02 آذر 1404
احمد ساجدی
آیت‌الله محمد امامی کاشانی یک هفته پس از پیروزی انقلاب با حکم امام خمینی متولی مسجد سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری) شده[1] بیشتر از سایر مسئولان انقلاب نیاز به تشکلی برای عهده‌داری مسئولیت تبلیغ و معرفی انقلاب به جامعه احساس کرده بود.
ایشان در ۲۵ بهمن ۱۳۵۹ برای تحقق اهداف مورد نظر خود در زمینه تبلیغ و شورایی کردن آن پیشنهادی به امام خمینی ارائه داد. این پیشنهاد شامل دعوت از شخصیت‌هایی بود که در شاخه‌های مختلف فرهنگی و نهادی کشور کار می‌کردند. از جمله آنها آقایان احمد جنتی عضو شورای نگهبان، محمد عبایی خراسانی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی قم، محمدجواد باهنر عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، محمدعلی شرعی نماینده جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، غلامحسین حقانی نخستین رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی و... بودند.
طرح آیت‌الله امامی کاشانی دعوت از این افراد برای تشکیل یک شورای مشورتی و بهره‌برداری از فکر و ایده آنان برای تعیین نحوه فعالیت شورا در کشور بود. اعضای این شورای مشورتی عنوان «شورای عالی تبلیغات» را داشتند.[2] در طرح آیت‌الله امامی کاشانی تأکید شده بود که در گردآوری اعضای شورا از همه شاخه‌های فرهنگی و نهادهای انقلابی دعوت به عمل آمده است.
این مجموعه برای کسب نظر امام به ایشان معرفی شدند. امام نیز در همان تاریخ ارائه طرح (۲۵ بهمن ۱۳۵۹) با پیشنهاد تشکیل «شورای عالی تبلیغات اسلامی» موافقت کردند.
فعالیت این شورا چند ماه بعد زمینه تأسیس رسمی «سازمان تبلیغات اسلامی» را در تیر ۱۳۶۰ فراهم آورد.[3]
امام خمینی در ابتدا هر از چندگاه یک بار رهنمودهایی برای تقویت و گسترش تبلیغات، جلوگیری از ناهماهنگی و اقدامات پراکنده تبلیغی و رفع نواقص تبلیغات ارائه می‌کردند. از جمله در ۲۶ اردیبهشت ۱۳۶۱ در جمع اعضای سازمان تبلیغات اسلامی و ائمه جماعت قم و تهران طی سخنانی ضمن تشریح وضعیت جنگ و اوضاع سیاسی و امنیتی کشور بر لزوم رعایت سه نکته تأکید کردند:
- اشاره به نقص تبلیغات ما در عرصه خارجی و لزوم تقویت آن و موظف ساختن دولت و وزارت ارشاد به تقویت فعالیت‌های تبلیغاتی در خارج از کشور
- سرعت بخشیدن به اقدامات تبلیغی خطبا و مبلغین داخلی
- تاکید بر اینکه تبلیغات باید مبتنی بر «موازین، نظام، و سازمان» باشد.[4]
ایشان همچنین در دوم شهریور ۱۳۶۲ در جمع اعضای شورای عالی تبلیغات اسلامی به مواردی در زمینه تبلیغ اشاره کردند که مهمترین آنها به طور خلاصه عبارتند از:
- موضوع صدور انقلاب با شمشیر عملی نمی‌شود، بلکه با تبلیغ باید انجام گیرد.
- تبلیغات گسترده کمونیست‌ها علیه اسلام باید خنثی شود.
- دقت در متون کتاب‌هایی که منتشر می‌شود و نظارت بر آنها ضروری است.
