31 تیر 1402
احمد ساجدی
عبدالکریم ایادی از بهائیان پرنفوذ دربار پهلوی دوم بود. نام «ایادی» از لقب پدرش «ایادی امرالله» گرفته شده، که یکی از خادمین فرقه بهائیت بود. مادرش، منیره شهمیرزادی نیز از خواص بهائی و از مبلغان کشف حجاب در دوره پهلوی اول در تهران بود.[1] ایادی در فرانسه ابتدا دانشجوی رشته دامپزشکی بود، اما پس از مدتی تغییر رشته داد و در رشته پزشکی مشغول تحصیل شد. وی پس از پایان تحصیلات راهی ایران شد و وارد ارتش شد. ابتدا پزشک مخصوص علیرضا پهلوی و سپس پزشک مخصوص محمدرضا پهلوی شد. او از سال‌های میانی دهه ۱33۰، به تدریج تبدیل به یکی از نزدیکترین و محرم‌‌ترین حافظان اسرار محمدرضا پهلوی شد. قدرت سیاسی و اقتصادی ایادی در دهه‌های 1340 و 1350 رشد یافت. وی همیشه در دربار به عنوان «چاپلوس شاه» مشهور بود و به غیر از شاه و خانواده‌اش نزد کسی محبوبیت نداشت. در سال 1354، ساواک گزارش داد که ایادی صاحب ۸۰ شغل دولتی و خصوصی است.
عبدالکریم ایادی با اوج‌گیری انقلاب، به بهانه معالجه بیماری سرطان به پاریس و از آنجا به ژنو نزد برادرش رفت و در سال ۱۳۵۹در آنجا به همین بیماری درگذشت.
بهایی بودن، از بارزترین خصوصیات عبدالکریم ایادی بود؛ خصوصیتی که در اسناد لانه جاسوسی نیز بازتاب داشته است. در یکی از اسناد با عنوان «بهایی‌ها» چنین می‌خوانیم:
«از نظر تعداد، مذهب بهایی‌گری در حال ازدیاد است و در سطح تصمیم‌گیری در دولت ایران در حال اعمال نفوذ است. از اعضای مذهب بهایی‌گری می‌توان سرهنگ‌تمام عبدالکریم ایادی پزشک شخصی شاه ایران و همچنین سرهنگ‌تمام فریدون جم را نام برد.»[2]
این سند، گسترش بهائیت در ایران عصر پهلوی را به وجود «ایادی» نسبت داده است:
«توسعه کنونی بهائی‌گری را به نفوذ سرهنگ ایادی در رابطه با شاه نسبت می‌دهند که در نتیجه شاه شخصاً بهایی‌گری و ترویج آن را در ایران تصویب و تأیید کرده است.»[3]
در همین سند از معلم خصوصی فرزند شاه به عنوان «یک بهایی متعصب که از دوستان صمیمی عبدالکریم ایادی است» یاد شده است.[4]
در یکی از اسناد لانه جاسوسی با اشاره به نام ایادی، به‌طور ضمنی به بهایی‌بودن سایر مقامات ایران عصر پهلوی اشاره شده است:
«مذهب بهایی با ده هزار پیرو در ایران به‌طور رسمی محبوبیت ندارد. هرچند که یکی از نزدیکان شاه ـ دکتر ایادی ـ مانند سایر برجستگان ایرانی، بهایی است.»[5]
در زمینه وابستگی شدید عبدالکریم ایادی به شاه، یکی از اسناد لانه جاسوسی تصریح دارد: «ایادی حتی در سفر ماه عسل شاه با ثریا نیز، شاه را همراهی کرده بود.»[6]
در جای دیگری از همین سند آمده است:
«ایادی مجرای اصلی مداخله شاه در امور بازرگانی کشور است.»[7]
و در ادامه این سند، سازمان «سیا» نام عبدالکریم ایادی را در فهرست افراد موسوم به «حلقه داخلی شاه» جای داده است.[8]
یکی از اسناد لانه جاسوسی به فعالیت‌های اقتصادی و انحصاری «ایادی» در کشور اشاره کرده است:
«مردم در مورد محدودیت‌هایی که پارتی‌بازی و اعمال نفوذ در مورد استفاده از منابع طبیعی و تشکیل سرمایه به‌وجود می‌آورد، نگران و ناراحت هستند. مثال بارز این مطلب اعطای امتیاز انحصاری شکار میگو در خلیج فارس به ایادی توسط شخص شاه است. طبیعی است ایادی که تجربه کاری ندارد، این موضوع را نوعی هدیه پولی از سوی شاه تلقی کرده است و آن را کاری نمی‌داند که نیازمند به سرمایه‌گذاری و مدیریت مجرب باشد. او در گسترش انحصارات خود سعی دارد بدون سرمایه‌گذاری، پول به جیب خود سرازیر کند. در همان موقع، علیرغم ناراحتی بسیاری از ایرانیان مطلع کشتی‌های ژاپنی و روسی هزاران تن میگوی گرانقیمت را از سواحل ایران صید نمودند....»[9]
در سند دیگری آمده است:
«سپهبد ایادی، بهایی و پزشک خصوصی شاه در چندین شرکت مانند شرکت نفت پارس سهامدار است و بین ۱۵ تا ۴۰ درصد از سهام این شرکت‌ها را در اختیار دارد. او در بعضی موارد سهام‌های خود را تحت نام‌های مختلف به ثبت رسانده است. از جمله: کریم، عبدالکریم، یا ایادی. او حق انحصار در پرورش میگو در خلیج فارس را نیز دارد.»[10]
در سند دیگر تحت عنوان «فساد و رشوه» راجع به عبدالکریم ایادی چنین آمده است:
«ایادی یکی از افراد خارج از خانواده سلطنتی است که بیشترین نفوذ را در دربار دارد و در هر نوع فعالیت اقتصادی در کشور دست دارد.»[11]
به موجب یک سند لانه جاسوسی یکی از اقدامات ایادی، خرید داروهای نامرغوب شرکت «داروپخش» متعلق به «بنیاد شاهنشاهی خدمات اجتماعی» و «بنیاد پهلوی» با همکاری شرکت انگلیسی «آلِن اند هائوریس لیمیتِد» بوده است.
