10 دی 1401
راهپیمایی میلیونی تاسوعا در 19 آذر 1357 از جمله بزرگترین راهپیمایی‌های دوران انقلاب اسلامی به شمار می‌رود. این راهپیمایی که در زمان دولت نظامی ارتشبد غلامرضا ازهاری و با دعوت روحانیت صورت گرفت، به منزله یک همه‌پرسیِ آشکارِ مردمی نسبت به حکومت شاه بود. در آن زمان یک ماه از تشکیل دولت نظامی می‌گذشت. تظاهراتِ همه‌روزه، تعطیلی بازار، دانشگاه‌ها، مدارس و اعتصاب در کارخانه‌ها و اداره‌ها همچنان ادامه داشت. حکومت نظامی کم و بیش برقرار بود و در طرز عمل و روش فرمانداری نظامی تغییری حاصل نشده بود. افزون بر این، با شروع محرم، مراسم عزاداری بیشتر از سال‌های قبل گسترش پیدا کرده بود. مردم با استفاده از ایام عزاداری تظاهرات خود را با مراسم مذهبی همراه کرده بودند. حکومت نظامی نیز وحشت‌زده در برابر عزم مردم برای برگزاری راهپیمایی سراسری روزهای تاسوعا و عاشورا مجبور شد مردم را در برپایی راهپیمایی‌های این دو روز آزاد بگذارد.
راهپیمایی تاسوعا با انضباط و یکپارچگی کامل برگزار شد. صدها خبرنگار داخلی و خارجی از این راهپیمایی گزارش و فیلم و عکس تهیه کردند. بیشتر رسانه‌های خارجی به نظم و آرامش راهپیمایی تاسوعای سال ۱۳۵۷ش و به گستردگی و عظمت آن اعتراف داشتند. این راهپیمایی در ساعات بعدازظهر و در پی سخنرانی چند نفر از رهبران مذهبی، در میدان آزادی خاتمه یافت.
بعضی منابع خبری جهان وقایع این دو روز را در خاتمه دادن به عمر سیاسی حکومت شاه بسیار مؤثر دانستند. به همین دلیل و به منظور رفع نگرانی مقامات سفارت آمریکا، ارتشبد غلامرضا ازهاری نخست‌وزیر در دیدار با سولیوان سفیر آمریکا نسبت به امنیت کشور در جریان راهپیمایی‌های تاسوعا و عاشورا اطمینان داد. در یکی از اسناد لانه جاسوسی که روز 9 دسامبر ۱۹۷۸ (۱۸ آذر ۱۳۵۷ ـ یک روز قبل از راهپیمایی تاسوعا) توسط گزارشگر لانه جاسوسی: «کریستوفر» به وزارت امور خارجه آمریکا واشنگتن دی. سی. مخابره شده چنین می‌خوانیم:
«ازهاری به سولیوان اطمینان داد که اگر برای روز یکشنبه (تاسوعا) تظاهرات به خشونت هم کشیده شود برای مهار آنها به اندازه کافی نیرو در اختیار خواهد بود.»[1] با این حال در آستانه راهپیمایی تاسوعا، موج فرار آمریکایی‌ها از ایران شدت گرفته بود. در همان سند آمده است:
«طبق آمار سفارت، تا 9 دسامبر حدود 1300 نفر از وابستگان دولت آمریکا (1100 نفر از کارمندان وزارت دفاع و 200 نفر از سازمان‌های دولتی و شرکت‌های دیگر)، ایران را ترک کرده‌اند. این تعداد همه وابستگان دولتی که تقاضای خروج کرده‌اند را دربر می‌گیرد. کارکنان بخش خصوصی به خروج خود با هواپیماهای تجارتی ادامه می‌‌دهند. شرکت‌های آمریکایی در ایران اظهار داشته‌‌اند که 40 درصد از خانواده‌های آنها به‌طور موقت خارج شده‌اند اما بیشتر کارکنان در ایران باقی مانده‌اند.»[2]
از دیگر اقداماتی که دولت ازهاری برای کاستن از نگرانی آمریکایی‌ها انجام داد صدور اعلامیه‌ای مبنی بر ممنوعیت هرگونه اقدام برای سیاسی‌کردن راهپیمایی‌های تاسوعا و عاشورا و برخورد با خاطیان بود. این اعلامیه یک روز قبل از تاسوعا و در شرایطی از رادیو پخش شد که عملاً امکان جلوگیری از شعارهای سیاسی مردم وجود نداشت. در یکی از اسناد لانه جاسوسی در این زمینه که از: «دفتر وابسته دفاعی» به: «سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.» با عنوان «وضعیت ایران» مخابره شده، آمده است:
«رادیو اعلام کرده است که فعالیت‌های مذهبی عادی برای این مناسبت، مجاز است و این شامل تردد گروه‌های مذهبی در خیابان‌ها نیز می‌باشد. ولی البته فعالیت‌های سیاسی و تجمع جمعیت‌های شعاردهنده و شورشی مشمول این امر نخواهد بود. اما با توجه به سرشت سیاسی تفکیک‌ناپذیر اسلام، مأمور گزارشگر ما نسبت به توانایی نیروهای حکومت نظامی برای تشخیص سریع فعالیت‌های سیاسی از مذهبی جهت دخالت مؤثر، اظهار تردید می‌کند.»[3]
