23 بهمن 1398
الهام صالح
اعتصاب شرکت‌های برق تهران و برخی از شهرهای جنوبی کشور به همراه اعتصاب شبکه آبرسانی تهران در خرداد 1357 در اعتراض به لغو پاداش‌های سالانه‌شان، حکومت را با مشکل مواجه ساخت. نتیجه این اعتصاب، قطع برق در شهرهای بزرگ بود که اعتراض مردم را علیه پهلوی به همراه داشت. با قطع برق، پخش اخبار یک‌طرفه حکومت پهلوی از طریق رادیو و تلویزیون نیز قطع شد. برخی از روزنامه‌های دولتی و خصوصی نیز دست به اعتصاب زدند. در این شرایط، مردم از طریق پخش اعلامیه‌های امام خمینی(ره)، از اخبار آگاه می‌شدند. در آذر و دی 1357 اعتصابات شرکت‌های برق، گسترده‌تر شد.
در سند شماره 337 لانه جاسوسی به تاریخ 27 آذر 1357 (18 دسامبر 1987)، از این موضوع با عنوان قابل پیش‌بینی‌ترین سلاح علیه حکومت پهلوی نام برده شده است: «خاموشی‌های شبانه برق قابل پیش‌بینی‌ترین و جامع‌ترین شکل سلاحی است که نیروهای ضد شاه برای نشان دادن مخالفت خود با رژیم از آن استفاده می کنند. در طول چند شب گذشته برق در تمام شهر ساعت 8:30 بعدازظهر قطع و در ساعت 11:30 بعد از ظهر وصل می‌شد. این پدیده قطع شبانه برق پس از یک دوره کوتاه توقف در تهران در اکثر نقاط کشور در طول دو ماه گذشته تکرار شده است.»[1]
در ادامه این گزارش نوشته شده است: «این خاموشی‌ها توسط تعدادی از کارگران کلیدی در بعضی از کارخانه‌های تولید و توزیع نیرو که قابل شناسایی هستند به طور عمدی ایجاد می‌شوند. ظاهراً دولت ایران معتقد است که چنین اقدامات آشوب‌طلبانه‌ای را تحمل کند، زیرا تصور می‌شود اقدامات خشن به منظور خاتمه بخشیدن به این کار موجب بروز خطر جدی اقدام به خرابکاری خواهد شد که نسبت به خاموشی‌های محدود شبانه خسارات بیشتری به دنبال دارد.»[2]
سند شماره 337 لانه جاسوسی، از کنترل کامل نیروگاه سد رضاشاه در خوزستان خبر داده است: «در 14 دسامبر یک مهندس مشاور آمریکایی به سفیر گزارش داد که کارگران ایرانی شاغل در نیروگاه سد رضاشاه کبیر در خوزستان کنترل کامل نیروگاه را به دست گرفته‌اند. آنها سرپرست کانادایی نیروگاه و سایر کارگران با تجربه‌ای را که بر اساس قرارداد با یک شرکت کانادایی برای اداره نیروگاه و آموزش کارگران به منظور در دست گرفتن کارها در آنجا حضور داشتند بیرون کرده‌اند.»[3]
همچنین دراین‌باره گزارش شده است: «در طول چند هفته گذشته کادر ایرانی نیروگاه به صورت گاه به گاه و به طور عمدی و ناگهانی با از کار انداختن یا کاهش شدید خروجی چهار توربین در حال کار، تولید برق را قطع کرده‌اند. در موارد بسیاری در شرایطی که نیروگاه با ظرفیت کامل 1000 مگاوات کار می‌کرد خروجی آن را تا حد چند مگاوات کاهش می‌دادند. با توجه به اینکه این سد به شبکه ملی متصل است تأثیر قطع برق می‌تواند گسترده باشد.»[4]
نگرانی اصلی این مهندس مشاور آمریکایی، در دست کنترل داشتن دریچه‌های آبگیری سد عنوان شده: «نگرانی اصلی وی این است که کارگران نیروگاه کنترل دریچه‌های آبگیری سد را نیز در دست دارند. این دریچه‌ها برای کنترل جریان‌های سیلابی اهمیت حیاتی دارد و بایستی با دقت بسیار مورد استفاده قرار گیرند تا به سد خسارت مهمی وارد نشود. وی در مورد اینکه آیا کارگران دستورات مربوطه را به دقت به کار ببرند اظهار تردید نمود.»[5]
در ادامه این گزارش به تعداد نیروگاه‌های تهران اشاره شده است: «در منطقه تهران 6 نیروگاه برق وجود دارد که تقریباً نیمی از 900 مگاوات نیاز مصرفی شهر را تولید می‌کند. 450 مگاوات باقیمانده عمدتاً توسط دو سد اصلی مربوط به سازمان آب و برق خوزستان یعنی نیروگاه هزار مگاواتی سد رضاشاه کبیر و سد محمدرضا شاه پهلوی تأمین می شود. این دو سد در جمع 1500 مگاوات برق برای شهرهای اصلی جنوب کشور و تهران تولید می‌کنند.»[6]
