خاطرات

سفر حج

من در اوایل دهه چهل به سفر حج رفتم. آن زمان از ارتش و ژاندارمری و شهربانی به ندرت کسانی به حج یا زیارت مشهد مقدس و عتبات عالیات می‌رفتند. ولی در حد صفر هم نبودند. بالاخره افرادی مؤمن در بدنه ارتش ایران در هر شرایطی ملتزم به رعایت احکام واجب و حرام و حلال بوده‌اند، ‌نماز می‌خواندند. وجوهات می‌دادند،‌ حج می‌رفتند، روزه می‌گرفتند و... در سالی که من به زیارت خانه خدا مشرف شدم، تعدادی از افسران و درجه‌داران دیگر را هم در آن سفر دیدم و شناختم که یکی از آنان جناب سرهنگ «سیدناصر اشرافی»‌از اهالی کرمانشاه بود که با همسرش به حج رفته بود و مرا که در مکه دیدند، خیلی خوشحال و متأثر شدند.

حضور مردم ناامید در راهپیمایی اربعین

با توجه به ضربه‌ای که رژیم در روزهای تاسوعا و عاشورا متحمل شده بود، و با توجه به حرکت بسیار جسورانه بچه مسلمان‌های گارد در لویزان، این پیش‌بینی وجود داشت که دستگاه حاکمه در روز اربعین خطرآفرین باشد. تحلیل آقایان هم این بود که ممکن است رژیم در این روز انتقام بگیرد.

خاطره گل‌محمد شکاری

روزهای انقلاب در حمام روستا کار می‌کردم. خبر تظاهرات مردم را از رادیو می‌شنیدم. گاهی خودم یا فرد دیگری از روستا به شهر می‌رفتیم و در آنجا شاهد راهپیمایی‌ها بودیم. در همان ایام یکی از معلمین روستا در شهر به شهادت رسید و تعداد زیادی از مردم برای شرکت در مراسم تشییع جنازه‌اش به بجنورد رفتند. پسر عموی من از انقلابیون مقیم بجنورد بود. پس از مدتی صبحت به من پیشنهاد کرد که در پخش اعلامیه‌های امام با او همکاری کنم. وی اعلامیه‌ها را از منزل حاج آقا احمد یاهوئیان در بجنورد می‌گرفت و به من می‌داد تا به غلامان برسانم.

پاک‌سازی به دست مادر

پاک‌سازی به دست مادر

سال 1351 برخلاف آن سالی که ما وارد دانشگاه شده بودیم جوی کاملاً امنیتی و نظامی پیدا کرده بود؛ چرا که تا آن سال چریک‌های فدایی خلق سپس سازمان مجاهدین خلق فعالیت‌های خودشان را بروز داده حتی بعضی از اعضایشان اعدام شده بودند.

من امضا نمی‌کنم

تذکرات پیش از دستگیری
من امضا نمی‌کنم

من امضا نمی‌کنم

فعالیت‌های ما در سال اول ورود به دانشکده داروسازی چون علنی بود، به چشم می‌آمد طوری که یک بار رئیس دانشکده، آقای دکتر زرگری مرا به اتاقش خواست. نمی‌دانم شاید ترم دوم بودم. اما این را مطمئنم که هنوز با ایشان درس نداشتم، از این‌رو شناختی هم از ایشان نداشتم. ماجرا از این قرار بود که یک روز آقایی که معمولاً جلو در دانشکده می‌نشست و رفتار دانشجویان را زیر نظر می‌گرفت و مواظب همه چیز و همه کس بود، به نام آقای نظم‌جو، مرا صدا زد و گفت: «آقای دکتر زرگری، رئیس دانشکده با شما کار دارد.»

