05 فروردین 1397
سیدرضا فندرسکی
شاهرود، دومین شهر بزرگ استان سمنان است و در شمال آن قرار دارد. در این گزارش به رویدادهای انقلابی و مبارزات مردم این شهر، طی سال‌های 1356 و 1357 می‌پردازیم.
در سی‌ام آذر 1356، مصادف با عاشورا، حدود صد برگ اعلامیه با مضمون انتقاد از مقامات مملکتی، دعوت از مردم برای حمله مسلحانه و تجلیل از امام خمینی در شاهرود توزیع شد.
در چهارم بهمن 1356، حجت‌الاسلام هادی غفاری در مسجد قلعه شاهرود، سخنرانی کرد. عده‌ای از جوانان همراه با شعارهایی در حمایت از امام خمینی، قصد ورود به مسجد را داشتند که مأموران از ورود آنان جلوگیری کردند؛ شش تن دستگیر و سپس آزاد شدند. حجت‌الاسلام غفاری پس از چند شب سخنرانی، یک شب، قبل از ورود به مسجد، متوجه حضور مأموران شد و وارد مسجد نشد و بلافاصله به گرگان رفت.
به مناسبت چهلمین روز شهدای واقعه 19دی قم، بیشتر مغازه‌های شاهرود در بیست‌ونهم بهمن تعطیل شد.
در هفدهم اسفند، هشتاد اعلامیه از امام خمینی در خصوص قیام 19 دی قم، درون توپ فوتبال جاسازی و به حیاط دبیرستان‌های عضدی و شاپور انداخته شد. در شانزدهم فروردین 1357 نیز اعلامیه‌های انقلابی در شاهرود توزیع شد.
بیست‌ودوم خرداد، مأموران کلانتری بسطام، از توابع شاهرود، به دو نفر مشکوک شدند که در بازرسی از وسایل آنان، بیش از چهارصد اعلامیه، عکس و نوار سخنرانی امام خمینی به دست آمد؛ همچنین دو نفر از عاملان توزیع اعلامیه‌ها توسط مأموران حکومتی در شاهرود شناسایی شدند.
تظاهرات چهارم شهریور در شاهرود، منجر به تیراندازی مأموران شد. در این روز حجت‌الاسلام میرزامحمدباقر طاهری محمودی(1) و آیت‌الله غلامعلی نعیم‌آبادی(2) به علت سخنرانی انقلابی در مسجد مصلی، دستگیر شدند.
در نیمه شب یازدهم شهریور، یک مشروب فروشی، برای دومین بار دچار آتش‌سوزی شد.(3)
روز بعد، هنگام تشییع پیکر حجت‌الاسلام محمد مفیدی، مردم طی تظاهراتی، شعارهای انقلابی سردادند. گزارش‌های حکومتی آورده‌اند که تظاهرکنندگان قصد داشتند یک سینما را به آتش بکشند، اما مأموران مانع از اقدام آنان شدند. چند روز بعد، بیشتر مغازه‌های شاهرود تعطیل شد و مردم پس از شرکت در مراسم ختم این روحانی، راهپیمایی کردند. در این راهپیمایی، سیصد نفر از زنان با حجاب نیز شرکت داشتند که علی‌رغم تیراندازی مأموران به راهپیمایی خود ادامه دادند.(4)
در نیمه مهر 1357، در برخی مدارس شاهرود، اعلامیه‌هایی مبنی بر اعتصاب فرهنگیان توزیع شد؛ البته بلافاصله توسط مأموران جمع‌آوری گردید. بنا به گزارش ساواک، نارضایتی در میان کارگران ذوب‌آهن شاهرود به تدریج افزایش می‌یافت و اقدامات مسئولان نیز پاسخگوی خواسته‌های کارگران نبود.
دویست نفر از کارگران معادن منطقه ترزه، تهدید کردند که در پانزدهم مهر اعتصاب خواهند کرد. ساواک نیز پیشنهاد کرد که برای جلوگیری از گسترش اعتصابات، خواسته‌های کارگران برآورده شود.
