24 اسفند 1390
درآمدهاي نفت در حساب شخصي رضاخان
در سال 1931، «چارلز. سي. هارت»، وزيرمختار آمريكا در تهران، گزارش داد كه رضاشاه شخصاً بيش از يك ميليون پوند در لندن به حساب خود واريز كرده است. بر اساس تعدادي از اسناد بانكي كه پهلوي‌ها به هنگام فرار دسته‌جمعي‌شان از ايران در سال 1978 از خود باقي گذاشتند معلوم مي‌شود كه اظهارات نيشدار «هارت» درباره حساب‌هاي بانكي رضاشاه در لندن از روي حدس و گمان نبوده است. آنچه هارت نمي‌دانست اين بود كه رضاشاه حساب‌هاي دلاري متعددي در لندن، ژنو و برلين دارد. اسناد باقيمانده حاكي از انحراف مسير درآمدهاي نفتي ايران به حساب‌هاي شخصي رضاشاه است.
سرهنگ رضاقلي اميرخسروي، مديركل بانك پهلوي، در تاريخ 17 اوت 1931 طي نامه‌اي محرمانه به دكتر كورت ليندن بلات، رئيس بانك ملي ايران نوشت: «عاليجناب، بنا به دستور اعليحضرت، خواهشمند است با ارسال دستورالعمل تلگرافي به بانك ميدلند در لندن دستور واريز 150 هزار دلار به حساب اعليحضرت نزد بانك وست مينيستر را صادر و مراتب را با تلگراف تأييد فرماييد. با احترام فراوان آقاي رئيس، مدير كل، سرهنگ اميرخسروي.»(1) ليندن بلات در پاسخ نوشت: «عاليجناب، عطف به دستورالعمل شماره 5170 مورخ 17 اوت حضرتعالي، احتراماً به عرض مي‌رساند كه روز گذشته به محض دريافت نامه شما، دستورالعمل تلگرافي براي واريز 150 هزار دلار به حساب اعليحضرت در بانك وست مينيستر با مسئوليت محدود در لندن به بانك ميدلند با مسئوليت محدود در لندن ارسال شد. بانك وست مينيستر دستورالعمل تلگرافي ما را دريافت كرده و شما را از رسيد پول مطلع خواهد ساخت. با احترام و سپاس فراوان عاليجناب، دكتر ليندن بلات، بانك ملي ايران.»(2)
در تاريخ 4 سپتامبر 1931، بانك وست مينيستر واريز 150 هزار دلار را تأييد كرد. البته انتقال پول در حواله‌هاي 150 هزار دلاري به حساب‌هاي رضاشاه متوقف نشد. مثلاً، در تاريخ 25 اوت 1932، بانك وست مينيستر واريز 150 هزار دلار ديگر را به حساب اعليحضرت تأييد كرد. در سال 1931، علاوه بر 150 هزار دلاري كه به حساب بانكي‌اش در لندن واريز شد، 150 هزار دلار نيز در وجه او به يونيون بانك سوئيس و رايش كرديت گزلشافت برلين پرداخت شد.
البته اهميت نامه»گاري بالا به مبلغ جابجا شده نيست. با معيارهاي رضاشاه، 150 هزار دلار مبلغ بسيار ناچيزي بود، كه فقط كسري از حواله‌هاي ماهيانه ارسالي از نيويورك به سوييس را تشكيل مي‌داد. مطلب مهم اينجاست كه درآمدهاي نفتي ايران از طرف شركت نفت انگليس و ايران به ذخيره مملكتي در لندن واريز مي‌شد. اين ذخيره در ابتدا نزد شعبه لندن بانك شاهنشاهي ايران نگهداري مي‌شد، ولي بعد از مدتي به بانك ميدلند لندن انتقال يافت. از اينجا كاملاً معلوم مي‌شود كه رضاشاه درآمدهاي نفتي ايران را به حساب‌هاي شخصي‌اش سرازير مي‌ساخت.
بلافاصله پس از تهاجم نيروهاي خارجي به ايران و اشغال كشور در اوت 1941، دولت انگليس اعلام كرد «ايراني‌هايي» كه در لندن سپرده استرلينگ دارند، در چارچوب نظارتهاي ارزي، هيچ‌گونه محدوديتي براي دسترسي به پولشان نخواهند داشت. مجله اكونوميست در يكي از مقالات خود نوشت: «ورود نيروهاي انگلستان و شوروي به ايران با ستيزه‌جويي‌هاي مالي معمول جنگ همراه نبوده است. ايران به سرنوشت دشمن و سرزمين‌هاي اشغالي، و يا حتي سرنوشت ژاپن، كه دارايي‌هاي استرلينگ‌شان مسدود شده است، گرفتار نخواهد شد. اتباع ايراني كاملاً آزاد هستند – البته در چارچوب نظارتهاي ارزي – كه به دلخواه خود با حساب‌هايشان و يا اوراق بهادار استرلينگ‌شان كار كنند.»(3)
چنانكه اشاره شد، به هنگام اعلام اين خبر، موجودي خالص ذخيره مملكتي فقط 3/1 ميليون ليره بود. البته تنها تبعه ايراني كه مبالغ هنگفتي به ليره استرلينگ در لندن داشت همان رضاشاه بود. هدف از اعلان اين خبر جلب اطمينان و ترغيب رضاشاه به همكاري با انگليس بود. او بايد سريعاً تسليم مي‌شد و بدون سر و صدا با يك كشتي انگليسي كشور را ترك مي‌كرد. حتي در همان موقع هم در ايران مي‌دانستند كه رضاشاه نزديك به 30 ميليون ليره در لندن دارد. مي‌گويند كه عبدالحسين هژير، از دستياران معتمد خاندان پهلوي، «در اوايل دهه 1940 به انگلستان رفته بود تا ثروت رضاشاه را آزاد كند – چيزي حدود 20 تا 30 ميليون ليره يا بيشتر – كه دولت بريتانيا در طول جنگ مسدود كرده بود.»(4)
پي‌نوشت‌ها:
1- نامه اميرخسروي به ليندنبلات، مورخ 17 اوت 1931.
2- نامه ليندنبلات به اميرخسروي، مورخ 18 اوت 1931.
3- اكونوميست، مورخ 30 اوت 1941.
4- فرمانفرماييان و فرمانفرماييان، خون و نفت، ص 204.
منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 55
به نقل از: دكتر محمدقلي مجد، رضاشاه و بريتانيا
مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي
صص 366-364
تعداد بازدید: 919
