04 مرداد 1391
آرتور اُپهام پوپ (Arthur Upham Pope) (1881-1869) خاورشناس آمریكایی و مشاور مؤسسة هنر شیكاگو در زمینة هنر اسلامی است. او نخست در سال 1304ش، همزمان با تحولات عمیق سیاسی (سقوط سلسله قاجار و روی كار آمدن رضاشاه)، وارد ایران شد. سمت او در آن وقت كارشناس و رایزن مؤسسه هنری شیكاگو بود. پوپ در دوم اردیبهشت 1304 در محل تالار بانك ملی در خیابان فردوسی ـ كه در آن زمان خانه جعفرقلی سردار اسعد بختیاری بود ـ تحت عنوان «هنر ایران در گذشته و آینده» سخنرانی كرد. بازخوانی این سخنان حكایت از عمق آگاهیهای او از هنر و میراث فرهنگی ایران داشت. این سخنرانی به درخواست حسین علاء صورت گرفت. علاء كه مدتی وزیرمختار ایران در آمریكا بود با پوپ سابقة آشنایی و دوستی داشت.
می‌گویند سخنرانی پوپ در ایران سبب تأسیس انجمن ایران و آمریكا كه پس از جنگ جهانی دوم یكی از مبادی ورود فرهنگ آمریكا به ایران بود، گردید. پوپ در ادامه مناسبات خود با ایران در سال 1309ش «مؤسسه آمریكایی هنر و باستان‌شناسی ایران» را در نیویورك تأسیس كرد. این مؤسسه پس از توسعه، «مؤسسه آسیا» نام گرفت. دفتر این مؤسسه در سال 1345ش، به درخواست دولت ایران، به شیراز منتقل و به دانشگاه پهلوی وابسته گردید. كوششهای پوپ در ایران به ظاهر صرف شناسایی و شناساندن هنر و میراث فرهنگی ایران شد. از اقدامات مهم او برپایی سه كنگره جهانی هنر و باستان‌شناسی ایران به همراه نمایشگاه‌هایی در شهر فیلادلفیای آمریكا (1306ش)، لندن (1309ش) ، لنینگراد و مسكو (1314ش) بود. می‌توان گفت اقدامات او كمك بسیاری به استقرار پایه‌های فرهنگی سلطنت رضاشاه كه بر مبنای باستانگرایی استوار شده بود، كرد.
با ورود پوپ به ایران سرمایه‌گذاری آمریكا در میراث فرهنگی ایران هم آغاز شد. آرتور اپهام پوپ تا اواخر دهه سی شمسی همچنان به عنوان شخصیتی فرهنگی در عرصه هنر و میراث فرهنگی ایران مطرح بود. انتشار كتاب «بررسی هنر ایرانی» در شش جلد كه به سال 1317ش چاپ شد، كمك شایانی به ماندگاری این وجه از شخصیت او كرد. رفت و آمدهای متناوب او به ایران و تلاش وی در معرفی هنر ایرانی ، پوپ را بیش از پیش به محمدرضا پهلوی نزدیك كرد تا جایی كه نشان تاج، نشان همایون و نشان علمی درجه یك به او داده شد و دانشگاه تهران نیز دكترای افتخاری به وی بخشید. در اوایل دهه چهل چهره تازه‌ای از این شخصیت نزد نهاد امنیتی ایران مطرح شد. سازمان اطلاعات و امنیت كشور (ساواك) دریافته بود كه پوپ در جریان‌سازیهای سیاسی ایران دخیل است. با وجود این آگاهی، در سال 1347ش در مراسمی كه تحت عنوان پنجمین كنگره جهانی هنر و باستان‌شناسی ایران در تالار رودكی تهران برپا شد، شاه رسماً از پوپ قدردانی كرد.
در سندی به جای مانده از ساواك، چهره دوم این شخصیت به روشنی بیان شده است. ساواك كه پوپ را عضو سازمان سیا (CIA) می‌دانست، چهره سیاسی او را چنین ترسیم می‌كند:
« طبق اطلاع به زودی پروفسور پوپ استاد دانشگاه ماساچوست آمریكا و عضو سازمان سیاسی آن كشور كه متخصص در امور اجتماعی است به عنوان این كه در اثر بازداشت اكرام معارف‌زاده كتابهایش در ایران خوب تبلیغ نشده و به فروش نرفته و در این موقع كه جرج آلن هم در ایران است و روش سیاسی ایران تغییر كرده به ایران خواهد آمد. البته این شخص چندی قبل هم به ایران آمد و رفت كرد و همان كسی است كه در شش ماهه دوم سال 39 به ایران آمد و قریب شش الی هشت ماه در ایران بود و مأموریت داشت در مورد پیشنهاد سفیر وقت آمریكا و وزیرمختار سفارت وقت آمریكا در اثر خدمتی كه مرحوم منصور به آنها كرده بود و آنها از وزارت خارجه و سیاستمداران آمریكا خواسته بودند ایران با روش سیاست یك حزبی اداره شود و لیدر حزب نیز منصوب باشد مطالعه كند.
مستر پوپ در مدت اقامت خود از كارگر ساده گرفته تا با رجال مهم ایران مستقیماً تماس گرفت و حتی در این مدت توقف، شش بار با احمد آرامش ملاقات نمود و نظرات او را كه وارد به امور سیاسی ایران بود خواست (این موضوع را خود آرامش برای منبع تعریف كرده است. وی به آمریكا مراجعت نمود و پس از تقدیم گزارش خود، سفیر وقت آمریكا به عنوان مرخصی به مدت دو هفته به آمریكا رفت ولی این سفر 70 روز طول كشید و سفیر آمریكا با دستورالعمل تازه‌ای وارد شد و به حضور شاهنشاه شرفیاب گردید و بلافاصله گروه مترقی منصور تشكیل گردید كه همه ازجوانان و پیروان طرفدار آمریكا بودند و بلافاصله این دفتر و این گروه، وابسته به دفتر اختصاصی شاهنشاه اعلام شد. سپس انتخاباتی صورت گرفت و حزب ایران‌نوین به وجود آمد. حال این پرفسور پوپ به زودی به ایران خواهد آمد و سفر آن را نمی‌توان بی‌اهمیت دانست.» (فصل‌نامه مطالعات تاریخی، شماره 9، صص 294-289.)
تاراج بزرگ ، دكتر محمد قلی مجد ، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، ص 53 و 54
منبع:سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
تعداد بازدید: 942
