21 اسفند 1390
چالشي در ميان اسناد تاريخي
محققان تاريخ به خوبي به ارزش و اهميت اسناد و متون قديمي واقف هستند . اسناد تاريخي بعنوان مستندات و مکتوبات وقايع گذشته ، بسته به نوع اطلاع رساني و درجه اطلاعات حاوي آن ، وضعيت خاصي را پيدا مي کند .
بنظر مي رسد در ميان ذخيره آرشيوهاي ملي ورسمي، اشکال مختلفي از اسناد موجود است که گاه قضاوت در مورد وضعيت و جايگاه آنها را با دشواري روبرو مي سازد .
براي توضيح بيشتر؛ آنچه که در وهله اول از شکل يک سند به ذهن مي رسد ، برگ يا برگهايي مکتوب است که بنا به شخصيت و جايگاه نويسنده و يا مخاطب آن و يا اطلاعات و موضوعي که آن را شامل مي شود ،در درجه اي از اهميت قرار دارد .في المثل فرماني که از شاه صادر مي شود ، با يک نامه ساده از فردي عادي در جامعه در درجات متفاوتي از اهميت قرار دارد.و به همين نسبت است معاهده اي که بين دولت ها بسته مي شود و يا احکام و دستورات سياسي و اقتصادي که بنا به شرايطي از افراد مسئول صادر مي شود . معمولا"وجه مشترک بين تمامي اينها برگ بودن اين اسناد است . ولي گاه اين اسناد بنا به دلايلي در کنار يکديگر گذاشته شده و با اتصال بهم و صحافي بصورت يک کتابچه در مي آيد .
اينگونه مجموعه ها ، ظاهر کتابي دارند ولي بنا به ماهيت موضوعات ترکيبي آنها در واقع امر ، مجموعه اي از اسناد هستند که گاه در مخازن کتابهاي خطي وآرشيوها قرار داده شده و در واقع فهرست و ثبت شده اند.
بدنبال همين شيوه نيز در رده کتابهاي خطي معرفي شده و اطلاع رساني مي شوند.متاسفانه به همين دليل شکل اطلاع رساني ، ما از بسياري از اسناد ي که بنا به اهميت موضوع آنها ، در برهه هايي از تاريخ تعيين کننده هستند ولي به دليل همين شکل اطلاع رساني و معرفي آنها ، از ديد محقق ناپديد مي مانند ؛ محروم مي شويم .
در مجموعه هاي آرشيوي نسخ خطي از اين نمونه ها بسيار هستند . گاه بعضي از آنها با عنوان جنگ و يا منشئات و يا مجموعه ها و.... معرفي مي شوند؛ ولي واقعيت امر اين است که اين تعاريف هيچکدام بدرستي راهنماي دسترسي به آنها نيست .
بعد از سالها متاسفانه فهرست نويسان ما همچنان همان رويه سابق را ادامه داده و اينگونه مجموعه اسناد را در فهرست کتابهاي خطي مي گنجانند .بدون آنکه توجه کنند که محققي که بدنبال سند است آن را در ميان فهرست کتابهاي خطي جستجو نمي کند.
بنظر مي آيد بهترين شيوه نوعي فهرست نويسي مشترک است که اينگونه اسناد را که به لحاظ شکل در مخزن کتابهاي خطي هستند ولي به دليل محتواي آنها در ميان اسناد جاي دارند؛ در هردو مخازن وآرشيوها قابل بازيابي کند و يا آن که به دو گونه فهرست شوند.
براي روشن تر شدن ذهن نسبت به موضوع يکي از اين نمونه مجموعه ها که برگزيده از ميان بسياري است معرفي مي شود .
مجموعه اي از نامه هاي محمد علي بن محمد حسين الانصاري پسر مصباح السلطنه است که در بمبئي ساکن بوده .وي به افراد مختلفي نامه نوشته است به تاريخ 1311 ه. ق . بنظر مي آيد که نويسنده نامه ها نماينده دولت ايران در بمبئي بوده و نامه هايي به افراد مختلف سياسي و رجال با نفوذ و حتي علماء مذهبي در داخل و خارج ايران نوشته که سواد و رونوشتي از اين نامه ها را در اين مجموعه گرد آورده است .
وقايع و موضوعات برخي از اين نامه ها بازتابي است از جرياناتي که در آن زمان در ايران رخ داده و يا مرتبط باآن بوده است ، ونويسنده درباره آنها اظهار نظر و يا نقل کرده است .براي مثال در صفحه دوم مجموعه مورد بحث به تاريخ 8 شعبان 1311 جواب به : جناب مستطاب شيخ محمد مجتهد مقيم کاظمين است .و صفحه بعد نامه ديگري است به تاريخ 8 شعبان :به طهران امين دربار.
و يا نامه ديگري است : در اسلامبول آقا محمد طاهر آقا مدير روزنامه اختر 16 شعبان اين نامه حاوي برخي اطلاعات بسيار جالبي است در باره مخاطب و وضعيت مسلمانان انگليس و.. که در اين مجال امکان گفتگوي بيشترنيست و به بحثي ديگر واگذار مي شود .
در هر حال مجموعه اسناد مورد بحث يکي از ميان مجموعه هايي است که بدين شيوه جمع آوري شده و حاوي اطلاعات تاريخي بسياري است که بواسطه وضعيت وجايگاه نگهداري آن از ديد و پژوهش محققان تاريخ دور مانده است . وجا دارد که اهل فن وسند شناسان روش ويا روشهايي را براي فهرست کردن وآرشيو نمودن آنها پيشنهاد نمايند .
منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 50
به نقل از:www.kateban.com
تعداد بازدید: 987