روایتی از تلاش مردم استان البرز برای جلوگیری از ورود ارتش حکومت پهلوی به تهران

شب 21 بهمن؛ مرد آباد: آن روزها در مسجد سازماندهی داشتیم. حدود سی نفر شبانه‌روز آنجا مستقر بودیم و همه چیز را کنترل می‌کردیم. شب 21 بهمن، موتور من دست بچه‌های پیک بود. آن زمان من یک یاماها 80 داشتم. ساعت ده شب گزارش آمد که سه جیپ ارتشی در راهند و دارند وارد مرد آباد می‌شوند.

شکنجه مادر بی‌گناه به خاطر گناه مرتکب نشده فرزند

روزی یکی از مأموران ساواک مرا از اتاقی که در آن بودم با فحاشی بیرون آورد و به اتاق دیگری در داخل محوطه برد. این اتاق هیچ‌گونه روزنه‌ای به بیرون نداشت. داخل اتاق یک تختخواب مندرس پر از موی سر زنان و دیوارهای آلوده به خون دست و انگشتان بود. یک ساعتی نگذشته بود که صدای زنی را شنیدم. خیال کردم مادرم است. به نظر می‌رسید که زن را شکنجه می‌دهند. دائم سراغ پسرش را می‌گرفت.

وضعیت زندانیان سیاسی خرم‌آباد در دوران پهلوی

در تاریخ 1/3/1355 در بازگشت از حضور شهید مدنی، توسط ژاندارمری در «گچساران» کنار جاده‌ «اهواز» دستگیر شدم. آنها از داخل ساکم یک نوار کاست از پیام‌های شهید مدنی که برای طلاب حوزه‌ کمالیه خرم‌آباد بود و یک نوار کاست از سخنرانی حجت‌الاسلام فلسفی بیرون آوردند.

«تلاش برای تغییر یا اجرای تئاتر»

صدیقه مقدسی: «ما از سال 1349 وارد کار انقلاب شدیم، برای کارهایمان با آقایانی مثل مقام معظم رهبری، شهید هاشمی‌نژاد، آیت‌الله شیرازی و... مشورت می‌کردیم. اولین کاری که ما انجام دادیم تربیت نیروی ویژه بود. یک دوره یک ساله تعریف کردیم که در آ‌ن ادبیات عرب، تفسیر و نهج‌البلاغه با همراه مطالب انقلابی تدریس می‌شد. تقریباً وسط‌های دوره بود که ساواک ریخت و آنجا را بست. ما این کار را مدتی در خانه‌ها انجام دادیم. در مرحله بعد کار را وسیع‌تر کردیم؛ یعنی یک تعداد از جوان‌ها آمادگی پیدا کرده بودند و شجاعتش را داشتند و نمی‌ترسیدند و حاضر بودند بیایند و در صحنه ورود پیدا کنند.

«تلاش برای آگاه‌سازی روستائیان»

نسرین بارکهن: «ما جمعی بودیم که همه‌مان با آقای مهدی فرودی ارتباط مستقیم داشتیم؛ جلسات، آموزش‌ها و دوره‌هایی که داشتیم، همه اینها توی خانه آقای فرودی انجام می‌شد... مثلاً بعضی از اعلامیه‌های امام را این‌ور و آن‌ور پخش می‌کردیم... با مریم فرودی و یکی از بچه‌های دیگر، می‌رفتیم توی روستاها و یکسری تبلیغات انجام می‌دادیم، با روستایی‌ها صحبت‌ها می‌کردیم. چون معتقد بودیم توده‌های مردم را باید آگاه کرد... ما فکر می‌کردیم روستایی‌ها رنج‌دیده‌تر و محروم‌تر و مستعدتر هستند، برای همین تصمیم گرفتیم از فضایی که در روستاها وجود دارد استفاده کنیم.

دستگیری و بازجویی به خاطر گوشت‌های یخ‌زده

یکی از روحانیون خرم‌آباد به نام عماد جزائری، روزی تشریف آوردند در مغازه، اطلاعیه‌ای از آیت‌الله گلپایگانی به ما دادند که گوشت‌های یخ‌زده که از خارج می‌آورند نجس است و حرام. من این اطلاعیه را تکثیر کردم و یکی از آنها را پشت ویترین مغازه زدم. روزی مأموری از اصناف آمد این اطلاعیه را دید و رفت، رئیس شورای اصناف آمد، نگاه کرد خواند و رفت.