دولت ازهاری در جریان راهپیمایی تاسوعا، تهران را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرده و حرکت دستجات عزاداری را تنها در بخش جنوبی آزاد گذاشته بود. در بخش شمالی که کاخ‌های شاه، خانه مقامات بلندپایه و سرمایه‌داران را دربر می‌گرفت، مقرر شده بود تظاهرات و حرکت راهپیمایان تاسوعا ممنوع شود. به این ترتیب حرکت دسته‌های عزاداری در تهران از حوالی سیدخندان و سه‌راه ضرابخانه به بالا با نهایت دقت کنترل و مراقبت شد تا مردم به طرف شمال شهر حرکت نکنند.[4] در حقیقت دولت نظامی، یک دیوار دفاعی نظامی در مرز شمال و جنوب شهر تهران ایجاد کرده بود. در یک سند لانه جاسوسی، درباره بازتاب این تصمیم به‌ویژه از آن دلیل که ساختمان سفارت آمریکا در زیر این خط دفاعی قرار گرفته، به نقل از سولیوان سفیر آمریکا چنین می‌خوانیم:
«ما از دو منبع موثق (هیأت مستشاری نظامی و دفتر وابسته دفاعی) گزارشاتی دریافت داشته‌ایم مبنی بر اینکه آخرین نقشه دولت برای فردا 10 دسامبر (تاسوعا) آن است که بخش جنوبی تهران را به تظاهرکنندگان واگذار کند و خطی ترسیم نماید که در بالای آن تظاهرکنندگان اجازه ورود نخواهند داشت. توجه: مجتمع سفارت و بسیاری هیأت‌های نمایندگی دیگر در جنوب این خط واقع می‌گردند. سفارت در تلاش برای کسب اطمینان لازم نسبت به ادامه حفاظت دولت ایران از مجتمع سفارت می‌باشد.»[5]
یکی از اسناد لانه لاسوسی تحتِ‌عنوان «گزارش مقدماتی سیاسی ـ امنیتی، 10 دسامبر 78» در این زمینه می‌نویسد:
«طبق برنامه‌های قبلی، صبح روز دهم دسامبر (تاسوعا) ارتش و نیروهای پلیس از دو سوم جنوب شهر تهران خارج شدند. واحدهای نظامی احتیاطی باقی‌مانده در این قسمت شهر به نقاطی دور از انظار مردم منتقل شدند. برای مثال جوخه ویژه حفاظت از محوطه سفارت، کامیون خود را به داخل محوطه آورده و در پشت مقر سفیر، پارک کرده است. وضعیت‌های مشابه این مورد در نقاط حساس دیگر هنوز تحت حفاظت قرار دارند. در یک‌سوم شمال شهر که شامل کاخ‌های سلطنتی، مراکز فرماندهی ارتش و مناطق مسکونی طبقه مرفه است، تمرکز سربازان زیاد است.»[6]
در سند دیگری در همین زمینه که از: «دفتر وابسته دفاعی» به: «سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی.» باعنوان «وضعیت ایران ـ 9 و 10 دسامبر 78» مخابره شده، می‌خوانیم:
«سربازانی که از در سفارت واقع در خیابان روزولت محافظت می‌کردند، محل را ترک کرده و به گاردهای پلیس محلی گفته شد که پس فردا (بعد از عاشورا) مراجعت می‌کنند.»[7]
در میان اسناد لانه جاسوسی درباره راهپیمایی تاسوعای سال 1357، سندهایی وجود دارد که به عواملی چون: اهمیت سیاسی راهپیمایی و قدرت تأثیرگذاری آن، وسعت و حضور پرشمار مردم، و همچنین نظم و ترتیب و آرامش و انضباط راهپیمایان اشاره دارد. در یکی از سندها که با عنوان: «طرح‌هایی برای راهپیمایی 10 دسامبر 78 در تهران» از: «اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72 ـ تهران» به: «ستاد فرماندهی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی» مخابره شده، راجع به اهمیت بعد سیاسی راهپیمایی تاسوعا چنین می‌خوانیم:
«تظاهرکنندگان از واحدهای امنیتی ایرانی به عنوان «برادران اسلامی» می‌خواهند که در راهپیمایی دخالت نکرده و یا به طرف راهپیمایان آتش نگشایند. تمام تلاش جهت انعکاس یک راهپیمایی مسالمت‌آمیز به عمل آمده است. ولی قصد اصلی به‌طور آشکار سیاسی است. این راهپیمایی مستقیماً اقتدار شاه را به مبارزه می‌طلبد و نیروهای مخالف شاه امیدوارند که این راهپیمایی به عنوان تسهیل‌کننده یک سلسله از حوادث عمل کند که نهایتاً منجر به واژگون شدن سلطنت پادشاهی شود.»[8]
