان حجاج دیگر کشورهای جهان توزیع کردند. این در حالی بود که رژیم سعودی از انتشار پاسخ امام به شاه عربستان در مطبوعات این کشور جلوگیری کرده بود. در این مراسم که سه ساعت به طول انجامید، راهپیمایان ایرانی با شعارهای «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» به مقابل خانه کعبه رسیدند. مشابه این راهپیمایی در عرفات و منا و مدینه نیز از سوی حجاج ایرانی خانه خدا برگزار شد.[13]
پیام سال ۱۳۶۱ امام به حجاج بیتاللهالحرام که در ۲۹ شهریور این سال منتشر شد، به بیان آثار مخرب سازش سران کشورهای عرب با اسرائیل غاصب پرداخته و بر ضرورت روشنگری در این زمینه در مناسک حج تأکید کرده بودند.
در مراسم حج سال ۱۳۶۲ امام خمینی در پیام خود برای اولین بار از عبارت «برائت از مشرکین» به عنوان یکی از وظایف حجاج بیتاللهالحرام یاد کردند.[14]
در پیام سال 1363 امام نیز لزوم اعلام «برائت از مشرکین» توسط زائرین مورد توجه و تأکید قرار گرفت.
در پیام سال 1364 امام خمینی، 7 بار به کلمه «برائت» اشاره شده است: دو بار برائت از مشرکان، یک بار برائت از مشرکان و ستمکاران، یک بار برائت از متجاوزان به حقوق مظلومان و بلاد مسلمین، یک بار برائت از بتهای جنایتکار و دو بار اشاره به سوره «برائت».[15]
امام در پیام سال ۱۳۶۵ امام خمینی به حجاج بیتاللهالحرام نیز در اولین بند به موضوع «برائت» اشاره داشتند[16] و در پیام سال ۱۳۶۶ خود سه نکته اساسی را متذکر شدند که نکته اول و مهمترین آن تأکید بر لزوم اعلام «برائت از مشرکین» توسط زائران بوده است.
سه روز پس از صدور این پیام و بعد از آن که متن آن در محوطه مقابل ساختمان بعثه امامخمینی واقع در میدان معابده مکه قرائت شد و حجاج ایرانی و غیر ایرانی با شعارهای «الله اکبر» و «الموت لامریکا» و «الموت لاسرائیل» و «یا ایهاالمسلمون اتحدوا اتحدوا» به سوی مسجدالحرام به راه افتادند،[17] جنایت مأموران آل سعود علیه حجاج شکل گرفت. در این واقعه ۴۰۵ نفر با شلیک تیر مستقیم یا در اثر ازدحام جمعیت کشته شدند که ۲۷۵ ایرانی و ۴۵ تن از حاجیان دیگر کشورها بودند و ۶۴۹ نفر زخمی شدند که ۳۰۳ نفر آنها ایرانی بودند.[18]
دولت سعودی پس از چندماه کشمکش سیاسی، سرانجام در 6 اردیبهشت ۱۳۶۷ روابط سیاسی با ایران را به حداقل رساند[19] و تا 3 سال به این وضعیت ادامه داد.[20] از سال ۱۳۷۰ نیز سعودیها با تعیین سهمیه برای کشورهای اسلامی شمار زائران ایرانی را که بالاترین رقم زائران را داشت به حداقل رساندند. مراسم «برائت از مشرکین» نیز از آن پس همه ساله با تدابیر شدید امنیتی و تحت کنترل نظامیان سعودی در محدوده صحرای عرفات و منا برگزار میشود.
سال 1367 و در اولین سالگرد شهادت حجاج بیتاللهالحرام، امام خمینی پیام مهمی در دفاع از فریضه «برائت از مشرکین» انتشار دادند. در این پیام 13 بار به کلمه «برائت» اشاره شده است. ایشان فرمودند: «در منطق استکبار جهانی هر که بخواهد برائت از کفر و شرک را پیاده کند متهم به شرک خواهد شد، و مفتیها و مفتیزادگان، به قتل و کفر او حکم خواهند داد.»[21]
امام با اشاره به اینکه «حجِ بی روح و بیتحرک و قیام، حج بیبرائت، حج بیوحدت، و حجی که از آن هدم کفر و شرک بر نیاید، حج نیست»[22] تأکید کردند: «مسلمانان، حداقل در خانه خدا و حرم امن الهی، باید خود را از تمامی قید و بندهای ظالمان آزاد ببینند و در یک مانور بزرگ از چیزی که از آن متنفرند اعلام برائت کنند و از هر وسیلهای برای رهایی خود استفاده نمایند.»[23]
پینوشتها:
[1]. صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۸۹.
[2]. صحیفه امام، ج ۲۰، همان ص.
[3]. صحیفه امام، ج ۲۰، همان ص.
[4]. صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۷۷.
[5]. صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۹۴.
[6]. صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۳۱۵.
[7]. صحیفه امام، ج 2، ص 322.
[8]. صحیفه امام، ج ۴، ص ۴۳.
[9]. صحیفه امام، ج ۱۳، ص 212.
[10]. روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۹ مهر ۱۳۶۰، ش ۶۸۲ ص 12.
[11]. روزنامه اطلاعات، ۱۹ مهر۱۳۶۰، ش 16548، ص 1.
[12]. صحیفه امام، ج 15، ص 290.
[13]. روزنامه جمهوری اسلامی، 21 مهر ۱۳۶۰، ش ۶84، ص 2.
[14]. صحیفه امام، ج ۱۸، ص 92.
[15]. صحیفه امام، ج 19، ص 333.
[16]. صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۸۶.
[17]. میردامادی، سیدحسن، آن سوی حج خونین یا تبلیغات آلسعود، تهران، دفتر نماینده امام و سرپرست حجاج ـ مرکز تحقیقات و انتشارات حج، چ اول، ۱۳۶۷، ص ۱۵ – ۱۶.
[18]. روزنامههای جمهوری اسلامی، کیهان و اطلاعات، 10 و 11 مرداد 1366.
[19]. روزنامه جمهوری اسلامی، 8 اردیبهشت 1367، ش 2584، ص 1 و 12.
[20]. عظیمی، رقیهالسادات، عربستان سعودی، تهران، وزارت امور خارجه، چ دوم، ۱۳۷۵، ص ۱۲۶.
[21]. صحیفه امام، ج 21، ص 75.
[22]. صحیفه امام، ج 21، ص 78.
[23]. صحیفه امام، ج 21، ص 79 و 80.
تعداد بازدید: 6