الذین و الذین/ وقت ناهاره/ گشنمونه

روال راهپیمایی‌های ما به این صورت بود که پسرها از دبیرستان‌شان، واقع در پشت مدرسه ما یعنی (محبوبه متحدین) راه می‌افتادند به طرف مدرسه دخترانه تا همراه با هم به سمت جایی که باید راهپیمایی کنند، بروند. برادران طبق روالِ روزهای قبل، نزدیک مدرسه ما شدند و در را باز کردند. من و چند نفر از دختران دانش‌آموز که منتظر حضور برادران انقلابی بودیم، با آنها همراه شدیم. مدیر مدرسه، زبان تهدیدش را باز کرد و گفت: «خانم کشاورزیان! مطمئن باش اگر پایت را از مدرسه بیرون بگذاری، نمره انضباطت صفر است.» بی‌توجه به حرف مدیر، همراه با برادران در حالی که شعار می‌دادیم، راه افتادیم.

شما بروید قم تحصن کنید

وقتی خبر تصمیم امام مبنی بر بازگشت به ایران منتشر شد، جهت استقبال از ایشان، عده زیادی از علماء و مردم، از شهرهای مختلف به تهران آمدند. مثلاً شخصیت‌هایی همچون شهیدان مدنی، دستغیب و صدوقی آمده بودند. خدا روحشان را شاد کند. مرحوم آیت‌الله بروجردی (رحمت‌الله علیه) وقتی که از علمای گذشته اسم و یادی به میان می‌آمد، این آیه را می‌خواندند: «رَبّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإخْوَانِنَا الّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَ لَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلأ لِلّلِذینَ آمَنُوا رَبّنَا إِنّکَ رَءُفّ رَحِیمٌ.»

عکسی که نجاتم داد

پس از ورود به کمیته مشترک، یک راست مرا [صادق نوروزی] به اتاق بازجویی بردند. در آنجا سه بازجوی معروف کمیته به نام‌های محمدی، وحیدی و آرش، آماده استقبال از من بودند. اولین سؤال در خصوص کم و کیف قرارم بود. آنها می‌دانستند قبل از هر چیز باید محل و ساعت ملاقات‌ها را از زیر زبان متهم بیرون بکشند. زیرا ممکن بود با گذشت زمان اطلاعات مورد نظر اهمیت خود را از دست بدهد و به اصطلاح «سوخته» شود. من منکر هر گونه قراری شدم. آنها نیز بلافاصله دستور دادند تا مرا به اتاق حسینی در طبقه پایین انتقال دهند.

اولین کمیته انقلاب مشهد

مسجد کرامت، پایگاه روزهای نخست انقلاب بود. به این معنا که همه بچه‌های انقلابی در مسجد کرامت جمع و متمرکز بودند و همه امور مثل دستگیری متهمان همکاری با رژیم گذشته را انجام می‌دادند. من مستقیم توی دستگیری‌ها شرکت نداشتم. چون صبح‌ها سر کارم بودم و عصر به مسجد کرامت می‌رفتم. با توجه به سابقه زندانم، مراقبت از دستگیرشدگان به من واگذار شد. در طبقه بالای مسجد کرامت، ساختمانی شبیه مسافرخانه بود و اتاق و تخت داشت.

چارچوب را درست نگه‌دار

من [محمدحسین مطیعی] همراه دوستانم در کار تکثیر اعلامیه فعالیت داشتم. طبق جزوه‌های ضد ساواکی که آقای غلام‌رضا مالک از کارکنان کارخانه ماشین‌سازی [اراک] برای مطالعه به ما داده بود تعداد افراد برای انجام این کار باید کم می‌بود تا اگر شخصی لو می‌رفت توانایی لو دادن بقیه را نداشته باشد. برای همین از اواخر سال 56 و اوایل 57 بشیتر با صمد، عباسعلی هاشمی همافر نیروی هوایی و محمود صوفیان کار می‌کردم. محمود صوفیان یک سال از من بزرگتر و عید قربان به دنیا آمده بود به همین علت به او «حاجی» می‌گفتیم.

