04 آذر 1402
احمد ساجدی
فریدون جم از نظامیان بلندپایه پهلوی بود. او به دستور رضاشاه با دخترش شمس پهلوی ازدواج کرد،[1] در جریان تبعید رضاشاه به آفریقای جنوبی در کنارش بود، و پس از مرگ او به ازدواج مصلحتی خود با شمس خاتمه داد و خود را وقف زندگی نظامی کرد. جم در اردیبهشت ۱۳۴۸ به ریاست ستاد ارتش رسید اما در پی چند برخورد کاری با شاه، در تیر ۱۳۵۰ از مقام خود برکنار و به عنوان سفیر، رهسپار اسپانیا شد. او در آستانه پیروزی انقلاب، با خانواده راهی لندن شد و پیشنهاد شاپور بختیار برای عهده‌داری سمت وزارت جنگ را نیز رد کرد. وی سرانجام در خرداد ۱۳۸۷ در ۹۴ سالگی در انگلیس درگذشت.
یکی از اسناد لانه جاسوسی از فریدون جم به عنوان یک بهایی یاد کرده است:
«از نظر تعداد، مذهب بهایی‌گری قابل ازدیاد است و در سطح تصمیم‌گیری در دولت ایران در حال اعمال نفوذ است. از اعضای مذهب بهایی‌گری می‌توان سرهنگ تمام عبدالکریم ایادی پزشک شخصی شاه ایران، سرهنگ تمام فریدون جم (بازنشسته) سفیر ایران در اسپانیا، معلم پیشین فرزند شاه که یک بهایی متعصب و دوست صمیمی سرهنگ ایادی است، و حداقل یکی از فرماندهان نیروی سلطنتی هوایی ایران و چند تن از کارمندان عالی‌رتبه و معمولی نیروی هوایی را نام برد.»[2]
محمود جم در مهر ۱۳۲۶ زمانی که وزارت جنگ را در کابینه احمد قوام برعهده داشت، با انعقاد قراردادی نظامی با «جورج.و.آلن» سفیرکبیر آمریکا در تهران، زمینه ورود مستشاران نظامی آمریکا به ایران را تحت عنوان «ترقی و بهبود ارتش ایران» فراهم ساخت. این قرارداد در 25 ماده در تاریخ ۱۳ مهر ۱۳۲۶ به امضا رسید.[3]
بخشی از اسناد لانه جاسوسی به دلایل اختلاف فریدون جم با شاه اشاره کرده است. از جمله این سند:
«زمانی که فریدون جم ریاست ستاد بزرگ ارتشتاران را برعهده داشت، شاه ترجیح می‌داد که با فرد فرد فرماندهان به‌طور مستقیم مذاکره نماید و عملاً جم را نادیده می‌گرفت و او از این امر عصبانی و دلسرد می‌شد.»[4]
یا این سند:
«جم همواره با خریدهای کلان تجهیزات نظامی قبل از تعلیم کادر ایرانی مخالفت می‌کرد و مراتب این مخالفت توسط ارتشبد طوفانیان و دکتر ایادی به شاه گزارش می‌شد.»[5]
و این سند:
«فریدون جم فردی قوی، مورد احترام و دارای محبوبیت کافی برای حفظ انسجام ارتش در شرایط جاری است. اما دقیقاً همین خصوصیات است که موجب می‌شود شاه از جم بترسد و او را در تبعید نگاه دارد. در عین حال با افزایش موج فرار از خدمت، ارتش در حال ورود به مراحل اضمحلال است.»[6]
یک سند نیز تصریح دارد که: «تصویری از جم ارائه می‌شود که دقیقاً خلاف تصویر مسالمت‌جویانه‌ای است که از او داشته‌ایم.»[7]
مع‌الوصف فریدون جم هیچ‌گاه تلاش نکرد از شاه فاصله بگیرد و تا پایان به وی وفادار ماند:
«جم علی‌رغم اختلافاتش با شاه، در طی سال‌ها دوست نزدیک و شخصی شاه بوده و همواره از احترام و اعتماد شاه برخوردار بوده است.»[8]
یا در آذر ۱۳۵۷ زمانی که حکومت پهلوی رو به فروپاشی بود در پاسخ به پیشنهادی برای بازگشت به تهران و کمک به بهبود اوضاع گفت: «نمی‌خواهم کاری بکنم که شاه را ناراحت کند. ولی اگر ملت به من احتیاج داشته باشد، آماده خواهم بود.»[9]
فریدون جم در دوران انقلاب درخواست شاپور بختیار برای پیوستن به کابینه وی و عهده‌داری مسئولیت وزارت جنگ را رد کرد.[10] این در حالی است که بختیار حتی به جم اجازه داده بود تا فرماندهان شهربانی، ژاندارمری، و دیگر قوا را خودش انتخاب کند تا بتواند کنترل قانون و اجرای دستورات را متمرکز کند.[11] ولی او کابینه بختیار را «نومیدانه» خواند و گفت: «وی نمی‌تواند برخلاف خواسته‌های {امام}خمینی عمل کند.»[12] جم با این حال افزود: «اگر {امام}خمینی از او بخواهد که وزیر جنگ شود این مسئولیت را قبول خواهد کرد.»[13]
