24 مهر 1400
احمد ساجدی
موضوع «قدرت» یکی از محوری‌ترین مسائل مطرح شده در علم سیاست است. بیشتر مباحث علم سیاست به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع قدرت بازمی‌گردد. قدرت، همانند شمشیر دولبه‌ای است که هم سعادت‌بخش و فضیلت‌آور است و هم می‌تواند فسادآور باشد. قدرت فی‌نفسه مطرود نیست بلکه در مجموع می‌توان آن را خیر دانست. در سایه قدرت است که نظم در جوامع بشری برقرار می‌شود، اداره جوامع سامان می‌یابد، خطرات از سر جوامع دفع می‌گردد، هرکس به حق خود می‌رسد، و در صورت نبود آن به‌طور حتم نمی‌توان برای جامعه و اجتماع وضعیتی روشن و با ثبات و امنیت تصور کرد.
قدرت ذاتاً فسادآور نیست، اما در وجود انسان‌ها رذائلی نهفته است که برای رشد کردن و قوت گرفتن نیاز به یک محرک دارند. از «قدرت» می‌توان به‌عنوان مهمترین ابزار و عامل محرک برای بیدار کردن و رشد این صفات نام برد. اگر قدرت به دست کسانی بیفتد که آمادگی لازم را برای کنترل خود نداشته باشند و از توانایی لازم برای اداره رفتار خویش برخوردار نباشند، بلاشک فسادآور خواهد بود. این مباحث به روشنی نشان می‌دهد که تا چه حد نظارت بر موضوع «قدرت» و کنترل آن و تلاش برای هدایت آن در جهت خیر و صلاح جامعه ضرورت بنیادین دارد.
تاریخ، حکومت‌هایی را در بستر خود سراغ دارد که زمانی ظهور کردند ولی با ظلم و فشار و اختناق و کاربرد ناصحیح از «قدرت» محو شدند و از خود جز بدنامی باقی نگذاشتند.
در تاریخ اندیشه‌های تشیع نظریات متعددی در باب حکومت و ماهیت آن ارائه شده است. از بین نظریه‌پردازان مختلف، امام خمینی به عنوان نظریه‌پرداز ولایت مطلقه فقیه، موفق به عملی کردن نظریه خویش شده است. نظریه ایشان از آن جهت که نمونه تازه و بی‌بدیلی از شکل حکومت را ارائه کرده، مورد توجه واقع شده است.
انقلاب اسلامی ایران توانسته است الگوی موفقی از نظارت ولی فقیه بر «قدرت سیاسی» کشور را طی 42 سال اخیر به نمایش بگذارد. اکنون با توجه به توضیحاتی که در باب قدرت و اهمیت نظارت بر آن داده شد، پرسش اساسی این است که بحث نظارت بر قدرت در اندیشه سیاسی امام چگونه است؟
در پاسخ به این سوال اخیراً کتابی با عنوان «نظارت بر قدرت سیاسی در اندیشه حضرت امام خمینی» به رشته تحریر درآمده است. در این کتاب تلاش شده به این سؤالات پاسخ گفته شود:
1- چرا نظارت بر قدرت سیاسی ضرورت دارد؟
2- امام خمینی چگونه و با چه ابزارهایی بر ارکان قدرت سیاسی نظارت داشتند؟
3- معنای نظارت بر قدرت سیاسی در اندیشه امام خمینی چیست؟
4- دیدگاه ولایت فقیه در مورد نظارت بر قدرت سیاسی چیست؟
کتاب «نظارت بر قدرت سیاسی در اندیشه حضرت امام خمینی» توسط یکی از شهدای مدافع حرم به نام سعید کمالی به رشته تحریر درآمده است. بر اساس آنچه که دکتر حمید قنبری رئیس «مجتمع عالی شهید محلاتی» در مقدمه کتاب ذکر کرده، شهید سعید کمالی از دانشجویان و مربیان جوان عقیدتی سیاسی همین مجتمع بوده که در سال ۱۳۹۲ در رشته علوم سیاسی دانش‌آموخته شدند. مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی در آبان ۱۳۶۱ توسط آیت‌الله شیخ فضل‌الله محلاتی نماینده وقت امام خمینی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به منظور تربیت مربیان عقیدتی سیاسی مورد نیاز سپاه تأسیس گردید. این مرکز تاکنون با تربیت استادان و مربیان فرهیخته عقیدتی و سیاسی منشاء اثر بوده است. این مجتمع در دوران دفاع مقدس نیز ۲۶ شهید تقدیم انقلاب اسلامی کرده است.
شهید سعید کمالی یکی از شهدای نهضت امام خمینی است که در اردیبهشت ۱۳۹۵ به همراه جمعی از همرزمان خود در منطقه خان‌طومان سوریه در دفاع از اهل بیت در سن ۲۶ سالگی به دست تکفیری‌ها به شهادت رسید.
کتاب حاضر از شش بخش تشکیل شده است. بخش نخست به کلیات اختصاص دارد و در آن معناشناسی قدرت و انواع آن مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش قدرت تنبیهی، قدرت تشویقی، قدرت اقناعی و... شرح و تبیین شده است. در بخش دوم مفهوم قدرت از دیدگاه اندیشمندان غربی از جمله «سنت آگوستین»، «توماس هابز»، «ماکس وبر»، «برتراند راسل»، و «استیون لوکس» بررسی شده و در بخش سوم مفهوم قدرت از دیدگاه اندیشمندان اسلامی مورد کالبدشکافی قرار گرفته است. در این بخش «قدرت» از دیدگاه ابونصر فارابی، سهروردی، محمد عبده، علامه نائینی، شیخ مفید، شیخ طوسی، ملااحمد نراقی و آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این بخش آیت‌الله خامنه‌ای قدرت را این‌گونه تعریف می‌کنند:
«قدرت عبارت است از آمادگی‌ها و صلاحیت‌های گوناگونی که وقتی در یک موجود، در یک ملت، در یک انسان جمع شد آن را به صورت یک موجود مقتدر در‌می‌آورد.» ایشان قدرت را پدیده‌ای تعریف می‌کنند که منشأ اثر بوده و این اثرگذاری به وسیله ابزار مادی انجام می‌شود. به گفته ایشان «قدرت در صحنه اجتماعات متکی بر قدرت مادی است. بنابراین در دست داشتن ابزار مادی سبب ایجاد قدرت می‌شود. قدرتی که متکی بر ابزار عینی و مادی باشد، قدرت مادی است که برای تأمین خواسته‌ها و اهداف بکار می‌رود و این سوای قدرتی است که خداوند دارد.»
بخش چهارم، نظریه‌های حکومت در فقه سیاسی شیعه را مورد توجه قرار می‌دهد و از جمله به تشریح مفاهیم قدرت الهی، قدرت شیطانی و قدرت انسانی از دیدگاه امام خمینی پرداخته است. در بخش پنجم به مقوله حکومت و قدرت از دیدگاه امام خمینی و نظارت بر قدرت سیاسی از دیدگاه ایشان پرداخت شده است. در بخش بعدی نیز جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از مباحث کتاب به عمل آمده است. کتاب در پایان در بخشی با عنوان «پیوست» به شرح زندگی‌نامه نویسنده و ویژگی‌های اخلاقی او همراه با تصاویری از وی پرداخته است.
کتاب «نظارت بر قدرت سیاسی در اندیشه حضرت امام خمینی» توسط انتشارات مصباح اندیشه و با همکاری مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی در ۱۳۹۷ با شمارگان یک هزار نسخه به چاپ رسیده و با قیمت ۳۰ هزار تومان وارد بازار کتاب شده است.
تعداد بازدید: 518