- فراگیری زبان‌های خارجی برای مبلغینی که در خارج تبلیغ می‌کنند، ضرورت دارد.[5]
با این وجود سازمان تبلیغات اسلامی در سال‌های آغازین فعالیت خود با نابسامانی‌های متعددی مواجه بود. این در حالی بود که این سازمان برای هماهنگ ساختن فعالیت‌های تبلیغی ارگان‌های انقلابی مجموعه‌ای تحت عنوان «شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی» را نیز به وجود آورده بود.[6]
وجود نهادهایی که در سازمان عضویت نداشتند ولی اقداماتشان در تعیین جهت‌گیری‌های انقلاب و نظام جمهوری اسلامی نقش داشت (ائمه جمعه، وزارت ارشاد و...) و از همه مهمتر شورایی بودن مدیریت سازمان تبلیغات اسلامی و اعمال سلیقه‌ها و دیدگاه‌های مختلف در تصمیم‌گیری‌های آن، پدیده‌ای بود که باعث بروز برخی ناهماهنگی‌ها و نابسامانی‌های داخلی در سازمان شده بود. تحت‌تأثیر این پدیده، «دفتر تبلیغات اسلامی قم» و نیز «شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی» به مرور از سازمان تبلیغات اسلامی جدا شدند و سازمان به صورت مجزا به فعالیت‌های خود در عرصه تبلیغ پرداخت.[7]
برای رفع این مشکل، آیت‌الله مهدوی کنی در ۳۰ بهمن ۱۳۶۷ طی نامه‌ای به امام خمینی به مشکلات داخلی سازمان تبلیغات اسلامی، ناهماهنگی‌ها، نیازهای مالی و اهمیت تعیین سرپرست واحد برای سازمان اشاره کرد.
پس از این نامه، در 14 فروردین 1368 حکم انتصاب آیت‌الله احمد جنتی به سمت ریاست سازمان تبلیغات اسلامی از سوی امام خمینی صادر شد.[8]
اساسنامه‌ای برای سازمان تبلیغات اسلامی نوشته شد. این اساسنامه دارای 20 ماده است که در آن به نام سازمان، خط مشی، اهداف، ارکان، اختیارات، و منابع مالی و بودجه سازمان اشاره شده است.[9]
به موجب این اساسنامه شرح وظایف سازمان تبلیغات اسلامی به‌طور خلاصه عبارت است از:
- پیشنهاد سیاست‌های کلان تبلیغات اسلامی- مردمی به مقام معظم رهبری جهت تصویب.
- انجام مطالعات و بررسی‌های کاربردی در خصوص مسائل و نیازهای دینی و تبلیغی جامعه اسلامی و طراحی شیوه‌های تبلیغی نوین، فراگیر، و اثربخش و نیز احیای روش‌های سنتی سازگار با موازین اسلامی و حذف یا اصلاح شیوه‌های سنتی نامتناسب با ارزش‌های اسلامی.
- تحقیق و بررسی در خصوص شیوه‌ها و ترفندهای تبلیغاتی سوء و تهاجم فرهنگی علیه جامعه اسلامی و اتخاذ تدابیر لازم جهت خنثی‌سازی و مقابله با آنها و تنویر افکار عمومی.
- تأسیس مراکز و مؤسسات فرهنگی، هنری، آموزشی و اطلاع‌رسانی تخصصی به منظور تامین محتوا و منابع انسانی لازم.
- تبیین و شناساندن معارف و ارزش‌های اسلامی و نیز مواضع اصولی جمهوری اسلامی برای عموم مردم، به ویژه جوانان، از طریق تدوین و انتشار نشریات و کتب و انجام فعالیت‌های سمعی و بصری و برگزاری سخنرانی‌های تخصصی و عمومی با استفاده از فناوری‌های نوین.
- تهیه و ارائه چارچوب‌ها و شاخص‌های معرف محصولات مطلوب فرهنگی و هنری و تهیه و عرضه فرآورده‌ها و آثار نمونه فرهنگی و هنری در جهت ارائه الگوهای مناسب به هنرمندان متعهد و انقلابی و حمایت از آنان.
