26 آذر 1399
مریم طحان
مسجد محراب‌خان مشهد واقع در خیابان طبرسی، از جمله مساجدی بود که به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی بارگاه مطهر امام رضا (ع)، به عنوان پایگاه مبارزان انقلابی به شمار می‌رفت و به همین دلیل ساواک نیز برنامه‌های آن را زیر نظر داشت.
اگرچه گزارش‌های زیادی از فعالیت‌های مسجد محراب‌خان به ثبت نرسیده اما در برهه‌های حساس مبارزات انقلابی مردم، هرچند کم‌رنگ، نام و نشانی از آن به یادگار مانده است.
در دهه 40 و با تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از سوی حکومت و اعلام مخالفت علما و مردم با آن، هیئت‌های مذهبی مشهد در مسجد محراب‌خان جلسه تشکیل دادند و سیدعبدالحسین ضیاء‌الواعظین در آن جلسه به منبر رفت و برای حضار سخنرانی کرد. هیئت‌های مذهبی مشهد را میرزا احمد کفایی بعد از شهریور 1320، به منظور مقابله با حرکت‌های ایدئولوژیک روس‌ها و توده‌ای، تشکیل داده بود و برای نیل به اهداف دینی و سیاسی خوداز اهرماین هیئت‌ها استفاده می‌کرد.[1]
درست در همین ایام (سال 1342)، و هم‌زمان با سخنرانی‌های پرشور حجت‌الاسلام سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد در مسجد فیل مشهد، قرار بود وی به عنوان سخنران به مسجد محراب‌خان هم برود و برای نمازگزاران این مسجد نیز نطق‌های آتشین کند اما ساواک از این مسئله هراسان بود و تصور می‌کرد مسجد محراب‌خان، نسبت به مسجد فیل، جمعیت بیشتری را پذیرا شده و به دنبال سخنان تند حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد علیه حکومت، انعکاس بیشتری نسبت به مسجد فیل داشته و به تبع آن آشوب و بلوا در شهر مشهد بالا بگیرد.[2] اما با اقدام ساواک نسبت به دستگیری حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد در مسجد فیل، منبر مسجد محراب‌خان از حضور یک واعظ انقلابی بی‌بهره ماند.
بعد از واقعه مسجد فیل و دستگیری حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد، آیت‌الله شیخ عباس واعظ طبسی تصمیم گرفت در خصوص این حادثه و واکاوی زوایای پنهان آن در یکی از مساجد شهر به منبر برود و برای مردم سخنرانی کند. در این راستا آقای حسین آب‌بند از وی دعوت کرد تا در 24 مهر 1342 به مسجد محراب‌خان برود که قرار بود پذیرای حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد باشد و سخنان خود را در این مسجد برای مردم بازگو نماید.[3]
همچنین اعلامیه‌ای نیز از طرف کارگران خراسان در اعتراض به واقعه مسجد فیل چاپ شد و توسط طلاب علوم دینی در مسجد محراب‌خان برای بزرگداشت شهدای این واقعه و اعتراض به دستگیری حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد نصب گردید.[4]
پخش اعلامیه و به‌ویژه نصب آن بر در و دیوارهای مساجد یکی از روش‌های مبارزاتی بود که به واسطه آن مردم در جریان حوادث مهم این شهر و نیز شهرهای دیگر و حتی مسائل جهانی و نیز اعلامیه‌های علما به‌ویژه امام خمینی قرار می‌گرفتند و با اتحاد بیشتر برای مبارزه علیه حکومت آماده می‌شدند. مسجد محراب‌خان نیز به دلیل نزدیکی به حرم امام رضا(ع) این قابلیت را داشت که با نصب اعلامیه‌های متعدد مردم و به‌ویژه زوار امام هشتم را نسبت به مسائل آگاه سازد.
سال 1357 با شدت گرفتن مبارزات مردم علیه حکومت پهلوی، در مشهد در برنامه‌ای به نام «طرح تأمین امنیت شهر»، نقاط شهر مشهد به چند دسته حساس، مهم و خیلی مهم تقسیم شده بود. براساس گزارش مأمورین ویژه شهربانی، مسجد محراب‌خان یکی از کانون‌های مهم حرکت مردم در شهر مشهد به حساب می‌آمد.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. غلامرضا جلالی، مشهد در بامداد نهضت امام خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1378،ص 100 – 99 و 143.
[2]. یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1377، ص 31.
[3]. یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد، ص 70.
[4]. مهناز میزبانی و منیژه صدری، حشمت‌الله سلیمی، نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1383. ص 48؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد، ص 104.
تعداد بازدید: 948
