03 بهمن 1401
در زمینه پدیده مهاجرت از روستاها به شهر تهران و تبعات آن، اخیراً کتابی با عنوان «پیامدهای اجتماعی مهاجرت‌های روستایی به شهر تهران 1357 – ۱۳۴۲» منتشر شده است. این کتاب توسط حسین آبادیان تهیه شده و «ندای تاریخ» آن را چاپ کرده است.
نویسنده کتاب، پدیده مهاجرت به تهران را در سه مقطع زمانی بررسی کرده است:
1- از زمان شکل‌گیری نهضت مشروطه در سال ۱۲۸۵ تا سال ۱۳۱۱ش. در این دوره تبعات قیام مشروطیت، وقوع جنگ جهانی اول و اشغال ایران توسط روسیه، انگلیس و عثمانی و همچنین نتایج این اشغالگری از جمله قحطی و مرگ و میرهای حاصل از آن، دلیل کوچ روستاییان به تهران به امید دستیابی به وضعیت بهتر عنوان شده است.
2- از سال ۱۳۱۱ تا سال ۱۳۴۲ش. در این دوره آهنگ مهاجرت از روستاها به شهرها کند شد. ممانعت‌های قانونی حکومت رضاشاه در مهاجرت و بعضاً بازگرداندن مهاجرین به روستاها و همچنین مشکلات اقتصادی ناشی از جنگ دوم جهانی در شهرها عاملی بود که شتاب مهاجرت روستاییان به تهران را کاهش داد. در سال‌های پس از جنگ نیز تبلیغات گسترده دولت در مورد «اصلاحات ارضی» و وعده رونق کشاورزی در روستاها، عامل دیگری در کاستن از روند مهاجرت روستاییان به شهرها بود.
3- از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ش. در این مقطع مجدداً پدیده مهاجرت از روستاها به شهرها شدت گرفت. فقدان بازدهی زمین‌های واگذارشده در چارچوب اصلاحات ارضی به روستاییان و غیر اقتصادی بودن فعالیت در این زمینه‌ها و همچنین ایجاد کارگاه‌ها و کارخانجات صنعتی و نیمه‌صنعتی در شهرها که بعضاً برای پیشبرد خود به نیروهای غیر ماهر و نیمه‌ماهر روستایی نیاز داشتند، عاملی بود که سبب تند شدن آهنگ مهاجرت از روستاها به شهرها شد. مهاجرین که به امید یافتن کار روانه شهرها از جمله تهران می‌شدند، پدیده حاشیه‌نشینی را ایجاد کردند. آنان در حاشیه شهرها نه می‌توانستند با فرهنگ سنتی خود زندگی کنند و نه در نظام مدرن شهری جذب شوند، در نتیجه به مشاغل کاذب و دستفروشی روی آوردند و خود به معضلی در زندگی اجتماعی شهری تبدیل شدند.
نویسنده در مقدمه کتاب «پیامدهای اجتماعی مهاجرت‌های روستایی به شهر تهران» می‌نویسد:
«پدیده‌هایی مانند قاچاق مواد مخدر، افزایش پدیده اعتیاد به این مواد، افزایش بی‌سوادی در میان مهاجرین، رواج پدیده دزدی، کارتن خوابی، گورخوابی، ولگردی و .... از جمله نتایج حاشیه‌نشینی در اطراف تهران و از تبعات مهاجرت‌های بی رویه بوده است.»
این کتاب، پس از یک مقدمه مبسوط، موضوع مهاجرت روستائیان به تهران را طی یک دوره ۱۵ ساله حد فاصل 1342 تا 1357 و همچنین تبعات این پدیده را در سه فصل مجزا تشریح کرده است:
فصل اول با عنوان «تبعات اجرای برنامه اصلاحات ارضی» به تشریح علل ارائه طرح اصلاحات ارضی و تبعات این پدیده در تضعیف نظام اقتصادی روستاها و برهم خوردن توازن جمعیتی شهر و روستا پرداخته است.
فصل دوم با عنوان «درآمدهای نفتی و مهاجرت روستایی» به بررسی تأثیر افزایش بهای جهانی نفت در تنزل بیش از پیش کشاورزی روستایی، رشد پدیده شهرنشینی، تمرکز فعالیت‌های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی در تهران و مهاجرت روستاییان از روستاها به تهران و در نتیجه افزایش پدیده حاشیه‌نشینی در اطراف پایتخت پرداخته است.
فصل سوم با عنوان «نفت، برنامه‌ریزی نامتوازن و مهاجرت‌های روستایی به تهران» به بررسی عواملی چون فقدان برنامه‌ریزی در مورد درآمدهای نفتی، ناهماهنگی و اختلافات سازمان برنامه با دستگاه‌های اجرایی، تخصیص نامتعادل اعتبارات و منابع مالی به بخش‌های مختلف برنامه‌ریزی، جذب درآمدهای نفتی بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌های فیزیکی و انسانی، و همچنین افزایش سهم دولت و به حاشیه راندن بخش خصوصی در اقتصاد پرداخته است.
فصل چهارم با عنوان «برنامه‌های عمرانی مهاجرت‌های روستایی و شکل‌گیری طبقه متوسط جدید» به بررسی تأثیر برنامه‌های عمرانی دولت در مهاجرت روستاییان، شکل‌گیری طبقه متوسط جدید و تعارض این طبقه با نظم موجود پرداخته است.
کتاب «پیامدهای اجتماعی مهاجرت‌های روستایی به شهر تهران» در تمامی بخش‌های خود از آمارها، جدول‌ها نقشه‌ها و نمودارهای متعدد استفاده کرده و از نظرات کارشناسان نویسندگان و اقتصاددانان خارجی و داخلی سود جسته است.
در بخش پایانی کتاب در مقاله‌ای تحت عنوان «تأملاتی در برخی نتایج» آمارهایی از تداوم روند مهاجرت روستاییان به تهران در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ارائه شده است.
روی جلد کتاب تصویری سیاه و سفید از حاشیه‌نشینی در جنوب تهران و در پشت جلد نیز جمله‌ای از مقدمه کتاب نقش بسته است.
کتاب «پیامدهای اجتماعی مهاجرت‌های روستایی به شهر تهران» دارای ۱۵۲ صفحه است که نویسنده ۲۷ صفحه آن را به مقدمه، ۱۱۰ صفحه به متن اصلی، ۴ صفحه به نتیجه‌گیری و ۱۲ صفحه را به شرح منابع داخلی و خارجی خود اختصاص داده است. چاپ اول این اثر در و۱۴۰۰ در قطع رقعی و با بهای ۴۵ هزار تومان وارد بازار کتاب شده است.
تعداد بازدید: 228