در زمینه نظم و انضباط و آرامش راهپیمایی تاسوعای 1357 یکی از اسناد لانه جاسوسی با عنوان «راهپیمایی عظیم 10 دسامبر در تهران» تصریح دارد «به نظر می‌رسد که راهپیمایی‌ها سازماندهی خوبی دارند و رهبرانی آنها را هدایت می‌کردند. تظاهرات به‌طور کلی آرام بود.»[9]
سند دیگری در همین زمینه حاکی است: «تعداد شرکت‌کنندگان را یک میلیون نفر تخمین می‌زنند. حرکت جمعی بی‌نهایت منظم بود و سفارت گزارش می‌دهد که در طی روز، شهر فوق‌العاده آرام بود.»[10]
در سندی به قلم سولیوان سفیر آمریکا به آرامش و نظم، و در عین حال به گستردگی راهپیمایی تاسوعا اشاره شده است: «مردم در نقاط مختلف شهر در مساجد جمع شدند و با نظم کامل به‌طور نسبتاً آرام جهت تجمع در خیابان شاهرضا(خیابان انقلاب) حرکت کردند، خیابان شاهرضا در جهت شرق و غرب از میدان شهناز(میدان امام حسین) تا دانشگاه تهران امتداد دارد و در آنجا به خیابان آیزنهاور(خیابان آزادی) می‌پیوندند و تا بنای یادبود شهیاد(میدان آزادی) در نزدیکی فرودگاه مهرآباد ادامه می‌یابد.»[11]
سند دیگری با عنوان «راهپیمایی عظیم 10 دسامبر در تهران» به عظمت و گستردگی حضور مردم در راهپیمایی تاسوعای سال 1357 پرداخته، می‌نویسد: «درحالی که حدود یکهزار نفر به ساختمان شهیاد(میدان آزادی) رسیده‌اند، بقیه راهپیمایان در تمام خیابان‌های شرقی منتهی به میدان شهیاد که تا نواحی جنوبی سفارت آمریکا(دروازه دولت) ادامه می‌یافت، در حرکت بودند که فاصله‌ای حدود 5/7 کیلومتر را دربر می‌گیرد.»[12]
این در حالی است که یکی از اسناد لانه جاسوسی با عنوان «وضعیت ایران از تاریخ 6 تا 11 دسامبر 1978» که از: «هیأت نظامی و گروه مستشاری نظامی آمریکا در ایران»، به: «ستاد مشترک ارتش آمریکا» ارسال شده، طول مسیر راهپیمایان تاسوعا در تهران را 9 کیلومتر اعلام کرده است: «مخالفان دولت، رقم 2 میلیون نفر را ذکر کرده‌اند. صف راهپیمایان به 9 کیلومتر می‌رسید و زمانی که جمعیت تظاهرکننده متفرق شدند، هنوز تعدادی از مردم نتوانسته بودند خود را به صف اصلی راهپیمایان برسانند. آیت‌الله خمینی از پاریس برپایی تظاهرات(تاسوعا) را یک پیروزی خواند.»[13]
در سند دیگری «کریستوفر» گزارشگر سفارت آمریکا در گزارش خود تحت عنوان: «گزارش وضعیت ایران، شماره 38، 10 دسامبر 78» پیش‌بینی می‌کند که تظاهرات روز عاشورا گسترده‌تر از تاسوعا خواهد بود. در این گزارش که در روز تاسوعای 57 تهیه شده چنین می‌خوانیم:
«شواهد نشان می‌دهد که فردا (عاشورا) هم مجدداً تظاهرات وسیعی در تهران و شهرهای دیگر تکرار شود. فردا روز اوج سوگواری (عاشورا) است که در شرایط عادی، احساسات مذهبی به شدیدترین حد خود می‌رسد. به علاوه افرادی که به خاطر ترس از خشونت، از تظاهرات امروز(تاسوعا) کناره گرفتند، ممکن است مایل به شرکت در راهپیمایی فردا باشند.» [14]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کتاب نهم، ص 536، سند شماره 284، بند شماره 1.
[2]. همان، ص 537، بند شماره 5.
[3]. همان، ص 539، بند آخر صفحه.
[4]. اعترافات ژنرال: خاطرات ارتشبد قره‌باغی، تهران، نشر نی، ص 72.
[5]. اسناد لانه جاسوسی، همان، سند شماره 286، ص 542.
[6]. همان، ص 553.
[7]. همان، سند شماره 296، ص 556.
[8]. همان، سند شماره 287، ص 543.
[9]. همان، سند شماره 291، ص 550.
[10]. همان، سند شماره 292، ص 551.
[11]. همان، ص 553.
[12]. همان، سند شماره 291، ص 550.
[13]. همان، ص 560.
[14]. همان، سند شماره 293، ص 552.
تعداد بازدید: 309