در این سند پس از اشاره به تأسیس شرکت انگلیسی یادشده، چنین آمده است:
«سپهبد ایادی به دکتر یحیی عدل گفته است که تولیدات شرکت داروپخش نامرغوب هستند ولیکن برای خرید از شرکت داروپخش تحت چنان فشاری قرار دارد که چاره جز عمل به آن ندارد.» این سند می‌افزاید: «وی (ایادی) و وزیر بهداری قدرت مقاومت در برابر فشارها را ندارند و مجبورند تولیدات داروپخش را خریداری کنند.»[12]
از دیگر موارد مدیریت پر از فساد ایادی در عرصه اقتصادی کشور، عهده‌داری مسئولیت «نیابت شاه در شیلات جنوب» بوده است:
«از دیگر گزارشات این است که وی(ایادی) نیابت شاه را در شیلات جنوب بر عهده داشت. ناظران مطلع، آن فعالیت را ترکیبی از عدم کارآیی و فساد وصف کرده‌اند که هیئت مدیره آن مملو از تیمسارهای بازنشسته بود. افتضاح این فعالیت ظاهراً آنقدر عظیم بود که تمام شرکت دوباره سازماندهی شد، و تحت مدیریت دیگری قرار گرفت.»[13]
در یک سند نیز نام ایادی (با عنوان سرلشکر دکتر ایادی) در میان فهرست ۱۲۰ نفری قرار دارد که میلیون‌ها دلار ارز از کشور خارج کرده و به حساب‌های خود در بانک‌های سوئیس، فرانسه و آمریکا واریز کرده‌اند. نام این افراد از سوی «انجمن کارمندان بانک مرکزی ایران» اعلام شده است.[14]
در یکی از اسناد لانه جاسوسی، آنجا که به بررسی ترور حسنعلی منصور توسط محمد بخارایی در اول بهمن ۱۳۴۳ پرداخته، به عزم هیئت‌های مؤتلفه اسلامی برای ترور عبدالکریم ایادی اشاره شده است. در این سند می‌خوانیم:
«محمد بخارایی که عضو هیئت‌های مؤتلفه اسلامی بود به همراه چند تن دیگر از یارانش به نام‌های نیک‌نژاد، صفار هرندی، صادق امانی، و مهدی عراقی، طرح اعدام انقلابی شاه و ۱۱ نفر از مسئولین رده بالای رژیم شاه از قبیل منصور، ایادی، اقبال و.... را ریخته بودند. آنان به علت عدم دسترسی به شاه این اعدام‌ها را از منصور شروع کردند. ولی متأسفانه ساواک این گروه را شناسایی و دستگیر نمود. لذا آنها موفق به اجرای بقیه اعدام‌ها نگردیدند.»[15]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. مرکز بررسی اسناد تاریخی، مقاله: «درباره پزشک مخصوص شاه، عبدالکریم ایادی».
[2]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کتاب چهارم، ص ۵۷۵.
[3]. همان.
[4]. همان.
[5]. همان، کتاب اول، ص ۳۶۵.
[6]. همان، ص ۲۴۹.
[7]. همان.
[8]. همان‌جا.
[9]. همان، کتاب دوم، ص ۴۳۲.
[10]. همان، ص ۴۱۹.
[11]. همان، کتاب هشتم ص ۷۰۲.
[12]. همان، ص179.
[13]. همان، کتاب اول، ص248.
[14]. همان، کتاب نهم، ص ۳۸۰.
[15]. همان، کتاب هفتم، ص ۷۶۹ - ۷۷۰.
تعداد بازدید: 856
