03 اردیبهشت 1401
احمد ساجدی
تحقیق و مطالعه در زندگی دانشمندان بزرگ سرزمین ما و بیان شرح احوال و جایگاه آنان برای نسل امروز بسیار غرور آفرین و سودمند است. سرگذشت هر نام‌آوری، برگه هویتی برای شهر و دیار و مایه فخر و مباهات ساکنانش است. مرحوم استاد «علی‌اکبر فیاض» از زمره همین افراد است. دانشمند وارسته، بی ادعا و ساده‌زیستی که بسیاری از بزرگان علم و ادب از فضایل و ویژگی‌های اخلاقی و علمی او سخن گفته‌اند. افراد زیادی در کسوت همکاری علمی یا شاگردی آن بزرگوار، جایگاه انسانی، دینی، و اخلاقی وی را ستوده‌اند.
مجموعه پژوهشی «شخصیت‌های مانا» وابسته به دفتر ادبیات انقلاب اسلامی که به تشریح زندگی افراد صاحب‌نام و صاحب قلم در عرصه دانش و فرهنگ سیاست و اجتماع می‌پردازد، اخیراً کتابی را نیز درباره شرح زندگی و سوابق و عملکرد استاد علی‌اکبر فیاض انتشار داده است. اصغر قائدان دانشیار دانشگاه تهران و نویسنده این کتاب، در مقدمه این اثر چنین می‌نویسد:
«...تأثیر فیاض بر فضای فرهنگی خراسان انکارناپذیر است. از تأسیس دانشسرای عالی تا دانشکده‌های ادبیات و الهیات دانشگاه مشهد و نیز از حضور در انجمن‌های ادبی خراسان تا عرصه سیاست و مجلس به نمایندگی مردم شهر. علی‌رغم این جایگاه بلند اجتماعی تاریخی و ادبی وصف نشدنی متاسفانه اطلاعات اندکی از این زندگی پر بار در دست است و همین امر کار را برای ما دشوار و امیدمان را به یاس مبدل می‌سازد. همواره این دغدغه ذهنی، نویسنده را درگیر کرده بود که چگونه می‌توان با چنین قلت اطلاعاتی، کتابی درباره این شخصیت ذوالفنون نوشته و حق او را به خوبی ادا کرد؛ کسی که هم در عرصه علم و ادب و تاریخ و هم سیاست نقشی بسزا داشت. با این حال انگیزه و پشتکار محقق همکارمان حسین بیات دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس، ما را در این راه امیدوار ساخت. ایشان به زادگاه دکتر فیاض رفت و با برخی از بازماندگان و دوستان آن مرحوم به ویژه جناب محمد فرحزاد پژوهشگر مرکز پژوهش‌های آستان قدس مصاحبه کرد و اطلاعات مهم و منتشر نشده‌ای را در باره زندگی و سوابق و عملکرد استاد فیاض به دست آورد....»
کتاب «علی‌اکبر فیاض» از یک سالشمار و چهار فصل تشکیل شده است. بر اساس مندرجات بخش سالشمار، استاد علی‌اکبر فیاض در ۱۲۷۷ در مشهد متولد شده، در فاصله ۱۳۲0 تا ۱۳۲۲ نماینده دوره سیزدهم مجلس شورای ملی بوده، در ۱۳۲۷ نگارش «تاریخ اسلام» را آغاز کرده، در ۱۳۳۴ به ریاست دانشکده ادبیات مشهد، و در ۱۳۳۷ به ریاست دانشکده معقول و منقول (الهیات) منصوب شده و در ۱۳۴۳ مدیریت گروه ادیان و مذاهب دانشگاه تهران را برعهده گرفته است. استاد علی‌اکبر فیاض در شهریور ۱۳۵۰ درگذشت و در آستان قدس رضوی به خاک سپرده شد.
فصل اول کتاب با عنوان «مروری اجمالی بر زندگی»، نگاهی به سال‌های آغازین و میانه زندگی نامبرده دارد. این فصل با مراجعه مکرر به منابع مختلف و بیشتر بر مبنای اقوال و آراء گوناگون درباره شخصیت، عادات، خصایل و ویژگی‌های فردی استاد نگاشته شده است. عناوین مطالب این فصل عبارتند از: کودکی، شاگردی و خادم‌باشی، دبیرستان شاهرضا، تحصیل در دانشسرای عالی، ازدواج و تولد فرزندان، درگذشت فیاض و ماده تاریخ آن.
