21 اسفند 1390
«نزن سرباز» را باید در شمار مهمترین و اثرگذارترین عکسهای انقلابی جهان به حساب آوریم که به اشکال مختلف بر تاریخ انقلاب اسلامی ایران، تأثیر جدی و آشکار نهاد. این عکس از تظاهرات مردمی و درگیری‌های متعاقب آن با نیروهای نظامی در خیابان سی‌متری جی تهران، در روز دوشنبه 9 بهمن 1357 گرفته شد. مرحوم قربان خلیلی (1326 ـ 1377ش) عکاس روزنامة کیهان آن را به تصویر کشید و لحظه و صحنه شلیک نظامی ارتشی به سوی مردم را ثبت و جاودانه ساخت. این تصویر بی‌نظیر فردای حادثه یعنی در روز سه‌شنبه 10 بهمن ماه در نیم تایِ بالایِ صفحه نخست روزنامه کیهان با این عنوان و زیرنویس چاپ و منتشر گردید:
«دهها دهان دیروز در خیابان سی متری تهران، با این فریاد به حادثه‌ای که در شرف وقوع بود، فرمان توقف دادند: «نزن سرباز». یکی از تظاهرکنندگان که با ورود نظامیان به صحنه، موفق به فرار نشده بود در گوشه دیوار حالت دفاع به خود گرفته است و انگشت سرباز ماشه را فشار می‌دهد.»
همان گونه که از مطلب زیرنویس عکس فهمیده می‌شود، در روز دوشنبه تعداد زیادی از مردم انقلابی و مخالف رژیم پهلوی که طی روزهای قبل، تعدادی از همشهریان را کشته و مجروح دیده بودند، با سردادن شعار علیه دولت بختیار و حاکمیت نظام شاهنشاهی، در خیابانهای 16 متری امیری، سی متری جِی، بابائیان و اطراف آنها، به تظاهرات پرداختند. گفته می‌شود که فعالان حاضر در مسجد جوادالائمه(ع)، هسته اصلی این تظاهرات و ابراز خشم و اعتراض بودند که در راه‌اندازی و تداوم آن و به آتش کشیدن مشروب فروشی‌ها و دیگر اماکن فساد و فحشا، نقش مؤثری داشتند. این راهپیمایی که تا بعدازظهر ادامه داشت، به سبب حضور و دخالت نیروهای سرکوبگر نظامی، به خشونت کشیده شد. از این رو عکس «نزن سرباز» باید در ساعات پایانی آن وقایع گرفته شده باشد و مربوط زمانی است که در پر درگیری‌های پیش آمده، مأمورین نظامی در تلاشند تا مخالفان را دستگیر یا پراکنده کنند.
به لحاظ موضوع و انعکاس صحنه‌ای که عکاس چیره‌دست آن را شکار کرده است، باید عکس مورد نظر را مهمترین عکس خبری منتشره تا آن زمان درباره حوادث انقلاب اسلامی ایران دانست که به دلیل چاپ در روزنامه کیهان در شمارگان چندین هزار، مخاطبان و مشاهده‌گرانِ میلیونی یافت. دیدن این صحنه که نمایشگر تقابل علنی و مسلحانه رژیم با مخالفانش بود، روح و جان و ذهن و روان بسیاری از ایرانیان را آزرده ساخت و سبب ناراحتی و طغیانِ بیشتر احساسات و روحیاتِ ضد پهلویِ مردم گردید، به نحوی که خود به تنهایی تبدیل به رسانه‌ای مؤثر و پرمخاطب و آشکار علیه حاکمیت زمانه گردید.
در وسط عکس فردی ارتشی ایستاده و با اسلحه ژـ3، به سوی یکی از مخالفان گیر افتاده و تنها در پیاده‌رو، شلیک می‌کند و مردی دیگر نظاره‌گر رفتار وی است. بر دیوار آجری بلند پشت سر مخالف (هدف) که احتمالاً دیوار پادگان نیروی زمینی ارتش پهلوی در خیابان سی متری جِی است، شعارهای «نه ترسی، نه باکی، گور پدر ساواکی» و «مرگ بر شاه» و «بختیار نوکر بی‌اختیار» نقش بسته است و در وسط خیابان آثار درگیری از جمله بقایای پرتاب سنگ‌ها و آجرپاره‌ها و به آتش کشیدن وسایل نیز دیده می‌شود.
اما برجسته و بارزترین جلوه عکس نزن سرباز، نتیجه و پیامدی است که انتشار آن در پی داشت. بدین ترتیب که هرچند برای تشخیص نوع اسلحه و گلوله شلیک شده، بررسی کارشناسانه نظامی، مشقی بودن و غیرجنگی بودن گلوله را تأیید کرد و اثبات نمود که به دلیل جنسِ پلاستیکی بدنه و مرمی فشنگ، اصابت آن آسیب جدی و جراحت عمیق به همراه نداشته و از آن بیشتر برای ایجاد ترس و وحشت و پراکندن جمعیت یا ایجاد جراحت سطحی و دستگیری مخالفان، بهره گرفته می‌شده است؛ با این حال نمایش تقابل انسان و اسلحه و شلیک مستقیم فرد ارتشی، تأثیر فراوانی بر اذهان و روحیات مردم انقلابی باقی گذاشت. یعنی اگرچه شلیک مأمور نظامی به قصد کشتن نبود اما همگان با مشاهده عکس یاد شده، از وضعیت موجود در دولت بختیار و حکومت پهلوی باخبر شدند و دانستند که تا سرنگونی کامل نظام شاهنشاهی حتی به بهای کشته و مجروح شدن، باید عزم و اراده جدی‌تری به خرج دهند.
جعفر گلشن روغنی
تعداد بازدید: 2782