اعلامیه دانش‌آموزی علیه حزب رستاخیز

سال پنجاه‌وسه ما در دبیرستان بودیم که شاه تأسیس حزب رستاخیز را اعلام کرد. آن زمان در عراق دو تا ایستگاه رادیویی مشغول به فعالیت بود که صدای مبارزان را منعکس می‌کرد؛ یکی صدای روحانیت مبارز بود و دیگری رادیو میهن‌پرستان. ما همیشه غروب‌ها به این موج رجوع می‌کردیم. بعداً متوجه شدیم رادیو روحانیت مبارز را آقای محمود دعایی راه‌اندازی و اداره می‌کردند.

پیامدهای سخنرانی در مراسم سپهبد ضرغام

روزگار همچنان به کندی می‌گذشت و هر روز حادثه جدیدی را برای من رقم می‌زد، تا اینکه روزی به دفتر رئیس سازمان امنیت تایباد آقای شرفی احضار شدم. لازم به ذکر است، که می‌گفتند ساواک آنجا طیف گسترده‌ای دارد و خیلی قدرتمند است. به هر تقدیر من را خواستند. وقتی به دفتر ایشان رفتم، برخورد نسبتاً احترام‌آمیزی داشت. دیدم «سرگرد انتظامی» هم آنجا نشسته است و دو سه، نفر دیگر هم بودند که من نمی‌شناختم.

به خادم مسجد آموزش بده

یکی از شگردهای ساواک این بود که به هر شکلی می‌تواند مقاومت بچه‌ها را درهم بشکند و آنها را به همکاری با خود دعوت کند. یک روز با خشونت و یک روز با صمیمیت. یک روز مرا نیز برای دعوت به همکاری بردند. ساعت هشت صبح بود. از در که وارد شدم، بازجو نشست بود و به احترام من بلند شد و گفت: «سلام علیکم، حاج آقا. حال شما خوب است؟ انشاءالله می‌بخشید که در این مدت به شما بد گذشته است. والله ما ناراحت بودیم، اصلاً شما را بیخود به اینجا آورده‌اند، شما مرد شریفی هستید. اصلاً ضد ملت و ضد ایران نیستید!»

کوکب حاتمی و فعالیت‌های انقلابی او

«به راهنمایی دبیرم مسئولیت کتابخانه دبیرستان را بر عهده‌ام گذاشتند و من پس از تمام شدن کلاس‌ها ساعاتی را در آنجا می‌گذراندم. روزی با دختری به نام فاطمه سیدی آشنا شدم که بعد از چند جلسه گفت‌وگو پی بردم با او از نظر فکری دارای اشتراکات زیادی هستم. روزهای بعد او برایم جزوه‌های دست‌نویسی را می‌آورد که مطالب زیادی در مورد ظلم و ستم رفته بر مردم داشت. آن شب آن را با اشتیاق فراوان خواندم و طبق قرار در پاکتی درون سطل، زباله قرار دادم.

تأکید امام بر روش‌های مسالمت‌آمیز در مبارزه

آیت‌الله گلپایگانی در لندن دفتری داشتند به نام «مرکز اسلامی لندن». سال 1357 بود که در اوج روزهای انقلاب، من از جانب آیت‌الله گلپایگانی، در ایام محرم و صفر، عازم لندن شدم. لذا من در آن تظاهرات بزرگ روز عاشورا در تهران شرکت نداشتم. ولی به یاد دارم که در همان لندن، تظاهرات و تجمعی انجام شد. در آنجا میدانی است به نام «آزادی» که هر شخص و گروه و حزبی که بخواهد، به آنجا رفته و حرفش را می‌زند. در روز عاشورای آن سال نیز، ایرانی‌ها در آنجا مراسم گرفتند و من در آن برنامه شرکت داشتم.