- فراهم کردن شرایط و زمینه‌های مناسب برای فعالیت افراد و گروه‌های تأثیرگذار فرهنگی و هنری و ارائه تسهیلات و امکانات لازم برای عرضه آثار آنان در راستای گسترش تبلیغات اسلامی.
- کمک و همکاری با سازمان‌ها، دستگاه‌ها و شرکت‌های مختلف دولتی و غیردولتی، به منظور گسترش و تداوم تبلیغات اسلامی در آنها.
- تأسیس مراکز اطلاع‌رسانی تبلیغات اسلامی به منظور تبیین ارزش‌های اسلامی و تحکیم باورهای اصیل دینی مردم و نیز پاسخگویی به سئوالات و شبهات آنها.
- برنامه‌ریزی، سازماندهی و پشتیبانی برای اعزام مبلغ به نقاط مورد نظر کشور با اولویت به مناطق محروم و دورافتاده با هماهنگی و همکاری سازمان‌های مسئول و ذیربط.
- اقدام و کمک به برگزاری گردهمایی‌ها، جشنواره‌ها و یادواره‌ها و نمایشگاه‌های مردمی و تخصصی به منظور ترویج و تبلیغ ارزش‌ها و سنت‌های اصیل اسلامی.
- هدایت و نظارت و پشتیبانی و هماهنگی فعالیت‌های تبلیغاتی و شعائر مذهبی مردم در جهت نیل به تحقق اهداف انقلاب اسلامی.
- تهیه و تنظیم سیاست‌های تبلیغی سازمان، در چارچوب سیاست کلی نظام و چشم‌‌انداز بیست ساله و متناسب با شرایط و اقتضای زمان و فضای اجتماعی و فرهنگی جامعه و اجرای کامل آنها پس از تصویب هیات امنا.
- تحقیق و بررسی در خصوص شناخت دقیق ادیان مختلف به ویژه مکاتب جعلی و استعماری و مقابله علمی، فکری و ریشه‌ای با آنها و نیز ارتقا سطح آگاهی و بینش دینی مردم برای مواجهه استدلالی و منطقی با چنین پدیده‌های ضد اسلامی.
- کمک به تأسیس، توسعه و تجهیز کتابخانه‌های مساجد، حسینیه‌ها، مدارس و مراکز آموزش عالی- تحقیقاتی و نیز مراکز اسلامی و فرهنگی در راستای توسعه تبلیغات اسلامی در آنها.
- جلب مشارکت و هدایت همکاری‌های مردمی از طریق صدور مجوز تأسیس و ساماندهی کانون‌های فرهنگی- تبلیغی، کانون‌های قرآنی، تشکل‌های مذهبی و انجمن‌های اسلامی.
- نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم و اهتمام به آموزش همگانی قرآن کریم از طریق ساماندهی و حمایت از تشکل‌های قرآنی مردمی.