فصل دوم با عنوان «فعالیت‌های ادبی، پژوهشی و فرهنگی» همه اقدامات پژوهشگرانه دکتر فیاض در حدود یک ربع قرن بین دو تصحیح «تاریخ بیهقی» را دربر می‌گیرد. این کتاب بار اول با همکاری قاسم غنی در سال ۱۳۲۴ و بار دوم در سال ۱۳۵۰ تصحیح شده است. عناوین موضوعات این فصل عبارتند از: همکاری با غنی، تصحیح «تاریخ بیهقی»، سفر به مصر، تأسیس دانشکده ادبیات مشهد، تدریس در دانشگاه تهران، بازنشستگی، دوباره دانشگاه دوباره تدریس، شعر پارسی و تمدن اسلامی، فرهنگ در صحنه سیاست، شاعر بی‌دیوان، حضور در انجمن‌های ادبی، انجمن ادبی خراسان، انجمن ادبی فرخ، تصحیحی دیگر از«تاریخ بیهقی».
فصل سوم با عنوان «منش‌ها و مهارت‌ها» به تشریح مهارت‌های دکتر فیاض از نگاه برخی از استادان زبان و ادبیات فارسی و بعضاً همکاران وی در دانشگاه می‌پردازد که با نوعی بررسی موشکافانه از خطابه‌هایش استخراج و در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین چند نامه از دکتر فیاض مندرج در کتاب «یادداشت‌های دکتر قاسم غنی» ضمیمه این فصل گردیده است که می‌تواند به گونه‌ای دیگر نمایانگر اندیشه و ظرایف نگاه وی به ژرفای مسائل و مشهودات باشد. عناوین موضوعات این فصل نیز عبارتند از: طلبه معرفت، فرزانه محقق، دوستدار حقیقت، استاد زبان‌ها، ذوق انتقادی، شیوه علمی پژوهش، سخنور هوشمند، رئیس مقتدر دانشکده ادبیات، مقاله‌نویسی عالمانه، سادگی و بی‌پیرایگی، عاشق بیهقی، هنر حافظ از نظر فیاض، زبان‌دانی، شاگردی در بزرگی، صراحت استاد، قلیل‌الترشح، شاگردان استاد، برخی از ویژگی‌های شخصیتی استاد.
فصل چهارم با عنوان «معرفی، نقد و بررسی آثار» به معرفی آثار شاخص و برجسته دکتر فیاض می‌پردازد. در این بخش پرداختن به شاهکار تصحیح «تاریخ بیهقی»، تألیف کتاب دانشگاهی «تاریخ اسلام» و نیز دلمشغولی ایشان به تاریخ ایران و ادبیات جهان مد نظر قرار گرفته است. این فصل با توجه به تحقیق و تحلیل اصحاب ادب و ارباب فن مانند محمدجعفر یاحقی، غلامحسین یوسفی، عبدالرحیم قنوات و... که در گفتار و نوشتارشان منحصراً روی این موضوع متمرکز شده و در آن‌ها تعمق و تأمل کرده‌اند تدوین شده است. عناوین موضوعات این فصل عبارتند از: مهمترین آثار علی‌اکبر فیاض، تاریخ بیهقی، تاریخ اسلام، مقالاتی درباره تاریخ ایران، مقالاتی درباره ادبیات جهان، نامه‌‌های دکتر قاسم غنی، نامه اول، نامه دوم، نامه سوم.
کتاب «علی‌اکبر فیاض» که بیست و ششمین شماره از مجموعه «شخصیت‌های مانا» به شمار می‌رود، توسط آقایان اصغر قائدان و حسین بیات تهیه و تنظیم شده و انتشارات سوره مهر ، آن را در ۱۱۸ صفحه و با قطع رقعی و جلد نرم در سال 1400 چاپ و با بهای ۴۰ هزار تومان روانه بازار نشر کرده است.
تعداد بازدید: 397
