29 اسفند 1395
الهام صالح
انقلاب اسلامی در شیراز، تألیف: منصور نصیری طیبی، تهران، موسسه فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1393، 1200 صفحه
همان‌گونه که در مقدمه کتاب به آن اشاره شده، تاریخ منطقه‌ای، بخش جدایی‌ناپذیر تاریخ‌نگاری کلان انقلاب اسلامی است که فعالیت‌ها و تلاش‌های اسلامی و انقلابی مردم مناطق مختلف کشور را بازتاب می‌دهد. کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز» نیز به مبارزات مردم شیراز برای پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد. اما این شهر به دلیل مرکزیت سیاسی ـ اجتماعی که داشت، در جنبش‌هایی مانند قیام تنباکو، انقلاب مشروطیت و جنبش ملی شدن صنعت نفت، نقش مهمی را ایفا کرد که در کتاب به آنها هم پرداخته می‌شود.
فعالیت‌های انقلابی نیز در این شهر از شروع نهضت امام خمینی (ره) آغاز شد و تا به ثمر رسیدن آن تحت نظارت افرادی مانند آیت‌الله محلاتی و شهید دستغیب ادامه داشت. «انقلاب اسلامی در شیراز»، این رویدادها را ورق می‌زند.
برخی از موضوع‌های کتاب
«موقعیت طبیعی و اوضاع جغرافیایی شیراز»، «حکومت زندیه در شیراز»، «شیراز در جریان قیام تنباکو»، «شیراز در جنگ جهانی اول»، «والیان و استانداران فارس در دوران رضاشاه»، «کشف حجاب و واکنش روحانیان فارس»، «اشغال ایران از سوی متفقین و تأثیر آن بر اوضاع شیراز»، «فارس در دوران نخست‌وزیری دکتر مصدق»، «شیراز پس از کودتا» و «لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و جهت‌گیری علمای شیراز» برخی از موضوعات فصل‌های مختلف کتاب است. اما از فصل دوازدهم، مطالب کتاب به صورت ویژه به اوج‌گیری حرکت مردم شیراز در جریان انقلاب اسلامی اختصاص دارد که «نخستین تظاهرات مردم شیراز در سال 1357»، «سالگرد قیام 15 خرداد در شیراز»، «اعتصاب‌ها و ادامه اعتراض‌ها»، «شیراز در ماه محرم»، «سفر هیئت اعزامی از سوی امام خمینی به شیراز»، «ورود امام خمینی به ایران و اقدامات انقلابیون شیراز»، «شیراز دومین شهر آزاد شده ایران»، «اوضاع عمومی شیراز در روزهای نخست پیروزی»، «محاکمه و اعدام رئیس ساواک فارس»، «همه‌پرسی جمهوری اسلامی»، «برکناری بنی‌صدر» و «دوران ریاست جمهوری شهید رجایی»، از جمله عنوان‌های مربوط به آن به شمار می‌رود.
بهار 57
تظاهرات مردمی، آرام آرام شهرهای مختلف را در بر می‌گرفت. شیراز هم یکی از همین شهرها بود. نخستین تظاهرات این شهر در سال 1357 در روز 15 اردیبهشت در هنگام خروج نمازگزاران از مسجد خیرات شیراز صورت گرفت که در کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز» به آن اشاره می‌شود: «در شیراز نیز علاوه بر روی 16 اردیبهشت، در روزهای بعد نیز تظاهرات ادامه یافت. در روز 18 اردیبهشت در آستانه برگزاری عزای عمومی چله سوم شهدا در شیراز، مردم در ساعات مختلف در چند نقطه از شهر دست به تظاهرات زدند. هنرجویان ضمن سر دادن شعار در مسیر خود... با دخالت پلیس و دستگیری شش تن... متفرق شدند. در بعدازظهر آن روز نیز عده‌ای از دانشجویان دانشکده کشاورزی به پشتیبانی از هنرجویان دانشسرای راهنمایی شیراز، دست به تظاهرات زدند.»
مأموران دولتی هم نسبت به این تظاهرات واکنش نشان دادند که در فصل دوازدهم کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز» شرح داده شده است: «در شیراز که این تظاهرات و راهپیمایی‌ها با همراهی دانشجویان دانشگاه پهلوی برگزار شد، با دخالت پلیس و سایر مأموران دولتی یک نفر شهید و سه نفر مجروح شدند. در این روز در حوادث کازرون نیز یک نفر به شهادت رسید. برخورد خشونت‌آمیز مأموران دولتی موجب شد که در 20 اردیبهشت نیز در شهرهای شیراز و کازرون تظاهرات اعتراض‌آمیز ادامه یابد...»
بهمن 57
مردم شیراز که به مبارزه علیه حکومت پهلوی می‌پرداختند، با ورود امام خمینی (ره) به ایران نیز یکپارچه شور و شوق و برنامه‌های مختلف را به اجرا در آوردند. در فصلا چهاردهم در این‌باره چنین نوشته شده است: «از سوی کمیته هماهنگی تظاهرات این شهر، عده‌ای از اعضای آن برای استقبال از امام خمینی به تهران اعزام شدند. در شیراز نیز مردم را به تجمع در حرم شاهچراغ فرا خواندند. قرائت اعلامیه امام خمینی، سخنرانی و سپس پخش سخنرانی امام خمینی در بهشت زهرا از جمله برنامه‌هایی بود که در این گردهمایی به اجرا درآمد. از بعدازظهر روز 12 بهمن تا روزهای بعد مردم شیراز و سایر شهرهای فارس در سرور و شادمانی به سر می‌بردند.»
