معرفی کتاب «ساواک، شاگرد موساد»

گروه تاریخ رجانیوز: کتاب «ساواک شاگرد موساد»، که مجموعه اسنادی از آموزش های سرویس اطلاعاتی اسرائیل (موساد) به سرویس اطلاعاتی رژیم پهلوی (ساواک) را در بر می گیرد، برای نخستین بار، به اهتمام موزه عبرت ایران و در 194 صفحه، در زمستان 89 انتشار یافت.
موضوع همکاری سرویس¬های اطلاعاتی رژیم پهلوی (ساواک) با سرویس اطلاعاتی رژیم صهیونیستی همواره در کانون توجه تحلیلگران سیاسی- امنیتی جهان و پژوهشگران تاریخ سیاسی معاصر قرار داشته است.
طبق مطالب این کتاب، همکاری های اطلاعاتی دو رژیم، از همان بدو تأسیس ساواک به دستور محمدرضا پهلوی، در سال 1336 آغاز شد و رژیم پهلوی درصدد بود با بهره گیری از تجربیات فراوان موساد در مقابله با نفوذ شوروی در منطقه خاورمیانه و همچنین برخورد با آزادی خواهی و استقلال طلبی مردم مسلمان ایران، همچنان زیر چتر امنیتی ایالات متحده آمریکا باقی بماند و جزیره ثبات و ستون حاکمیت این ابرقدرت به شمار آید. مقامات ساواک بر این باور بودند که در اقدام علیه مخالفین داخلی و خارجی رژیم پهلوی، کاردانی و تخصص فنی سازمان موساد، بیش از هر سازمان اطلاعاتی دیگر برای ساواک مفید است. این همکاری ها در زمینه آموزش کارکنان، خریدهای فنی ارتباطی، تهیه تسلیحات و تجهیزات، برپایی همایش های مشترک و به ویژه انتقال تجارب، از ابتدای تأسیس ساواک در سال 1336 تا آخرین ماه های حیات رژیم پهلوی در سال 1357 ادامه پیدا می کند. اسناد موجود در این کتاب به روشنی سطح تعاملات و همکاری های موساد و ساواک در زمینه های مختلف را نشان می دهد.
کتاب از یک مقدمه، یک پیش گفتار، متن 58 سند از تاریخ 27/7/1346 تا 12/9/1357، توضیحات تکمیلی گروه مؤلف در مورد هر کدام از اسناد، فهرست منابع و مآخذ، اعلام و ضمائم تشکیل شده است.
در مقدمه کتاب، چرایی این همکاری¬ها و تعاملات عمیق مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. از دیدگاه مؤلفان، روابط نزدیک موساد و ساواک، ناشی از درک عمیق این حقیقت بود که ایران و اسرائیل در منطقه با خطری روبرو هستند که همکاری آنها را در مواجهه با آن از اهمیت خاصی برخوردار می سازد.
در پیش گفتار کتاب به اهمیت و ضرورت تحقیق نیز اشاره شده است. در این بخش، تأکید بر هدف گیری موضوعات آموزشی بین ساواک و موساد در رشته های متعدد اطلاعاتی مانند خط شناسی، ضدخراب کاری، جاسوسی، تله های انفجاری، امور فنی همچون میکروفون گذاری و شنود اطلاعاتی، هدف اصلی کتاب محسوب می شود. اما ادعای اصلی کتاب که در پیش گفتار نیز بازتاب یافته، این است که موضوع آموزش بین دو سرویس موساد و ساواک همیشه و در تمام زمینه ها براساس روابط استاد و شاگردی بوده و حتی در یک مورد هم ساواک نقش استادی نداشته و دائماً در پی کسب آموزش و تجارب از موساد بوده است. در پیش گفتار همچنین نشر اسناد پنهان که با روش های کاملاً سخت و طاقت فرسا به دست آمده، به عنوان یکی از مطمئن ترین روش-های تاریخ نگاری معرفی شده است. تبیین ویژگی های این اسناد و نحوه استفاده از آنها و همچنین توضیح علائم و نمادهای روی اسناد ساواک بخش های دیگر پیش گفتار هستند. در این بخش ها اصطلاحاتی همچون برگ خبر، معنای اسامی روزهای هفته در اسناد، مهرها، حواشی و همچنین ارکان و ادارات ساواک توضیح داده شده اند.
اما بخش اصلی و محوری کتاب را متن و توضیحات تکمیلی اسناد تشکیل می دهد. برای درک فضای این کتاب، به عنوان نمونه به دو سند مهم شماره 28 و شماره 53 اینمجموعه اشاره می کنیم.
سند شماره 28، یک سند 8 برگی بوده و گزارش بازدید 5 نفر از مأموران اداره کل پنجم ساواک (بخش فنی) از اداره ضد جاسوسی موساد، با عنوان «بولتن بازدید از سرویس دوستان زیتون» است. در این بازدید آموزشی که به مدت سه روز، از تاریخ 28/7/54 تا 1/8/54 در اسرائیل صورت گرفته، کارشناسان موساد مباحث مهمی در زمینه اوریو (میکروفون گذاری با سیم و بی سیم)، انواع ضبط صوت ها، قفل و عکاسی به کارشناسان ساواک آموزش داده اند.
سند شماره 53، شاید خواندنی ترین سند این مجموعه از اسناد به شمار آید. موضوع سند، متن مذاکرات رئیس ساواک با رئیس موساد در ششم آبان سال 57 در ارتفاعات شرق تهران است. گفتگوهای این دو شخص، نهایت سرسپردگی ساواک به موساد را نشان می دهد. همچنان که رئیس وقت ساواک در این گفتگو تصریح می کند: «اگر تاریخچه ساواک بررسی شود، ملاحظه می کنیم دوستان ما نقش بسیار مهمی در به وجود آوردن افراد ورزیده و ماهر در ساواک داشته، بدین جهت مجدداً از سرویس شما تشکر می کنم.» ژنرال خوفی (رئیس وقت موساد) نیز در این دیدار به همکاری صمیمانه نیروهای ساواک با کارشناسان موساد اشاره می کند و تصریح می کند که ساواک به توسعه واحد آموزش توجه خاصی دارد.
بخش انتهایی کتاب، عکس هایی از رؤسای ساواک، تجهیزات و تسلیحاتی که ساواک از موساد خریده و همچنین فهرست اسامی رؤسای موساد از ابتدای تأسیس تاکنون است.
در یک جمع بندی کلی می توان گفت این کتاب، به جهت نشر اسناد واضح و آشکار از همکاری موساد و ساواک برای اولین بار، یک کتاب در خور توجه و خواندنی است. اما برخی ایرادات ظاهری جزئی از قبیل حروف چینی نامناسب، تغییر اندازه و نوع قلم در بخش های مختلف کتاب و برخی اشکالات تایپی نیز در این کتاب به چشم می خورد. با این حال، کتاب ارزش تاریخی بسیاری دارد و توضیحات تکمیلی مؤلفان در روشن تر شدن محتوای اسناد بسیار مفید و ارزشمند است.