11 شهریور 1394
سید رضا فندرسکی
در پی قیام مردم قم و تبریز حرکت‌های انقلابی در شهرهای گیلان از جمله شهر لنگرود نیز اوج گرفت.
در شب هجدهم اسفند سال 1356 اعلامیه‌هایی علیه رژیم شاه توسط انقلابیون در سطح شهر توزیع شد. این اعلامیه‌ها تحت دو عنوان «ما زنده به آنیم که آرام نگیریم» و «وطن ای عشق ما ای سنگر آزادگان» به فعالیت‌های انقلابیون و کشتار آنان توسط حکومت شاه در شهرهای قم و تبریز اشاره داشت و مردم را به مبارزه و برپایی انقلاب علیه حکومت شاهنشاهی دعوت می‌کرد. توزیع این اعلامیه‌ها باعث شد مأمورین ساواک درصدد دستگیری عوامل پخش آنها برآیند.
در شب بیست و چهارم خرداد سال 1357 ماشین تحریر و دستگاه تکثیر سالن پیش آهنگی لنگرود توسط شخص یا اشخاص ناشناسی به سرقت رفت. با توجه به اینکه از این وسایل می‌توان در چاپ و تکثیر اعلامیه‌ها استفاده کرد ساواک همواره نسبت به چنین گزارش‌هایی حساسیت نشان می‌داد.
در روز چهارم مرداد سال 1357 همانند بسیاری شهرهای ایران به مناسبت یادبود درگذشت حجت‌الاسلام کافی مراسمی در شهر لنگرود برگزار شد. سخنران این مراسم روحانی سرشناس آقای شمس لنگرودی بود .
در طی همین ماه عناصر انقلابی به میان روستاهای اطراف شهر لنگرود به ویژه روستاهای گل سفید و فتیده رفته و با توزیع اعلامیه مردم را به فعالیت‌های انقلابی تشویق کردند. با آگاهی از فعالیت‌های این افراد مأمورین ژاندارمری به روستاهای مذکور رفته و هشت تن از افرادی که در نوشتن شعارها و پخش اعلامیه‌های انقلابی دخالت داشتند دستگیر کردند. (جلد 9 ص 137)
در ساعت 45/23 روز بیست‌وششم مرداد ماه و پس از پایان سخنرانی حجت‌الاسلام سیدمحمد علی ابطحی روحانی اهل مشهد در مسجد کاسه‌گر محله لنگرود عده‌ای از جوانان این شهر در مسجد باقی ماندند و ساعاتی بعد از مسجد خارج شده و پس از رسیدن به سه راه فشکالی به سه دسته تقسیم شدند و با سر دادن شعارهای انقلابی به راهپیمایی خود ادامه دادند. آنان قصد گسترش راهپیمایی خود به همه نقاط شهر را داشتند که با برخورد نیروهای انتظامی مواجه شده و با تیراندازی آنان متفرق شدند. در جریان این راهپیمایی چهار نفر دستگیر شدند . هفت نفر از محرکین اصلی این حرکت نیز شناسایی شدند و مأمورین حکومت پهلوی در صدد دستگیری آنان برآمدند.
در روز سیزدهم شهریور همانند سایر شهرهای ایران نماز عید فطر درلنگرود برپا شد و پس از آن مردم به تظاهرات پرداختند. این تظاهرات توأم با آرامش بود و درگیری خاصی پیش نیامد. بر اساس یک گزارش ساواک در تاریخ هفتم مهر ماه سال 1357 دو خواهر دانش‌آموز مدرسه راهنمایی ماندانای لنگرود به نام‌های مهین و منیژه فکوری توسط مأمورین شهربانی لنگرود به اتهام شعارنویسی و اهانت به شاه دستگیر شده و به ساواک لاهیجان تحویل داده شدند. دانش‌آموزان مذکور پس از آنکه اتهام خود را انکار کردند و نظر به این که نخستین بار بود که مرتکب این عمل شده بودند با اخذ تعهد کتبی از اولیاء آنها آزاد شدند.
صبح روز شانزدهم مهرماه سال 1357 حدود 800 نفر از معلمان و دانش‌آموزان لنگرود مقابل اداره آموزش و پرورش این شهر گرد آمدند. مأمورین شهربانی و ژاندارمری به قصد متفرق کردن آنها وارد عمل شدند. مأمورین آتش نشانی نیز با پاشیدن آب بر روی تظاهر کنندگان به کمک مأمورین شتافتند. پس از سخنرانی فرماندار و رئیس اداره آموزش و پرورش مقرر شد تظاهر کنندگان خواسته‌های خود را از طریق نماینده خود به مسئولین اعلام نمایند. در این تظاهرات تعدادی از دانش آموزان و معلمان بازداشت شدند و تظاهرات در ساعت 11 صبح پایان یافت. ( ج 13 ص 77 سند شماره (152/6658)/(57/7/17) )
صبح روز هفدهم مهر هم عده‌ای از فرهنگیان مقابل اداره خود اجتماع کرده و خواسته‌های خود را توسط یکی از فرهنگیان به نام هادی تاج اعلام کردند. در نتیجه درگیری‌های این روز چهار نفر بازداشت شدند.