- برگزاری کنفرانس‌ها، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی مردمی در کشور به منظور تعمیق و گسترش معارف اسلامی و فراهم کردن زمینه شرکت هنرمندان و شبکه‌های تبلیغی مردمی در کنفرانس‌ها نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های فرهنگی
- انجام همکاری‌های فرهنگی تبلیغی با مراکز اسلامی و فرهنگی در داخل کشور در جهت اهداف سازمان به منظور تامین ارتباط افراد و مراکز اسلامی و فرهنگی مردمی برای هماهنگی با سایر مراجع ذی‌صلاح
- نظارت بر ترجمه متون دینی و تعیین ضوابط و مقررات مربوط به تهیه، ترجمه و انتشار این متون جهت بهره‌برداری در کشور
- نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم به انجام فعالیت‌های قرآنی از طریق تربیت مربی، تدوین جزوات آموزشی و همکاری با وزارتخانه‌های زیربط جهت گسترش آموزش و معارف قرآن کریم[10]
اساسنامه سازمان تبلیغات اسلامی در ماه‌های قبل از رحلت امام خمینی نوشته شد و مورد تأیید ایشان نیز قرار گرفت.[11]
سازمان تبلیغات اسلامی هم اکنون سه معاونت دارد: معاونت آموزشی و پژوهشی، معاونت فرهنگی و تبلیغی، معاونت اداری و مالی. و در کنار آن دارای چندین دفتر که عبارتند از: دفتر طرح و برنامه، دفتر امور مجلس و استان‌ها، دفتر حراست، دفتر روابط عمومی[12] ضمناً مراکزی چون حوزه هنری، سازمان دارالقران کریم، خبرگزاری مهر، مؤسسه انتشاراتی امیرکبیر، روزنامه انگلیسی زبان تهران‌تایمز، پایگاه اطلاع‌رسانی تبیان، پژوهشکده باقرالعلوم و دانشگاه سوره، از جمله زیرمجموعه‌های سازمان تبلیغات اسلامی هستند.[13]
سازمان تبلیغات اسلامی در اکثر شهرهای کشور دارای نمایندگی‌های فعال است. علاوه بر این در بسیاری از ادارات دولتی، کارخانه‌ها و مراکز عمومی از طریق دفاتر نمایندگی خود به امور تبلیغاتی اشتغال دارد[14] و در این فعالیت‌ها با انجمن‌های اسلامی، کانون‌های فرهنگی و قرآنی، هیئت‌های مذهبی و دیگر تشکل‌های دینی هماهنگ، حامی و مکمل آنهاست.[15] توسعه فرهنگ قرآنی در روستاها و دهستان‌ها و نظارت بر چاپ کتب مذهبی و فعالیت‌های آموزشی قرآنی از دیگر اقدامات سازمان تبلیغات اسلامی است.
این سازمان توجه ویژه‌ای به امور هنری در کشور دارد و «حوزه هنری» نیز از زیر مجموعه‌های همین سازمان است که در سال ۱۳۶۰ تأسیس شد.[16] این حوزه در زمینه دفاع مقدس، سینما، فیلمسازی، خوشنویسی، موسیقی، ترویج ادبیات انقلاب اسلامی (در رشته‌های مستندنگاری، قصه‌نویسی، رمان، طنز و...) بسیار فعال است. به طوری که «نام بیشتر ادیبان و هنرمندانی که پس از انقلاب به ادب و هنر روی کرده‌اند، با نام حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی گره خورده است.»[17]
سازمان تبلیغات اسلامی در زمینه برگزاری همایش‌ها از جمله کنفرانس‌های وحدت اسلامی، اندیشه اسلامی و... نیز فعال بوده است.[18]
اعزام مبلغ به کشورهای خارجی و ایجاد مراکز اسلامی و یا تأسیس نمایندگی‌های فعال در بعضی کشورها از دیگر اقدامات سازمان تبلیغات اسلامی است.[19]
در سال‌های دفاع مقدس حضور نمایندگان این سازمان در جبهه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی آنان بسیار چشمگیر بوده است.[20]