در پانزدهم مهر، کارکنان اداره برق و اداره تعاون و امور روستاها، در حالت غیر فعال، سر کار خود حاضر شدند. در این روز، اکثر مغازه‌های شهر و نیز دبیرستان‌ها و مدرسه عالی شاهرود تعطیل شد و عده‌ای از دانش‌آموزان تظاهرات کردند.(5) تعطیلی مدارس و مدرسه عالی شاهرود تا روز 21 مهر همچنان ادامه داشت.
در بیست‌ونهم مهر، گروهی از دانش‌آموزان در خیابان‌های شهر راهپیمایی کردند. به دستور مدیر و معاون دبستان اشرف پهلوی، عکس‌های شاه از کلاس‌های درس جمع‌آوری شد.
در نخستین روز آبان، دوهزار دانش‌آموز شاهرودی با در دست داشتن عکس‌های امام خمینی تظاهرات کردند. در طی مسیر، چند گوسفند مقابل مردم قربانی شد. تظاهرکنندگان پس از اقامه نماز به امامت حجت‌الاسلام حسینی متفرق شدند.(6)
هشتم آبان، دانش‌آموزان شاهرودی در محوطه مدارس خود، ضمن حاضر نشدن در کلاس، شعارهای انقلابی سردادند. روز بعد نیز مردم تظاهرات کردند. در روزهای نهم و دهم آبان، فرهنگیان و دانش‌آموزان شاهرود، راهپیمایی کردند.
زنجیره تظاهرات در شاهرود همچنان ادامه داشت و هر روز بر تعداد تظاهرکنندگان افزوده می‌شد. دهم آبان، عده‌ای از مردم به همراه روحانیان، با در دست داشتن عکس‌های امام خمینی و دکتر علی شریعتی، راهپیمایی کردند. گفته می‌شد، چهار زندانی سیاسی تازه آزاد شده، در برپایی این راهپیمایی نقش داشتند. این راهپیمایی با برگزاری نماز جماعت پایان یافت. در این روز، دبیرستان‌های شاهرود تعطیل بود و این تعطیلی در روزهای آینده نیز ادامه داشت.
بیستم آبان، مصادف با عید قربان، پس از نماز عید، عده‌ای از مردم به بسطام عزیمت کردند و در آنجا تظاهرات آرام برگزار نمودند. در این روز، دانش‌آموزان دبیرستان «محمدرضاشاه»، تابلوی مدرسه را خرد کردند و نام آن را به «امام‌خمینی» تغییر دادند.
دو روز بعد، در بسطام تعدادی از فرهنگیان، مقابل اداره آموزش و پرورش اجتماع کردند و پس از ارائه خواسته‌های خود به رئیس اداره، متفرق شدند. در شاهرود علاوه بر برگزاری تظاهرات دانش‌آموزی، بیست نقابدار، وارد دبیرستان هفده دی شدند و در کلاس‌ها شعارهای انقلابی نوشتند. به نظر ساواک این افراد نقابدار، دختران مذهبی این دبیرستان بودند.
بر اساس گزارش شهربانی، اواخر آبان، اکثر مغازه‌ها و بانک‌های شاهرود، مزین به عکس‌های امام خمینی شده بود. همچنین روی تابلوهای بین راه شاهرود تا دامغان، شعارهای انقلابی نوشته شده بود.(7)
روز بیست‌وهشتم آبان، چهارصد نفر از مردم پس از اجتماع در مسجد مدرسه قلعه شاهرود، راهپیمایی کردند. این جمعیت که به تدریج تعدادشان به 1500 رسیده بود، بر اثر تیراندازی مأموران حکومت پهلوی متفرق شدند.
در این ایام، دستگیری یکی از فرهنگیان انقلابی باعث تحصن فرهنگیان در اداره آموزش و پرورش شد؛ سرانجام مسئولان محلی به خواسته تحصن‌کنندگان تن در دادند و وی را آزاد کردند.
در یازدهم آذر، بازار و نیمی از مغازه‌ها، دبیرستان‌ها و مدرسه عالی معدن شاهرود، تعطیل شد و عده‌ای از دانش‌آموزان دبیرستان داریوش، در مدرسه، شعار سردادند.