بر اساس گزارش ساواک با توجه به ناآرامی‌های مکرر در شهر لنگرود و به ویژه تظاهرات روز هجدهم مهر نیروهای کمکی به این شهر اعزام شدند. در ساعت 11 صبح همین روز مجدداً تقاضای اعزام نیروهای کمکی شد و بلافاصله نیروهایی از لاهیجان و یک گروه بیست نفره از رشت راهی این شهر شدند. بر اساس گزارش شهربانی حدود هفت هزار نفر از طبقات مختلف مردم دست به راهپیمایی به سمت اداره آموزش و پرورش و خیابان راه پشته زدند. مأمورین با استفاده از روش‌های کنتُرل اغتشاشات و تیراندازی هوایی سعی در آرام کردن اوضاع داشتند. تعدادی از تظاهر کنندگان توسط مأمورین دستگیر شدند که با توجه به جوّ ناآرام شهر و درخواست فرهنگیان با اخذ تعهد آزاد شدند. در گزارشی دیگر از رئیس ساواک گیلان رهبری زنان محجّبه در لنگرود را زنی به نام پورجعفری که خانه‌دار و ساکن محله سید عبدالله بود بر عهده داشت. (ج 13 ص 218 شماره سند (162/6700)/(57/7/18))
در گزارش روز نوزدهم مهر ساواک تلاش می‌کند نارضایتی و عصیان فرهنگیان این شهر را به تعدادی از مسئولین اداره آموزش و پرورش این شهر نسبت دهد که به گفته ساواک با حق‌کشی و اخذ رشوه، سعی در ایجاد نارضایتی در میان آنان دارند. در روز بیست و چهارم مهر ماه نیز مغازه های شهر لنگرود مانند بسیاری از شهرهای گیلان به حالت نیمه تعطیل درآمد و اکثر مدارس این شهر نیز تعطیل بود.
ساعت 17 روز ششم آبان عده‌ای از دانش آموزان شهر لنگرود در روستاهای اطراف از جمله روستای گل سفید با برنامه‌ریزی قبلی در مقابل اداره آموزش و پرورش اجتماع کرده و سپس به سمت میدان یادبود این شهر راهپیمایی کرده و شعارهایی به طرفداری از امام خمینی(ره) سر دادند. در حالی که ساواک تعداد این راهپیمایان را 400 تن ذکر می‌کند روزنامه آیندگان تعداد آنها را بیش از سه هزار تن اعلام می‌کند.
فردای آن روز نیز پانصد تن از دانش آموزان با حمل پلاکاردهایی با مضمون «ما حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی می‌خواهیم» و «درود بر شهیدان خلق» تظاهرات آرامی برگزار کردند. به گفته روزنامه اطلاعات این تظاهرات برای تجلیل از یکی از زندانیان سیاسی آزاد شده این شهر به نام غلامرضا دوستدار انجام شد. در این تظاهرات فتاحی، رئیس اداره آموزش و پرورش و علی کمالی، معاون وی نیز به تظاهرکنندگان پیوسته و به ایراد سخنرانی پرداختند.
روز بعد نیز سه هزار تن از اهالی لنگرود که بیشتر آنها فرهنگیان و دانش آموزان بودند در جلوی اداره آموزش و پرورش اجتماع کرده و سپس با در دست داشتن پلاکاردهایی از طریق خیابان پهلوی به میدان یادبود رفتند. در میدان یادبود یکی از روحانیون به نام مهدی خالقی به ایراد سخنرانی پرداخت و سپس مردم به سمت سبزه میدان به راه افتادند. فردای آن روز یعنی روز نهم آبان مجدداً عده‌ای از فرهنگیان و دانش‌آموزان اجتماع کرده و به همراه رئیس اداره آموزش و پرورش مبادرت به راهپیمایی در سطح خیابان‌های شهر نمودند. در این راهپیمایی دو نفر به اسامی بهرام بنده‌خدا و رحیم نمک‌چیان مردم را تحریک می‌کردند و در میدان شاهنشاهی بهرام بنده‌خدا به ایراد سخنرانی پرداخت. راهپیمایی در ساعت 13 به پایان رسید. ( ج 14 ص 506 شماره سند 1006 )
روز دهم آبان نیز عده‌ای از مردم شهر لنگرود مانند برخی شهرهای دیگر استان گیلان به صومعه سرا رفتند تا در مراسم سومین روز شهادت دانش‌آموز فریبرز برش نورد شرکت کنند. (رستاخیز ش 1053 ص 4) دو روز بعد حدود پنج هزار تن از مردم با در دست داشتن پلاکاردهایی از مسجد سید خلیل حرکت کرده و پس از راهپیمایی در سطح خیابان‌های شهر در میدان موسوم به شاهنشاهی به سخنرانی یکی از دبیران این شهر به نام هادی تاج و دو تن از روحانیون به نام‌های محمجی و موسوی گوش فرا دادند. در این تظاهرات آرام به گفته روزنامه آیندگان گروه‌های مختلفی از روستائیان این شهر نیز شرکت داشتند و برقراری حکومت اسلامی، لغو حکومت نظامی، آزادی زندانیان سیاسی و تنبیه مسبّبان فساد اجتماعی از جمله شعارهایی بود که بر روی پارچه نوشته‌ها دیده می شد. ( ش 3254 ص 2)
در روز چهاردهم آبان نیز دو هزار و پانصد تن از مردم به ویژه فرهنگیان و دانش آموزان به تظاهرات در مسیر خیابان پهلوی پرداخته و به طرفداری از امام خمینی(ره) شعارهایی سر دادند. مدارس و دبیرستان‌های شهر لنگرود مانند بسیاری از شهرهای گیلان در روز پانزدهم آبان نیز همچنان تعطیل بود. روز بعد نیز چهار هزار نفر از مردم که روحانیون در صف اول آنها قرار داشتند در سطح شهر به راهپیمایی پرداختند. روحانیون لنگرود مانند چند شهر دیگر گیلان قرار است روز پنجم آذر را تعطیل اعلام کنند.