سازمان تبلیغات اسلامی به استثنای سال‌های اولیه که به صورت شورایی اداره می‌شد، تا سال 1371 به ریاست آیت‌الله جنتی فعالیت نمود. با این توضیح که پس از پایان ۸ سال دفاع مقدس، به دلیل آنکه ضرورت گسترش فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی بیشتر احساس می‌شد، آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب با تأکید بر شیوه‌های نوین تبلیغ، در ۱۱ تیر ۱۳۷۱ هیئت امنایی را برای سازمان تبلیغات اسلامی تعیین کردند. این هیئت متشکل از آقایان محمد محمدی عراقی، محمدعلی زم، غلامعلی افروز، احمد پورنجاتی، غلامعلی حداد عادل، محسن قرائتی، ابوالحسن نواب، محمدعلی تسخیری و علی‌اکبر صادقی رشاد، تحت ریاست آیت‌الله جنتی به فعالیت خود ادامه دادند و حجت‌الاسلام محمدی عراقی به عنوان رئیس جدید سازمان تبلیغات اسلامی منصوب شد. سپس حدود یک دهه بعد یعنی در ۱۳۸۰ طی حکمی از سوی مقام معظم رهبری حجت‌الاسلام سیدمهدی خاموشی به ریاست سازمان تبلیغات اسلامی منصوب شد و از همین سال با توجه به نیازمندی‌های جامعه محورهای آموزشی – تخصصی، پژوهش، نشر و گسترش فرهنگ و معارف اسلامی و انس با قرآن با بهره‌گیری از ابزارهای جدید و فناوری روز در رأس فعالیت‌های سازمان قرار گرفت.[21]
در حال حاضر حجت‌الاسلام محمد قمی ریاست سازمان تبلیغات اسلامی را بر عهده دارد. وی در 28 مرداد ۱۳۹۷ با حکم رهبر معظم انقلاب به این سمت منصوب شد.[22]
قمی در کنار ریاست سازمان تبلیغات اسلامی، عضو حقوقی شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی جوانان است. وی پیش از تصدی ریاست سازمان تبلیغات اسلامی، مسئولیت‌هایی همچون مشاور عالی مدیر حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان کشور، عضو کمیسیون‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی و مدیر گروه پژوهشی مهندسی فرهنگی پژوهشکده باقرالعلوم داشته است.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. صحیفه امام، ج ۶، ص ۱۸۶.
[2]. رزمگیر، سیدمحمد، نهادها و ارگان‌هایی که به حکم امام خمینی تأسیس شدند، چاپ شده در: «رسول آفتاب»، تهران، مؤسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی، چ اول ۱۳۸۹، ص ۳۳۷.
[3]. «فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی»، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ اول، ۱۳۸۷، ص ۱۲۶؛ رزمگیر، همان، ص ۳۶۱.
[4]. صحیفه امام، ج ۱۶، ص ۲۵۲ و ۲۵۳.
[5]. صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۷۳.
[6]. فرهنگنامه، همان، ص ۱۲.
[7]. فرهنگنامه، همان.
[8]. صحیفه امام، ج 21، ص 339.
[9]. سایت سازمان تبلیغات اسلامی، مبحث: اساسنامه.
[10]. فرهنگنامه، همان، ص 128 - 130؛ سایت سازمان تبلیغات اسلامی، همان، مبحث: اساسنامه؛ شرح وظایف.
[11]. موسوی هوایی، سیدجواد، مصاحبه با معاونت آموزشی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی، روزنامه اعتماد ملی، ۲۷ آبان ۱۳۸۵.
[12]. فرهنگنامه، همان، ص 130.
[13]. دایره‌المعارف انقلاب اسلامی، تهران، سوره مهر، 1389، ج 2، ص 264.
[14]. سازمان تبلیغات اسلامی، مروری بر پانزده سال حضور سازمان تبلیغات اسلامی در عرصه فرهنگی ـ تبلیغی نظام مقدس جمهوری اسلامی، تهران، ۱۳۷۵، ص 30 و 31.
[15]. سازمان تبلیغات اسلامی، مروری بر پانزده سال....، همان، ص 31 و 32.
[16]. دایره‌المعارف انقلاب اسلامی، همان، ص ۱۲۵.
[17]. دایره‌المعارف انقلاب اسلامی، همان، ص ۱۲۶.
[18]. مروری بر پانزده سال....، همان، ص 36.
[19]. مروری بر پانزده سال....، همان، ص 34، 42 و 45.
[20]. مروری بر پانزده سال....، همان، ص 46 و 47.
[21]. دایره‌المعارف انقلاب اسلامی، همان، ص 263.
[22]. روزنامه همشهری، دوشنبه 29 مرداد 1397، کد مطلب: 27640.
تعداد بازدید: 15
