27 اسفند 1390
تاريخ شفاهي مكمل تاريخ كتبي
با گسترش روزافزون علوم در هر يك از رشته‌ها، انتظار به وجود آمدن رشته‌هاي تخصصي نيز وجود دارد. علم تاريخ طي فراز و نشيبهايي كه فراروي آن بود، شاهد گسترش شيوه‌هاي نوين تاريخ‌نگاري بود.
با ايجاد مكاتب تاريخ‌نگاري و شيوه‌هاي علمي نگارش، و نيز از سه دهة گذشته با شكل گرفتن تاريخ شفاهي، گامي نوين در مطالعات تاريخي برداشته شد. در اين شيوه، پژوهشگر از چارچوب نوشتاري خارج مي‌شود و با روي آوردن به مصاحبه، زواياي مبهم تاريخ معاصر را در تاريخ شفاهي جستجو مي‌كند. در پژوهشهاي شفاهي، حوزة كار تنها در تاريخ خلاصه نمي‌شود و حتي فراتر از آن هم مي‌توان به مطالعه و تحقيق پرداخت. به طور مثال، در طرح تدوين تجربيات خبرگان قنات ـ كه شركت مديريت منابع آب ايران به انجام رسانده است ـ بدون رويكرد به تاريخ، پژوهش ارزنده‌اي دربارة سازة قنات صورت گرفته است.
تاريخ شفاهي، مقدمه‌اي است بر تاريخ مكتوب؛ از آن جهت كه مورخ با صحنه‌سازان جريان تاريخي طرف است؛ با افرادي كه در بطن حادثه بوده‌اند و شاهدان اصلي آن رخداد تاريخي‌اند. تاريخ شفاهي، شناخته شده‌ترين برنامة ثبت اطلاعات شمرده مي‌شود و به طور كلي، راهكاري است براي جمع‌آوري اطلاعات كه در ضمن آن، تجهيزات ضبط صوتي را با هماهنگي مورد استفاده قرار مي‌دهند تا گزارشهاي دقيقي از عقايد و نظرات شاهدان ماجرا يا دست‌اندركاران حادثه فراهم كنند. اهميت تاريخ شفاهي در تدوين تاريخ‌نگاري معاصر ايران، از آن جهت است كه منابع مكتوب پاسخگوي نياز پژوهشگران نيست. در مجموع، اهميت تاريخ شفاهي به جهات زير است:
1ـ به واسطة اينكه افرادي كه در جريان حادثه‌اي بوده‌اند، به نقل رويدادها و خاطرات مي‌پردازند، لذا گفته‌هاي افراد، همسو و تكميل كنندة اسناد مي‌باشد كه مي‌توان از آن به عنوان منابع دست اول ياد كرد.
2ـ تا انتشار اسناد در مسائل مختلف، مدت زماني خواهد گذشت. از اين رو، تاريخ شفاهي اين امكان را به وجود مي‌آورد كه پژوهشگران قبل از انتشار اسناد، از زبان شاهدان عيني وقايع ، اطلاعاتي كسب كنند. نكتة درخور توجه در تاريخ شفاهي، كسب اطلاعات بكر و جديد از مصاحبه شونده مي‌باشد. در اين شيوه، محقق در انتظار آزاد شدن اسناد بايگانيها مي‌ماند. زيرا با روي آوردن به تاريخ شفاهي، اطلاعاتي به دست مي‌آورد كه فراتر از نوشته‌هاي مكتوب مي‌باشد.
3ـ در تاريخ شفاهي، جذابيت خاصي وجود دارد. بدين نحو كه پژوهشگر اين حيطه با مدارك ضبط شده‌اي كه در اختيار دارد، حالات و طرز بيان مصاحبه شونده را نيز ـ كه از لحاظ روان‌شناختي مهم است ـ درك مي‌كند. زيرا در طنين صداها و لحن گفتارها معاني گوناگوني از شخصيت افراد، ضعف و غضب، قاطعيت، صلابت، تمنا و التماس، آرامش و اضطراب و برخي ديگر از صفات افراد نهفته است كه آنها را نمي‌توان در كتاب مكتوب كرد بلكه فقط بايد شنيد؛ بويژه آنكه صداها و گفتار و تسلط بر بيان، يكي از راههاي باريك روانكاوي شخصيتهاست.
4ـ ويژگي اصلي تاريخ شفاهي نداشتن قضاوت و داوري است؛ چرا كه مخاطب از شيوه‌هاي ارشادي خسته شده و مي‌خواهد خودش قضاوت را تحليل كند و تاريخ شفاهي، اين امكان را در اختيار او قرار مي‌دهد.
5ـ تاريخ شفاهي، به محقق كمك مي‌كند تا تصويري كم و بيش زنده از وقايع تاريخي ـ كه بر تجربة مستقيم و غير مستقيم فردي مبتني است ـ ارائه دهد.
در حين مطالعة تاريخ، شايد بسياري از استدلالها مبهم و باورنكردني باشد؛ در حالي كه تاريخ شفاهي موشكافانه‌تر به قضايا مي‌نگرد و از تمام جوانب، موضوع را بررسي مي‌كند. تدوين تاريخ شفاهي، شايد ساده به نظر آيد؛ اما در يك تحليل، واقعيت اين است كه شيوة تاريخ شفاهي از پيچيدگي و مشكلات خاصي برخوردار است. اولين مسئله در تاريخ شفاهي، عشق و علاقه به تاريخ است. اگر پژوهشگري اين خصيصه را نداشته باشد، در برقراري ارتباط يا مصاحبه‌شونده دچار مشكل مي‌شود و نمي‌تواند مقصود و منظور خود را بيان كند. دوم اينكه، مصاحبه‌گر بايد پژوهشگري به تمام معني باشد؛ در حيطه‌اي كه به پژوهش مي‌پردازد، حوزة مطالعاتي وسيعي داشته باشد و تمام زواياي جريان را از ميان مكتوبات بررسي كند و ديگر آنكه، شناختي نسبي از مصاحبه شونده داشته باشد. در تاريخ شفاهي، ما دو نوع نگرش در آن واحد داريم: اول نگرشي كه مصاحبه شونده نسبت به موضوع دارد؛ زيرا در طرح آن موضوع نقش داشته است. ديگر نگرش مصاحبه‌كننده به موضوع است. بنابراين مصاحبه‌گر با مطالعة عميق و بررسي همه جانبه، بايد اين دو نگرش را به هم نزديك كند. به نحوي كه اگر متوجه شد مصاحبه‌شونده دارد لاف مي‌زند و گزافه مي‌گويد و يا موضوعي را كتمان مي‌كند به او ياد‌آور شوند
منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 64
به نقل از:غلامرضا آذري خاكستر ، تاريخ شفاهي، انتشارات سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران
تعداد بازدید: 855