درباره کارمندان حاضر در نیروگاه نیز گزارش شده است: «توانیر تقریباً هزار نفر را در نیروگاه‌ها و سیستم توزیع خود استخدام کرده است که 200 تن از آنها به ماشین‌آلات و تجهیزاتی که برای اقدامات خرابکارانه مناسب هستند دسترسی دارند. این کارمندان حداقل توسط مقامات برای انجام چنین کاری مناسب تشخیص داده شده‌اند (و اطلاعات بیوگرافیک آنها در اختیار ساواک بوده است) و کارهای مربوط به آنها توسط گروه‌های کوچکی انجام می‌شود و مقاطعه‌کاران مستقل در آن نقشی ندارند.»[7]
در این گزارش به این موضوع پرداخته شده که خاموشی‌های شبانه، راهی برای حمایت از انقلابیون است: «عقیده بر این است که خاموشی‌هایی که توسط عناصر ناراضی ایجاد می‌شود سایر کشورها و شاید اکثریت ایرانیان به اصطلاح خاموش را متقاعد کند که برای کنترل این مناطق و جامعه حکومت نظامی فعلی مورد نیاز می‌باشد تا از اکثریت حمایت نماید. به این معنی که در شرایطی که حق اکثریت برای داشتن خدمات عمومی ضروری نظیر برق هر شب توسط اقلیتی نادیده گرفته می‌شود بحث «اعمال نظم و قانون» متقاعد‌کننده‌تر می‌شود.»[8]
در بخش «نظریه» این سند، خاموشی‌های منظم شبانه و پذیرش این مسأله که دولت پهلوی بدون هیچ اقدامی، کنترل خود را بر ارائه خدمات عمومی از دست داده، گیج‌کننده و غیر قابل باور خوانده شده است: «پذیرش خاموشی‌های منظم هر شب که چنین کاری را مجاز می‌نماید و بسیاری یک ساعت قبل از آن خبر دارند برای ما گیج‌کننده است... بسیاری از افراد نمی‌توانند باور کنند که دولت بدون هیچ اقدام پوشیده‌ای کنترل خود را بر ارائه خدمات و وظایف عمومی از دست داده باشد. مسئله فوق عمق مشکل دولت ایران را در کنترل شورش گسترده کارمندان خودش نشان می دهد.»[9]
فرستنده این گزارش، از اینکه حکومت پهلوی نتوانسته اعتصاب شرکت توانیر را کنترل کند، ابراز تعجب کرده است: «تولید و توزیع نیروی برق در دست کارکنان نسبتاً محدودی است که در کارخانه‌های تولید و ایستگاه‌های توزیع محدودی کار می‌کنند و به سهولت قابل شناسایی هستند. خود کارگران (یا به خصوص رهبران اصلی آنها) را می‌توان به سادگی جابجا کرد. در مورد نیروگاه رضاشاه کبیر، در صورت لزوم کادر کانادایی مشروط بر اینکه در مقابل اقدامات تلافی‌جویانه محافظت شوند می‌توانند آنجا را اداره کنند. علیرغم سهولت نسبی که می‌توان اکثر نیروگاه‌های ایران را اداره نمود، دولت ایران نخواسته است با قاطعیت علیه این ناراضیان اقدام نماید.»[10]
در پایان سند شماره 337 لانه جاسوسی، از اخراج کارگران اعتصابی به عنوان راه حلی برای مقابله با اعتصاب کارکنان توانیر، نام برده شده است: «کارگران ناراضی نیز شاید در پاسخ به این بازگذاشتن دستشان برای قطع برق و نمایش دادن نارضایتی خود نخواسته‌اند در درازمدت و یا به هنگام نیاز شدید صنایع برق را قطع نمایند. اگر نخست‌وزیر ازهاری مصمم باشد که کنترل را به دست گرفته و خاموشی‌های اعتراض‌آمیز را خاتمه بخشد، ناچاراً بایستی با این مسئله نیز مواجه شود. این کار احتمالاً مستلزم اخراج کارگران اعتصابی و متمردین می‌باشد.»[11]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی آمریکا، روزشمار انقلاب اسلامی، (19 دی 1356- 13 آبان 1358)، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، چ سوم، 1390، (بخش اول)، ج 9، ص 629.
[2]. همان، ص 629 و 630.
[3]. همان، ص 630.
[4]. همانجا.
[5]. همانجا.
[6]. همان، ص 630 و 631.
[7]. همان، ص 631.
[8]. همانجا.
[9]. همانجا.
[10]. همانجا.
[11]. همانجا.
تعداد بازدید: 1179