طرح‌های مبهم واشنگتن

آن روز که وارد زندان ساواک مشهد شدم [آبان 1350] و یک پیراهن و شلوار تحویلم دادند، به سلول شماره 10 منتقل شدم. پیش از دستگیری و انتقالم به آنجا، آقای اخوی [حجت‌الاسلام سیدعلی خامنه‌ای] و تعداد دیگری از دوستانمان از روحانی و غیرروحانی را هم گرفته بودند. آقای اخوی در یکی از سلول‌های پشت سلول من قرار داشت. من [سیدهادی خامنه‌ای] در وهله اول از روی صدا، آنها را شناختم. از جمله مرحوم طاهر احمدزاده که در سلول شماره یک بود و برادر عزیزمان شهید سیدعباس موسوی قوچانی. در آن ایام او شکنجه‌های بسیاری متحمل شده بود، طوری که می‌گفتند نای راه رفتن نداشته است.

شب سیاه من با حسن ناهیدی

شب بود که سوار ماشین از زندان به طرف اداره ساواک راه افتادیم. توی ماشین سرم را بین پاهایم گذاشته و کتم را روی سرم انداخته بودند. من به قدری مضطرب بودم که صدای ضربان شدید قلبم را می‌شنیدم. خیلی نگران بودم چون می‌شد حدس زد چه اتفاقاتی در انتظارم است. در این میان، مسئله مهم و نگران‌کننده‌ای وجود داشت و آن این بود که من قبلاً در بازجویی‌ها از حسن خامنه‌ای، طاها عبدخدایی و حسن جامه‌داری هیچ حرفی نزده بودم. حالا حسن و بقیه دستگیرشده‌ها در آن روز، سه ماه بعد از سکوت من لو رفته بودند.

تشکیل کمیته مرکزی انقلاب اسلامی به روایت مرتضی الویری

در همین زمان [بهمن 57] گروهک‌هایی مثل چریک‌های فدایی خلق و سازمان مجاهدین خلق از شلوغی مملکت سوءاستفاده کرده و مقدار زیادی اسلحه در خانه‌های تیمی‌شان انبار کردند. حتی وقتی که امام دستور دادند مردم اسلحه‌ها را به مساجد تحویل بدهند، این گروهک‌ها به‌جای آنکه اسلحه‌شان را به مساجد تحویل دهند، مقری ساختند و اسلحه‌های مردم را تحویل گرفتند و انبار کردند. این وضع چنان ما را نگران ساخت که به‌اتفاق آقای بهزاد نبوی نامه‌ای تهیه کرده، به آقای مطهری دادیم و خواستیم آن را به دست امام برسانند.

مبارزات مخفی

راوی صدیقه امیر شاه‌کرمی: دو خواهر و سه برادر بودیم که در زمان شاه مبارزات مخفی را علیه رژیم شروع کردیم و به علت اینکه به دست ساواک نیفتیم در سال‌های 52 و 53، زندگی مخفی داشتیم. مهدی و محمدامیر شاه‌ کرمی در ابتدا، عضو گروه سازمان مجاهدین بودند. اما پس از مدتی، متوجه انحراف عقیده‌ آنها شدند و پس از مخالفت‌های ایدئولوژیک با آنها، از آن گروه جدا شدند. آن دو راه دیگری را انتخاب کردند و با عضوگیری بچه‌های مذهبی و روشنفکر یک سازمان مستقل و پابرجا که با امام خمینی، به‌طور غیر مستقیم در تماس بودند و در بسیاری از مسائل از ایشان دستور می‌گرفتند، راه‌اندازی کردند.

