02 تیر 1395
الهام صالح
مبارزه در تبعید: جیرفت، آخرین میزبان مهربان؛ تالیف: یعقوب لطفی؛ موزه عبرت ایران، 232 صفحه، 1393
خارک، انارک، جیرفت، ایرانشهر، زابل، بندرعباس، بندر گناوه، بوشهر، بانه، کرمان و سیرجان، برخی از شهرها و مناطقی بودند که در زمان حکومت پهلوی، مبارزان به آنجا تبعید می‌شدند. این مناطق و اشخاص تبعیدی، به عنوان موضوع مجموعه‌ای از کتاب‌ها انتخاب شده‌اند. «مبارزه در تبعید: جیرفت، آخرین میزبان مهربان» هم یکی از همین کتاب‌ها به شمار می‌رود.
در نگاه اول، مهم‌ترین نکته‌ای که در رابطه با این کتاب به چشم می‌خورد، عنوان آن است. عبارت‌هایی که برای این عنوان انتخاب شده، هر کدام به یک رنگ است؛ «مبارزه در تبعید»، به رنگ قرمز، «جیرفت» به رنگ زرد و «آخرین میزبان مهربان» به رنگ سرمه‌ای. بین این عبارت‌ها «جیرفت» اندازه‌ای بزرگ‌تر دارد. یعنی عنوان کتاب «جیرفت» است؟ یا «مبارزه در تبعید»، یا «آخرین میزبان مهربان»؟ مخاطب، با ابهام مواجه می‌شود. ابهامی که مراجعه به شناسنامه کتاب هم آن را برطرف نمی‌کند. در شناسنامه هم این‌طور نوشته شده: «مبارزه در تبعید «جیرفت»: آخرین میزبان مهربان».
با مطالعه مقدمه و مواجهه با این موضوع که کتابی با عنوان «مبارزه در تبعید خارک جزیره سوزان» از این مجموعه منتشر شده، این ذهنیت ایجاد می‌شود که شاید عنوان کتاب «جیرفت: آخرین میزبان مهربان» باشد، اما در نهایت این ذهنیت هم، قطعیت نمی‌یابد.
این کتاب، در 3 فصل تدوین شده است. در فصل اول کتاب، موقعیت جغرافیایی و ویژگی محیطی شهرستان جیرفت به عنوان مکانی که برای تبعید مبارزان انتخاب میشد، توضیح داده می‌شود.
فصل دوم به معرفی تبعیدی‌ها و خاطرات و اسناد اختصاص دارد. در ابتدای این فصل، سیزده نفر از مبارزانی که در زمان پهلوی دوم به شهرستان جیرفت تبعید شدند، معرفی می‌شوند و سپس زندگینامه و خاطرات هر یک در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. آیت‌الله خامنه‌ای، یکی از همین اشخاص است که در فصل دوم کتاب، تبعید ایشان به جیرفت به صورت جامع، توضیح داده می‌شود. این توضیحات، شامل موضوعاتی مانند ماجرای تبعید ایشان به جیرفت، حضور ایشان در این شهرستان از نگاه ساکنان جیرفت، پایان تبعید و خاطرات ایشان از تبعید است.
نکته‌ای که درباره این بخش وجود دارد این است که خاطرات آیت‌الله خامنه‌ای از حضور در جیرفت به صورت خاص مشخص نشده. این خاطرات در بخشی به نام «ایمان و وفاداری مردم جیرفت در دوران مبارزه» انتشار یافته که لازم بود برای رفع ابهام مخاطب، در متن کتاب به این موضوع اشاره شود، نه این‌که به صورت پانوشت در کتاب قرار بگیرد.
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، آیت‌الله حسین نوری همدانی، آیت‌الله مرحوم عبدالرحیم ربانی شیرازی، آیت‌الله محمد یزدی (حکم تبعید ایشان به خاطر اوج‌گیری انقلاب به اجرا درنیامد)، آیت‌الله مرحوم محمدمهدی ربانی املشی رانکوهی، حجت‌الاسلام محمدجواد حجتی کرمانی، حجت‌الاسلام عبدالمجید معادیخواه، قاسم دخیلی، غلامحسین خردمند و مهدی نصیری لاری، اشخاص دیگری هستند که در کتاب از آنها نام برده می‌شود. یکی از موضوعاتی که در این کتاب به چشم می‌خورد، عدم هماهنگی مطالب مرتبط با هر یک از این افراد است. همان‌طور که مولف در بخشی از کتاب اشاره کرده، درباره برخی از این افراد، خاطرات کمی وجود داشته که به همین دلیل هم فقط به ارائه زندگینامه و اسناد مرتبط با تبعید آنها به جیرفت اکتفا شده است.