شب سه شنبه سیزدهم آذر 1357 در مسجد روستای گل سفید مخالفان و موافقان حکومت شاه شعارهایی در موافقت و مخالفت با حکومت سر دادند. روز بعد موافقان حکومت، معلمی را که بانی مجلس بود مورد ضرب و شتم قرار دادند که در بیمارستان لنگرود بستری گردید. در ساعت 30/20 روز شانزدهم آذر 150 نفر از اهالی یکی از روستاهای لنگرود به همراه تعدادی از جوانان به سمت لنگرود دست به راهپیمایی زدند. در بین راه مأموران با تظاهر کنندگان درگیر شدند. این درگیری‌ها با دستگیری سه نفر از آنان پایان یافت. (ج 19 ص 56)
روز بعد سرنشینان یک خودروی فیات که در آستانه اشرفیه به سوی مأمورین تیراندازی کرده و فرار کرده بودند در مسیر خود به لنگرود آمده و پس از تیراندازی به سمت مأمورین شهربانی و پاسگاه ژاندارمری این شهر متواری شدند.
روز بیستم آذر راهپیمایان در لنگرود با نیروهای شهربانی درگیر شدند و شیشه‌های دو دستگاه خودروی شهربانی را شکسته و سه تن از مأمورین را زخمی کردند. نیروهای امنیتی نیز با تیراندازی هوایی راهپیمایان را متفرق و سه نفر از آنان را بازداشت کردند. مدارس شهر لنگرود مانند بسیاری از مدارس گیلان همچنان تعطیل بود و این تعطیلی تا پیروزی انقلاب در روز 22 بهمن ادامه داشت.
در روز نهم دی ماه در بسیاری از شهرهای گیلان از جمله لنگرود صبح و عصر تظاهرات گسترده ای به وقوع پیوست که توأم با درگیری با مأمورین بود. این تظاهرات فردای آن روز نیز ادامه یافت. بنا به گزارش ارتش حکومت پهلوی در این تظاهرات یک غیر نظامی کشته شد و دو نفر نیز زخمی شدند. مردم کنترل شهر را به دست گرفتند و فرماندار و شهردار شهر فرار کردند. در روز یازدهم دی نیز راهپیمایی مردم ادامه یافت و مأمورین مجبور به استفاده از گاز اشک آور برای متفرق کردن مردم شدند.
به نوشته روزنامه کیهان در روز چهارشنبه سیزدهم دی ماه مأمورین ارتش و پلیس در لنگرود به مغازه‌هایی که تمثال امام خمینی در آنها نصب بود حمله کرده و شیشه‌های آنها را شکستند. به همین دلیل بسیاری از کسبه این شهر مغازه‌های خود را تخلیه کرده و اجناس آن را به نقاط امن انتقال دادند.
شدت درگیری‌ها در لنگرود روز به روز افزایش می‌یافت به گزارش روزنامه آیندگان در نتیجه حمله کماندوهای اعزامی از رشت به مردم یک جوان 22 ساله به نام محمدعلی شعبانی در روز چهاردهم دی به شهادت رسید و سه تن نیز مجروح شدند. دو روز بعد مردم به مناسبت سومین روز شهادت دانشجوی شهید محمود بابایی به تظاهرات پرداخته و کشتار مردم بی‌گناه را محکوم کردند.
در روز هفدهم دی ماه 1357 اداره و انتظامات شهر لنگرود در دست مردم بود و آنان در تظاهراتی خواهان تغییر حکومت و برپایی حکومت اسلامی شدند. وضعیت شهر در روز نوزدهم نیز بحرانی گزارش شد. جوانان کنترل شهر را به دست گرفته و اجازه پاکسازی معابر را به شهرداری نمی‌دادند. زیرا پس از هر پاکسازی مأمورین دوباره به مردم یورش می‌بردند.
منابع:
ـ انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک (دوره 25 جلدی)، ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی
تعداد بازدید: 1693