در تظاهرات شانزدهم آذر، یکی از تظاهرکنندگان به نام عماد مروتی که به سوی مأموران سنگ پرتاب می‌کرد، دستگیر و با نظر شورای تأمین شهرستان، به ساواک سمنان منتقل گردید. در اعتراض به دستگیری وی، تعدادی جوان در منزل آیت‌الله نجفی تحصن کردند. به دنبال این اقدام، آیت‌الله نجفی با مسئولان محلی تماس گرفت و با توجه به احتمال اعتراض در روزهای تاسوعا و عاشورا، شورای تأمین شاهرود، دو روز بعد، تشکیل جلسه داد و حکم به آزادی عماد مروتی داد. در روز دستگیری وی، به بایگانی دادگستری و بانک فرهنگیان با پرتاب بطری آتش‌زا حمله شد. ساواک احتمال داد این دو حادثه با دستگیری عماد مروتی مرتبط باشد.
روز تاسوعا (19 آذر) تظاهراتی با حضور شش‌هزار نفر برگزار شد و تظاهرکنندگان با در دست داشتن عکس‌هایی از امام خمینی و شهدای آن ایام، به سمت مزار شهدا رفتند. در طول مسیر، چندین گوسفند قربانی شد. روز عاشورا نیز تظاهرات مشابهی برگزار گردید.
در ششم دی، مراسمی در مسجد قلعه برگزار شد و پس از سخنرانی یکی از روحانیان انقلابی، عده‌ای از مردم راهپیمایی کردند. این راهپیمایی منجر به درگیری بین مأموران و مردم شد که در نتیجه تیراندازی مأموران، به گفته ساواک، سه نفر و به نوشته روزنامه کیهان، هفت نفر مجروح شدند.(8)
نهم دی، 1500 نفر از مردم شاهرود به بسطام رفتند و به همراه مردم آنجا راهپیمایی کردند که در نتیجه تیراندازی مأموران، دو نفر به شهادت رسیدند. دو روز بعد نیز تظاهراتی برگزار شد که توأم با آتش‌افروزی و راه‌بندان بود. در پانزدهم دی، به مناسبت هفتم شهادت شهدای آن روزها، مجلسی در یکی از مساجد برگزار شد که پس از آن، مردم راهپیمایی آرام برپا کردند. سه روز بعد نیز تظاهراتی در شاهرود برگزار شد.
در اواخر دی، مأموران حکومت پهلوی مجسمه شاه را پایین آوردند؛ این کار در برخی شهرهای دیگر نیز انجام شده بود.
روز پنجم بهمن، عده‌ای از خانواده‌های نظامیان در حمایت از حکومت پهلوی، راهپیمایی کردند و در طرفداری از قانون اساسی، شعارهایی سردادند. در این روز، مأموران حکومت نظامی تهران، وانتی را که حامل مقداری نان و بنزین بود و از شاهرود به مسجد فاطمیه نارمک در تهران می‌رفت، توقیف کردند و سرنشینان آن را دستگیر نمودند.
دو روز بعد، ده‌هزار نفر از مردم شاهرود راهپیمایی کردند و با صدور قطعنامه‌ای، نام یک میدان و یک خیابان را به «امام‌خمینی» تغییر دادند. در بسطام نیز سه‌هزار نفر راهپیمایی کردند. روز هفدهم بهمن 1357، مردم شاهرود همانند سایر شهرهای ایران، تظاهراتی در حمایت از حکم امام خمینی مبنی بر انتصاب مهندس مهدی بازرگان به نخست‌وزیری برگزار کردند.
پی‌نوشت‌ها:
1- نخستین امام جمعه شهرستان شاهرود که در سال 1372 درگذشت.
2- امام جمعه دامغان، نماینده ولی فقیه در استان هرمزگان و عضو مجلس خبرگان رهبری در دوره‌های سوم و چهارم
3- رستاخیز، شمـ 1005، ص 1و4
4- کیهان، شمـ 10558، ص 2
5- اطلاعات، شمـ 15729، ص 3
6- کیهان، شمـ 10594، ص 3
7- انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج شانزدهم، سندِ ص 125
8- کیهان، شمـ 10605، ص 7
منابع:
-انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، دوره 25 جلدی، مرکز بررسی اسناد تاریخی، تهران، 1377ش
-روزنامه اطلاعات
-روزنامه رستاخیز
-روزنامه کیهان
تعداد بازدید: 1386
