21 فروردین 1400
احمد ساجدی
اردبیل از نقاط کهن و باستانی ایران و از شهرهای مهم کشور است؛ در عهد صفویان این شهر را «دارالارشاد» می‌نامیدند. در بررسی تاریخچه این شهر، تعامل علما و مراجع با بازاریان و فرهنگیان جلوه خاصی دارد. علاوه بر این، علما از دهه ۴۰ شمسی نقش بارزی در همراهی با نهضت امام خمینی داشته و عملکرد مراجعی چون آیات سیدیونس اردبیلی، سیدیونس یونسی، سیدغنی اردبیلی، بهاءالدین اوستا (علم‌الهدی) و سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی در حرکت و هدایت انقلاب غیرقابل انکار بوده است. اردبیل از نخستین شهرهایی بود که به جریان انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی پیوست.
در زمینه جایگاه اردبیل در تاریخ مذهبی و سیاسی ایران و به ویژه نقش آن در نهضت امام خمینی اخیراً کتابی با عنوان انقلاب اسلامی در اردبیل منتشر شده است. نویسندگان این کتاب تلاش کرده‌اند بر اساس اسناد، خاطرات، و منابع کتابخانه‌ای، تاریخچه‌ای از شکل‌گیری و تداوم انقلاب اسلامی در اردبیل ارائه دهند. آنان برای تألیف و نگارش این پژوهش از اسناد نهادهای انتظامی و نظامی و دولتی، اسناد غیر دولتی، اسناد تصویری و اسناد صوتی (سخنرانی‌ها) بهره گرفته و از آرشیو اسناد وزارت امور خارجه، اسناد نهاد ریاست جمهوری، سازمان اسناد ملی ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، و به علاوه آرشیوهای شخصی شخصیت‌های فرهنگی و مذهبی اردبیل استفاده کرده‌اند. همچنین خاطرات شفاهی دست‌اندرکاران و شاهدان عینی انقلاب، کتاب‌های تاریخی، نشریات و روزنامه‌ها در تکمیل این پژوهش نقش داشته‌اند.
کتاب «انقلاب اسلامی در اردبیل» در نخستین صفحه خود سخنانی از امام خمینی در 5 مرداد 1357 را آورده که بر ضرورت نگارش تاریخ نهضت اسلامی تأکید کرده‌اند:
کتاب «انقلاب اسلامی در اردبیل» رویکردی توصیفی تحلیلی دارد و در هشت فصل به روایت تاریخچه تحولات انقلاب در اردبیل پرداخته است. اگرچه شروع مباحث انقلاب اسلامی در اردبیل از فصل پنجم کتاب آغاز می‌شود، اما شناخت پیشینه حرکت اسلامی در این شهر ایجاب می‌کرد وضعیت آن از مشروطه تا شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی مورد بررسی قرار گیرد.
فصل اول کتاب با عنوان «اردبیل از ادوار کهن تا جنبش مشروطه» به پیشینه نام و تاریخ مختصر اردبیل از ادوار کهن تا جنبش مشروطه می‌پردازد. در این فصل به نقش خاندان شیخ صفی در رسمیت یافتن تشیع اشاره شده است.
در فصل دوم با عنوان «از انقلاب مشروطه تا سقوط رضاشاه» تاریخ تحولات اردبیل از شکل‌گیری نهضت مشروطه تا سقوط رضاشاه را دربر می‌گیرد.
در فصل سوم با عنوان «از سقوط رضاشاه تا سقوط فرقه دمکرات» حوادث تاریخی اردبیل از شهریور ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ بررسی شده است. از آنجا که از این مقطع، اسناد منتشر نشده زیادی در دسترس بود، قدری به تفصیل سخن گفته شده است.
فصل چهارم با عنوان «از سقوط فرقه دمکرات تا شروع نهضت اسلامی»، به تحولات روی داده در اردبیل سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۹ پرداخته است.
فعالیت‌های اردبیل از شکل‌گیری نهضت امام خمینی تا تبعید در فصل پنج با عنوان «از شروع نهضت اسلامی تا تبعید امام خمینی» آمده است.
فصل ششم نیز با عنوان «نهضت اسلامی در اردبیل در ایام تبعید امام» به حوادث مربوط به نهضت اسلامی در اردبیل در فراق امام خمینی اختصاص دارد. در این دوره نسبتاً طولانی نشان داده شده که علمای مجاهد و مبارزان انقلابی چگونه با فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی جریان نهضت را علی‌رغم سرکوب و اختناق زنده نگه داشتند.
فصل هفتم از اوج گیری نهضت اسلامی و شهادت حاج آقا مصطفی خمینی آغاز می‌شود و تا ماه رمضان ۱۳۵۷ ادامه دارد.
موضوع فصل هشتم، دوران انقلاب اسلامی در اردبیل است که از مهر 1357 تا پیروزی انقلاب اسلامی را دربر می‌گیرد.
در ادامه، بخش‌های اسناد، تصاویر و گاهشمار هم ضمیمه شده است.
کتاب «انقلاب اسلامی در اردبیل» توسط دکتر رجب ایزدی و رحیم نیک‌بخت به رشته تحریر درآمده و مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را در تابستان ۱۳۹۹ در ۶۳۰ صفحه چاپ و منتشر کرده است.
تعداد بازدید: 602
