10 فروردین 1399
الهام صالح
حکومت پهلوی که نتیجه‌ای از کشتار مردم در سرکوب قیام آنها به دست نمی‌آورد، در 17 شهریور 1357، حکومت نظامی را به مدت 6 ماه در شهرهای تهران، کرج، قزوین، قم، مشهد، تبریز، اهواز، آبادان، اصفهان، شیراز، کازرون و جهرم اعلام کرد تا بلکه آتش قیام انقلابی مردم را خاموش کند. هر چند که این تدبیر نیز کاری از پیش نبرد.
در تاریخ 15 شهریور (6 سپتامبر 1978) اعلام شد که هیچ‌گونه تظاهرات یا اجتماع بزرگی بدون داشتن مجوز رسمی نباید برگزار شود. این اعلام در واقع نوعی پیشگیری محسوب می‌شد چرا که با توجه به کشتار یک هفته قبل در تهران، این احتمال زیاد بود که مردم بخواهند برای افرادی که جان خود را از دست داده‌اند، یادبود برگزار کنند. برخی از رهبران سیاسی به انجام راهپیمایی معتقد بودند و برخی عقیده‌ای بر خلاف آنها داشتند، چنان که در سند شماره 55 لانه جاسوسی نیز به این موضوع اشاره شده است: «از این گزارشات روشن بود که دولت در تلاش برای آرام کردن وضعیت بر برخی آیت‌الله‌های مهم پیروز گردیده ولی افراد بیشتری مصمم بر مقابله با تحریم دولت بودند.»[1] اما در نهایت موافقان راهپیمایی پیروز شدند. نتیجه این شد که بین 50 تا 100 هزار نفر در تاریخ 16 شهریور (7 سپتامبر 1978) در تهران به راهپیمایی پرداختند که در اسناد لانه جاسوسی در این‌باره نوشته شده است: «حداقل 3 راهپیمایی بزرگ مجموعاً 000/50 تا 000/100 نفره در 7 سپتامبر صورت گرفت که در قسمت‌های مختلف شهر از اینجا به آنجا در حرکت بودند. راهپیمایی‌ها با دسته‌های به هم فشرده‌ای از موتورسواران جوان برای تخلیه خیابان‌ها و تغییر مسیر اتومبیل‌ها (با نزاکت انجام شد اما هنگامی که آمریکایی‌ها در مسیر راهپیمایی رانندگی کردند با جدیت جلوگیری شد) و به همراه سردسته‌ها و کامیون‌های غذا و آب به خوبی سازمان یافته بود.»[2]
مردم در این راهپیمایی‌ها با حمل پلاکاردهایی، شعارهای ضد شاه سر می‌دادند: «خیلی از شعارها و پلاکاردها قویاً ضد شاه و ضد خارجی (به عنوان مثال: «مرگ بر رژیم پهلوی»، «درود بر خمینی»، «از برادران فلسطینی ما حمایت کنید»، «ملت اسلامی سلطنت نمی‌تواند داشته باشد»، «آمریکایی‌ها به خانه‌تان برگردید») بودند. پلیس و واحدهای ارتشی عموماً خوددار بودند هر چند که در برخی موارد جداگانه از گاز اشک‌آور استفاده شد و تیرهای هوایی شلیک شد. تا آنجایی که ما اطلاع داریم هیچ‌گونه تلفاتی رخ نداد.»[3]
راهپیمایی‌های متعدد مردم در واقع مقابله‌ای آشکار با سلطنت پهلوی بود که به عکس‌العمل دولت مبنی بر اعلام حکومت نظامی در تاریخ 17 شهریور 1357 (8 سپتامبر 1978) منجر شد: «کابینه که با این مقابله آشکار با مقررات دولت در مورد تظاهرات روبرو شد شب 7 سپتامبر تشکیل جلسه داد و حکومت نظامی در ساعت 6 صبح روز 8 سپتامبر اعلام شد. اجتماع در خیابان‌ها قدغن شد و یک ممنوعیت عبور و مرور از ساعت 9 شب تا 5 صبح برای 6 ماه برقرار شد.»[4]
در سند شماره 56 لانه جاسوسی نیز به این موضوع پرداخته شده است: «ممنوعیت عبور و مرور از غروب تا سپیده صبح در تهران و 11 شهر دیگر به مدت 6 ماه برقرار گردید. حکومت نظامی و ممنوعیت عبور و مرور از ساعت 6 صبح امروز شروع شد. ژنرال غلامعلی اویسی به عنوان فرماندار نظامی تهران از تمام شهروندان درخواست کرد تا مقررات حکومت نظامی را رعایت نمایند. ساعات ممنوعیت عبور و مرور در تهران از 9 شب تا 5 صبح اعلام شده است. تصمیم به برقراری حکومت نظامی در جلسه شب گذشته کابینه به ریاست جعفر شریف امامی گرفته شد.»[5]
در پایان این جلسه کابینه نیز بیانیه‌ای به این شرح صادر شد: «بیانیه دولت در تاریخ 15 شهریور یا 6 سپتامبر تجمع در خیابان‌های عمومی را ممنوع اعلام می‌دارد. معترضین بدون توجه به دستورات رهبران مذهبی مبنی بر حفظ آرامش و عدم ایجاد اغتشاشات، به تظاهرات پرداختند و دیروز پلاکاردها و شعارهایی بر علیه قانون اساسی ایران به معرض نمایش گذاردند. آنان با انجام این کار فعالیت‌های روزمره را مختل کردند و مردم را هراسناک نمودند.»[6]