ویژگی‌های کتاب
هر کتاب باید دارای ویژگی‌هایی باشد تا به یک کتاب جامع و کامل تبدیل شود. این ویژگی‌ها همچنین کمک می‌کند تا مخاطب هم از مطالعه لذت ببرد، هم اطلاعات مورد نیاز خود را به آسانی به دست بیاورد. کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز»، از این نظر کتاب کاملی است.
یکی از بخش‌هایی که این کتاب را به کتابی جامع تبدیل می‌کند، گاه‌شمار آن است که با عنوان «گاه‌شمار انقلاب اسلامی در شیراز» منتشر شده. این گاه‌شمار وقایع شهریور 1340 تا شهریور 1360 را در بر می‌گیرد. نخستین عنوان این مطلب به شهریور 1340 و به «اجرای نخستین مرحله برنامه اصلاحات ارضی با توزیع اسناد مالکیت 8 روستا در منطقه دشمنزیاری ممسزی» اختصاص دارد و آخرین عنوان گاه‌شمار نیز درباره عزاداری مردم شیراز و اجتماع آنها در صحن حرم شاهچراغ به مناسبت شهاد شهیدان رجایی و باهنر است. وقایع بهمن 57 را هم می‌توان در این گاه‌شمار پیدا کرد. برای نمونه در 22 بهمن سال 57، کلانتری‌های، 2، 3، 4، 5 و 7 به تسخیر مردم در آمده و خلع سلاح شدند. همچنین در درگیری 5 ساعته در جریان تسخیر مرکز شهربانی‌های فارس، 42 نفر شهید و 42 نفر مجروح شدند که در گاه‌شمار کتاب، بازتاب یافته است.
علاوه بر این گاه‌شمار، فهرست موضوعی اسناد نیز در حلکم یک راهنما برای دستیابی به اسناد بخش پایانی کتاب است. بخش اسناد نیز با 216 سند، وقایع و اتفاقات انقلاب اسلامی در شیراز را به صورت مستند در اختیار مخاطب کتاب قرار می‌دهد.
عکس‌ها هم بخش مهم اسناد به شمار می‌روند که موضوعاتی مانند «مراسم استقبال از احمدشاه قاجار در خیابان زند شیراز، 1301»، «اوایل کشف حجاب، حدود 1315»، «گروهی از زنان شیراز بعد از کشف حجاب، 1316»، «تظاهرات مردم شیراز بعد از نماز عید فطر 1357»، «تظاهرات مردم شیراز، 1357»، «تظاهرات زنان شیراز، 1357»، «حضور آیت‌الله بهاءالدین محلاتی در جریان تظاهرات شیراز، 1357» و «تظاهرات زنان شیراز پس از نماز عید فطر 1357» و تصویری از شهدای این شهر را شامل می‌شوند.
بخش «کتابنامه»، کتاب‌ها، اسناد منتشر نشده، نشریات (روزنامه، مجله، فصلنامه و...) مصاحبه‌ها و منابع خارجی مورد استفاده در تدوین این کتاب را معرفی می‌کند.
بخش «نمایه» نیز به دلیل معرفی اتفاقات، اشخاص، مکان‌ها، کتب و نشریاتی که نام آنها در کتاب‌ها ذکر می‌شود، از اهمیت خاصی برخوردار است که در کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز»، این بخش نیز تدوین شده است.
«انقلاب اسلامی در شیراز» در پانزده فصل تدوین شده که فهرست این فصل‌ها چنین است: فصل اول: شیراز از ابتدا تا مشروطه، فصل دوم: شیراز از انقلاب مشروطیت تا سقوط قاجاریه، فصل سوم: شیراز در دوره پهلوی اول، فصل چهارم: شیراز از شهریور 1320 تا ملی شدن صنعت نفت، فصل پنجم: تحولات سیاسی اجتماعی شیراز در دوران ملی شدن صنعت نفت، فصل ششم: شیراز از کودتای 28 مرداد تا اصلاحات ارضی، فصل هفتم: اصلاحات ارضی فارس، فصل هشتم: قیام 15 خرداد در شیراز، فصل نهم: فعالیت‌های رژیم شاه در آستانه انقلاب اسلامی در شیراز، فصل دهم: مبارزات و فعالیت‌های سیاسی مخالفت‌آمیز با رژیم شاه در شیراز، فصل یازدهم: شیراز در سال 1356، فصل دوازدهم: اوج‌گیری حرکت مردم شیراز در سال 57، فصل سیزدهم: شیراز در دوران حکومت نظامی، فصل چهاردهم: شیراز در دوران نخست‌وزیری بختیار تا پیروزی انقلاب اسلامی، فصل پانزدهم: تحولات سیاسی ـ اجتماعی شیراز در سال‌های نخست پیروزی انقلاب.
آنچه در فهرست کتاب به چشم می‌خورد، اشتباهی است که در این فهرست به وجود آمده. در فهرست ابتدای کتاب، فصل هشتم، دوبار قید شده و این اشتباه در عنوان فصل‌های داخل کتاب نیز تکرار شده است.
تعداد بازدید: 1968