در بخشی از فصل دوم، خاطره‌ای از آیت‌الله محمدعلی گرامی درباره تبعید به جیرفت وجود دارد: «در جیرفت و در شهربانی به ما گفتند که در اینجا منزلی هست که آقایان دیگر هم هستند، می‌توانید نزد آنها زندگی کنید. تا آن موقع نمی‌دانستم چه کسانی آنجا تبعید هستند. بعد مشخص شد آقایان: [آیت‌الله] خامنه‌ای، ربانی شیرازی، ربانی املشی و کسان دیگری آنجا بودند.»
آیت‌الله محمدعلی گرامی در بخش دیگری از این خاطره چنین نقل کرده است: «در جیرفت هم از ترس حکومت کسی حاضر نبود منزلش را اجاره بدهد. ما هم در یک منزل جمع بودیم و هیچ‌کدام از ما زن و بچه همراه نداشتیم .... پیش‌نماز مسجد آنجا که خیلی وحشت کرده بود، با ما رفت و آمد نمی‌کرد. با ایشان صحبت کردیم که نماز جماعت شب‌ها را به ما بدهد تا ما به نوبت در آنجا نماز بخوانیم و سخنرانی کنیم که عملی شد.»
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی هم در این کتاب، نقل قولی دارد: «گفتم بالاتر از سیاهی رنگی نیست و نامه‌ای نوشتم و در انارک گذاشتم که صبح به ماموران بدهند به این مضمون: «من برای مشورت با وکیل مدافعم به قم و تهران رفتم، جزء غیبت محسوب ندارید!» و اتفاقا مقارن همین اوضاع ایام دگرگون شد و برات آزادی [همه] ما صادر گشت. همان‌گونه که گرفتن ما قانونی نبود، آزادی ما هم مطابق قانون نبود.»
در ابتدای هر فصل این کتاب، بخشی به نام «پیش‌گفتار» وجود دارد. این‌طور به نظر می‌آید که این پیش‌گفتارها شرحی کلی بر هر فصل ارائه دهند، اما در واقع چنین نیست. مولف کتاب به جای توضیح موضوعات هر فصل، به توصیف روی آورده است، اما این توصیف‌ها در پیشبرد کتاب، نقشی ندارند.
در بخش اسناد نیز با توجه به این نکته که برخی از اسناد ارائه شده، کیفیت لازم را ندارد و ناخوانا است، قرار گرفتن متن تایپ شده هر سند در کنار تصویر سند، یکی از ویژگی‌های مثبت کتاب به شمار می‌رود. در واقع قرار گرفتن متن و تصویر سند در کنار هم به نوعی به مطالب کتاب، سندیت بیشتری می‌دهد.
نخستین سند این بخش، صورت‌جلسه کمیسیون امنیت اجتماعی شهرستان قم است که در سال 1336 انتشار یافته. در پایان این سند نیز لیستی از افرادی که به نظر حکومت پهلوی مخل نظم عمومی بوده‌اند، تهیه شده است. «نگهداری اعلامیه مضره»، «وعاظ تبعیدی مقیم شهرستان جیرفت» و «تشکیل جلسه معلمان»، موضوعات برخی از اسناد فصل سوم کتاب را تشکیل می‌دهد.
تصاویری از تیمور بختیار؛ اولین رئیس ساواک، نعمت‌الله نصیری؛ سومین رئیس ساواک، مولوی؛ رئیس ساواک قم، آیت‌الله عبدالرحیم ربانی شیرازی، آیت‌الله محمد یزدی و آیت‌الله محمدعلی گرامی، برخی از عکس‌های کتاب به شمار می‌رود. بعضی از این تصاویر مانند عکس‌های حجت‌الاسلام حسن صانعی و حجت‌الاسلام محمدجواد حجتی کرمانی و نقشه جیرفت، کیفیت پایینی دارند که انتشار آنها در اندازه کوچک می‌تواند این مشکل را برطرف سازد.
کتاب «مبارزه در تبعید: جیرفت، آخرین میزبان مهربان»، یکی از کتاب‌هایی است که با موضوع تبعید مبارزان انقلابی منتشر شده و قرار است دربردارنده خاطرات این افراد از دوران تبعید باشد.
تعداد بازدید: 1859