خداوند صبر و ایثار مرا امتحان کرد

در لحظه‌های فعالیت حس می‌کردم که در صحنه کربلا هستم و همپای مولایم حسین(ع) می‌جنگم. خیلی وقت‌ها هم کارها با عنایت خود مولا امام حسین(ع) پیش می‌رفت. سال 54 به فرمان امام خمینی لبیک گفتم. من و بچه‌هایم در هر مجلس و راهپیمایی علیه رژیم شاه شرکت می‌کردیم و حال و هوای خاصی داشت. مجلس قرآن و روضه‌خوانی در منزلمان برپا می‌کردم و اعلامیه و اطلاعیه‌های مربوط به امام را در بسته‌های شکلات می‌گذاشتم و بین افراد پخش می‌کردم و پسرانم هم در بین مردها این کار را انجام می‌دادند.

بازداشت در مدرسه

زندگی جدید ما در شمال کشور، به این شکل سپری می‌شد که یک شب پدر جواد شریفی برای دیدن پسرش از همدان به حسن کیف آمد. بعد از حال و احوال گفت: نگران بودم، آمدم از حال شما باخبر شوم و مطمئن شوم که اتفاقی برای شما نیفتاده است. پدر جواد خبر داد که چند نفر از دوستان ما را در همدان گرفته‌اند. نام دستگیرشده‌ها را پرسیدیم و فهمیدیم آنها با ما ارتباطی نداشتند و فعالیت مشترکی بین ما وجود نداشته است. به این خاطر تصور کردیم خطری ما را تهدید نمی‌کند.

اشتباه محاسباتی در توزیع اعلامیه

آن روز که وارد زندان ساواک مشهد شدم [آبان 1350] و یک پیراهن و شلوار تحویلم دادند، به سلول شماره 10 منتقل شدم. پیش از دستگیری و انتقالم به آنجا، آقای اخوی [حجت‌الاسلام سیدعلی خامنه‌ای] و تعداد دیگری از دوستانمان از روحانی و غیرروحانی را هم گرفته بودند. آقای اخوی در یکی از سلول‌های پشت سلول من قرار داشت. من در وهله اول از روی صدا، آنها را شناختم. از جمله مرحوم طاهر احمدزاده که در سلول شماره یک بود و برادر عزیزمان شهید سیدعباس موسوی قوچانی. در آن ایام او شکنجه‌های بسیاری متحمل شده بود، طوری که می‌گفتند نای راه رفتن نداشته است.

از حماسه برترید

شهید اندرزگو پیش از ازدواج با من[1] فعالیت‌ها و مبارزات جدی خود را علیه رژیم شاه آغاز کرده و حتی با نام مستعار «ابوالحسن نحوی» به خواستگاریم آمدند، اما ازدواج ما هرگز روند و شدت این مبارزه را کاهش نداد. از این منزل به آن منزل و از این شهر به آن شهر رفتن، جزء لاینفک زندگی ما شد. بخاطر دارم اولین بار یکسال پس از ازدواجمان بود که شهید اندرزگو به خانه آمده و گفتند: «باید از اینجا برویم.» آن زمان در چیذر تهران ساکن بودیم. مهدی فرزند اولم 3 ماه داشت، او را برداشته و به قم رفتیم. دو ماه اول بدون اینکه وسایل زندگی همراهمان باشد در منزل طلبه‌ای از دوستان همسرم مهمان شدیم.

اولین گروه سرود یک نفره

حوادث روز 17 شهریور و احوال مردم و شهدای آن روز، خیلی متأثرم کرد. گفتم این حادثه نباید فراموش شود. فکر می‌کردم که باید این رویداد را در ذهن و زبان مردم جاری و ساری نگه دشت. رژیم نباید بتواند این اتفاق را ماست‌مالی کند و بعد از مدتی آب‌ها از آسیاب بیفتد و تمام بشود و برود. نگاهم به ماه‌ها و سال‌های آینده بود. تصورم این بود که باید از حادثه 17 شهریور برای محکم کردن حرکت انقلاب، کار ویژه‌ای کرد. البته آن موقع نمی‌توانستم محاسبه کنم چند ماه بعد بساط رژیم برچیده خواهد شد. آن زمان من فقط به کاری فکر می‌کردم که باید انجام می‌دادم.

6

...