در ادامه این بیانیه، ضمن اشاره به این موضوع که تظاهرات ضد کشوری به منظور جلوگیری از خونریزی اجازه داده شده بود، از این راهپیمایی‌ها به عنوان توطئه‌ای که توسط نیروهای خارجی هدایت می‌شود، نام برده شد: «توطئه‌ای که توسط نیروهای خارجی هدایت و از نظر مالی تأمین شده و هر روز بر ابعاد آن اضافه می‌شود، حقوق همه افراد را به مخاطره انداخته، بر علیه آزادی و استقلال این ملت است و هدف آن مختل نمودن دولت و پیشرفت ایران می‌باشد. دولت ایران بدین وسیله حکومت نظامی را به مدت 6 ماه در تهران، کرج، قزوین، قم، مشهد، تبریز، اهواز، آبادان، اصفهان، شیراز، کازرون و جهرم اعلام می‌دارد.»[7]
حکومت نظامی، شرایط آمریکایی‌های حاضر در ایران را نیز تحت تأثیر قرار داد چنان که در سند شماره 58 لانه جاسوسی (به تاریخ 18 شهریور 1357/ 9 سپتامبر 1978) در این‌باره نوشته شده است: «با پست فرماندهی نیروی هوایی تماس گرفتیم و با سرهنگ کیا، افسر مسئول گفتگو کردیم. وی اطلاع داد که هیچ‌گونه جزییاتی در مورد تعاریف حکومت نظامی ندارد و نیروی هوایی زمان‌های شیفت کاری را برای اینکه هیچ‌گونه نقل و انتقالی در ساعات منع عبور و مرور لازم نشود عوض می کند. علاوه بر این به تمام پرسنل نیروی هوایی اطلاع داده شده که در هنگام منع عبور و مرور در خانه‌هایشان باقی بمانند.»[8]
در همین تاریخ، به پیشنهاد ژنرال گست، یک راهنمای حکومت نظامی منتشر و در اختیار پرسنل نظامی آمریکا در ایران قرار گرفت که این نکات در آن تذکر داده شد: «نکات اصلی که بایستی در این راهنما گنجانده شود این است که تمام آمریکایی‌ها بایستی دستورالعمل‌های مربوط به منع رفت و آمد و حکومت نظامی را به‌طوری که منتشر شده درک کنند و آن را مراعات نمایند. هیچ‌گونه برنامه‌ای برای بعد از ساعت 19:30 نبایستی تدارک دیده شود.»[9]
موارد دیگری نیز در این راهنمای حکومت نظامی گنجانده شد: «فعالیت های کاری عادی از روز 9 سپتامبر تا تحولات بعدی ادامه خواهند یافت و در هر صورت به پرسنل دستورالعمل‌هایی برای انجام اقدامات احتیاطی امنیتی در زمانی که به سر کار می‌روند و یا بازمی‌گردند داده خواهد شد.»[10]
همچنین پرسنل نظامی آمریکا از رفتن به مکان‌هایی که در آنها ناآرامی رخ داده، منع شدند: «علاوه بر این تمام پرسنل بایستی از رفتن به رستوران‌ها، بازارها و غیره که از شروع طغیان‌ها و ناآرامی‌های اجتماعی در آن مکان‌ها وقایعی رخ داده خودداری نمایند.»[11]
در ساعت 16 روز 18 شهریور 1357 نیز رادیو ایران نکاتی را درباره حکومت نظامی اعلام کرد: «پس از 7 ساعت برخورد با تظاهرکنندگان هم‌اکنون آرامش به تهران بازگشته است. دو آتش‌سوزی بزرگ در یک سینما و یک مغازه در شرق تهران توسط آتش‌نشانی مهار شد. رهنمودهای حکومت نظامی مقرر می‌دارد که تجمع بیش از دو نفر ممنوع است و در اختیار داشتن سلاح‌های آتشین به غیر از نظامیان ممنوع می‌باشد.»[12]
بر اساس اعلامیه حکومت نظامی که رادیو ایران درباره آن اطلاع‌رسانی کرد، شرایطی هم برای شرکت‌های حمل و نقل زمینی و هوایی تعیین شد: «شرکت‌های حمل و نقل زمینی و هوایی بایستی برنامه‌هایشان را تغییر دهند به این منظور که مسافران قبل از ساعت 20 وارد فرودگاه شوند تا بتوانند قبل از ساعت 21 به منازل خود برسند. ایران‌ایر مسافران پروازهای خارجی که وارد می‌شوند یا عازم هستند را به وسیله اتوبوس‌های دولتی که در معیت افسران حکومت نظامی حرکت داده می‌شوند به خارج از فرودگاه حمل می‌کند.»[13]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی آمریکا، روزشمار انقلاب اسلامی، (19 دی 1356- 13 آبان 1358)، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، چ سوم، پاییز 1390، (بخش اول)، کتاب نهم، ص 114.
[2]. همانجا.
[3]. همان، ص 115.
[4]. همانجا.
[5]. همان، ص 116.
[6]. همانجا.
[7]. همانجا.
[8]. همان، ص 118 و 119.
[9]. همان، ص 120.
[10]. همانجا.
[11]. همانجا.
[12]. همان، ص 120 و 121.
[13]. همان، ص 121.
تعداد بازدید: 1117
