27 اسفند 1390
خاطرات آقابكف
يكي از حوادث مهمي كه تأثير فراواني در اوضاع سياسي ايران گذاشت و سبب شد دولت ايران از مناسبات خود با روسها بكاهد، انتشار خاطرات «ژرژ سرگئي يوويچ آقابكف» مأمور عالي‌رتبه «گ.پ.اُ» (سازمان امنيت شوروي» بود.
آقابكف، از ارامنة تركستان پس از خدمت در ارتش سرخ، از 1920 به سازمان چكا پيوست. پس از تبديل سازمان چكا به گ.پ.اُ، آقابكف نيز همچنان به كار خود در اين سازمان ادامه داد. او در مأموريتهاي مختلفي، به افغانستان و ايران و تركيه سفر كرد. آقابكف هنگامي كه در تركيه به انجام وظيفه اشتغال داشت، در ژانويه 1930 به فرانسه گريخت و در آغاز بخشي از خاطرات خود را در شماره‌هاي 26 تا 30 اكتبر 1930/4 تا 8 آبان 1309 روزنامه لوماتن چاپ پاريس، منتشر كرد. سپس در سال بعد همة يادداشتهاي خود را در كتابي به زبان فرانسوي منتشر كرد.(1) وزارت امور خارجه ايران نيز دو نسخه از اين كتاب را تهيه كرد و در اختيار سرتيپ آيرم، رئيس كل نظميه، گذاشت.(2)
انتشار كتاب آقابكف، در مجامع رسمي ايران تأثير زيادي گذاشت و همه كساني كه به نحوي از آنان، در شرح مأموريتهاي آقابكف در ايران، ياد شده بود، تحت پيگرد قرار گرفتند و در نتيجه، در حدود 250 نفر در تهران، 130 نفر در خراسان و 50 نفر در آذربايجان دستگير شدند. پس از بازجويي از اين عده، همه به جز 32 نفر آزاد شدند كه از اين عده پس از محاكمه در دادگاه‌هاي نظامي، 4 نفر اعدام و بقيه به زندان‌هاي كمتر از 15 سال محكوم شدند.
روزنامة بيلوريش، چاپ استانبول در شماره 26 مرداد 1310، نيز زير عنوان «ايران، انتشارات آقابكف»، مطلبي بدين شرح نوشت: «نظر به اطلاعاتي كه از ايران به ما رسيده، افشائات چكيست آقابكف در دواير رسمي ايران تأثيرات مهمي بخشيده، بنابراين در وزارت پست و تلگراف تفتيشات واقع گشته و مأمور رمز هيأت وزرا، محمدعلي‌ميرزا هم توقيف شده، علاوه بر اين از طرف حكومت ايران به جرم بلشويكي توقيفات مهمي به وقوع رسيده و در مقابل همين قضايا حكومت بلشويك نيز اغلب تجار ايراني ساكن روسيه را تحت توقيف درآورده...»(3)
روزنامه باكنسيكي رابچي، چاپ بادكوبه نيز در شماره 3 فوريه 1932، مطلبي زير عنوان «تضييق به كارگران در ايران» چنين نوشت: «چند نفر از كارگراني را كه داخل تشكيلات انقلابي بودند به محكمة نظامي احضار و از سه ماه تا دوازده سال حبس و براي استفاده در كارهاي اجباري محكوم كرده‌اند. محكومين با تضييقات وحشيانه تحقير و روي ايشان آب يخ ريخته مي‌شد...» همچنين مقالات ديگري در مطبوعات شوروي چاپ شد كه در همة آنها از «رفتار وحشيانة حكومت ايران با آزادي‌خواهان» سخن به ميان رفته بود.(4)
پي‌نوشت:
1. درباره آقابكف نك ژرژ سرگئي يوويچ آقابكف، خاطرات آقابكف، ترجمة‌حسين ابوترابيان، تهران، انتشارات پيام، 1357، مقدمة مترجم، ص 3.
2. اسناد وزارت امور خارجه، كارتن 20، پرونده 19، سال 1310، نامه نمرة 2792 سرتيپ آيرم به وزارت خارجه در 29 شهريور.
3. اسناد وزارت امور خارجه، كارتن 20، پرونده 19، سال 1310ش، ترجمه از روزنامه بيلوريش، 26 شباط (مرداد)، نمره 30.
4. همان، كارتن 16، پرونده 44، سال 1310ش، گزارش كنسولگري بادكوبه در 23 بهمن، نمره 3093، در اين پرونده مقالات انتقادي روزنامه‌هاي شوروي درباره ايران جمع‌آوري شده است.
منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 58
به نقل از:
روابط ايران و شوروي در دوره رضاشاه
مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي
1384، صص 41 تا 43
تعداد بازدید: 900