فریدون جم پس از پیروزی انقلاب به صف ضدانقلاب خارج از کشور پیوست و فعالیت‌هایی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران آغاز کرد. در یک سند به تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۵۸ چنین می‌خوانیم:
«یک گروه از افسران ارتش ایران که عمدتاً تیمسارهای بازنشسته می‌باشند تشکیل شده است تا برنامه‌ای در جهت مخالفت با دولت موقت ایران به اجرا درآورند. افسران اصلی دست‌اندرکار عبارتند از: تیمسار فریدون جم که فعلاً در لندن اقامت دارد، تیمسار امیر بهمن باقری رئیس ستاد نیروی هوایی، تیمسار بیان (نام کوچکش مشخص نیست) وابسته نظامی سابق در پاکستان، تیمسار پزشکپور (نام کوچکش مشخص نیست) برادر رهبر حزب پان‌ایرانیست، تیمسار ناظم (نام کوچکش مشخص نیست) که سابقاً معاون تیمسار جم بوده، سرتیپ خسرو دانشور، و تیمسار اصغر سپهر.»[14]
و در سند سری دیگری به تاریخ ۲۹ شهریور ۱۳۵۸ که از مبدأ پاریس برای «رئیس» در واشنگتن ارسال شده آمده است:
«جواد علامیر در ۲۹ شهریور به مأمور مربوطه در پاریس «واس.دی.اسلیپری / ۱» گفت که به درخواست گروه هماهنگی علامیر که اکنون خود را اتحاد ملی می‌خواند تیمسار تریری علی در ۲۸ شهریور به پاریس آمده تا طرح‌ریزی نظامی برای گروه را رهبری کند. علامیر تیمسار جم را محبوبترین تیمسار بین نیروهای مسلح و تیمسار علی را محترم‌ترین فرد از لحاظ حرفه‌ای در بین تیمسارهای قدیمی دانست.»[15]
در یک سند لانه جاسوسی درباره مسئولیت پس از انقلاب فریدون جم چنین آمده است:
«شاپور بختیار در لندن تیمسار جم را دارد که در امور نظامی با کمک تیمسار محسن مبصر یکی از فرماندهان سابق پلیس و امیر حسین امیر پرویز که در لندن تجارت دارد، کار می‌کند.»[16]
فریدون جم همزمان در تشکل دیگری نیز علیه انقلاب اسلامی فعال شده بود. دکتر هوشنگ نهاوندی از رجال پهلوی دوم در ۲۶ شهریور 1358 در جریان ملاقاتی با وابسته فرهنگی سفارت آمریکا در پاریس گفته بود که قصد دارد به زودی پاریس را به قصد مکزیک ترک کند تا گزارشی از این تشکل را به شاه بدهد. در سندی در این رابطه آمده است:
«مأموریت او عبارت است از اطلاع دادن به شاه درباره حکومت در تبعید که تازه جوانه زده است و اینکه این یک ائتلاف سیاسی است که به‌طور مداوم به هم نزدیک می‌شود و در اطراف شاپور بختیار، جمشید آموزگار و خود او (نهاوندی) به اضافه دیگران که هنوز نمی‌خواهند هویتشان فاش شود دور می‌زند و از پشتیبانی اویسی و جم که از جمله نظامیان مهاجر نیز هستند نیز برخوردار است.»[17]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کتاب هشتم، ص 440 (زندگینامه جمعی از رجال پهلوی).
[2]. همان، کتاب چهارم، ص ۵۷۵ (سند شماره ۱).
[3]. همان، کتاب هفتم، ص ۵۱۹ (سند شماره ۵).
[4]. همان، کتاب هشتم، ص ۴۳۹ (زندگینامه جمعی از رجال پهلوی).
[5]. همان، کتاب سوم، ص ۳۲۷ (سند شماره ۴۳).
[6]. همان، کتاب نهم، ص ۷۱۴ (سند شماره ۳۷۲).
[7]. همان، کتاب هفتم، ص ۳۵۹ (سند شماره ۱۴).
[8]. همان، کتاب هشتم، ص ۴۳۹ (زندگینامه جمعی از رجال پهلوی).
[9]. همان، کتاب سوم، ص ۳۰۶ (سند شماره ۲۳).
[10]. همان، ص ۳۴۱ (سند شماره ۲).
[11]. همان، ص ۳۳۹ (سند شماره ۳۴۱).
[12]. همان، ص ۳۴۱ (سند شماره ۲).
[13]. همان.
[14]. همان، کتاب هفتم، ص ۳۵۷ (سند شماره ۱۱).
[15]. همان، کتاب چهارم، ص ۶۳۵ (سند شماره ۳۱).
[16]. همان، ص 615 (سند شماره ۹).
[17]. همان، کتاب هفتم، ص 395 (سند شماره 10)
تعداد بازدید: 866
