16 دی 1402
احمد ساجدی
رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای اولین استاندار آذربایجان شرقی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که کمتر از سه ماه این مسئولیت را بر عهده داشت. او سپس از سوی حزب جمهوری خلق مسلمان برای انتخابات خبرگان قانون اساسی نامزد شد و به این مجلس راه یافت. در جلسه مجلس خبرگان به نمایندگی از مخالفین «اصل ولایت فقیه»، علیه این اصل قانون اساسی سخنرانی کرد. پس از تسخیر لانه جاسوسی و افشای همکاری‌های وی با سازمان «سیا» متواری شد و از کشور گریخت و در سال ۱۳۹۱ در ۹۱ سالگی درگذشت.
بر اساس اسناد لانه جاسوسی رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای بین سال‌های 1328 تا ۱۳۳۲ در فرانسه تحصیل کرد و از کالج ارتش فرانسه و دانشگاه پاریس فارغ التحصیل شد و به ایران بازگشت.[1] او از سال‌های دهه ۱۳۳۰ با قرارگاه سازمان سیا در تهران مرتبط بوده[2] و در فهرست «رابطین خوب آمریکا» جای داشته است.[3] در مقدمه مبحث مربوط به «رابطین خوب آمریکا» از هر یک از رابطین، جمله خلاصه‌ای نقل شده و راجع به مقدم مراغه‌ای آمده است: «مراغه‌ای خیلی به مأموران سفارت آمریکا علاقه دارد و اغلب در برنامه‌های رسمی انجمن ایران و آمریکا حضور می‌یابد.»[4]
مقدم مراغه‌ای در ۱۳۴۰ به عنوان نماینده آذربایجان شرقی وارد مجلس شورای ملی شد.[5] در یکی از سندهای بیوگرافیک وی به تاریخ ۴ خرداد ۱۳۵۸ می‌خوانیم که «او مشهور به سرهنگ دوم مقدم، دارای هویت رمز می‌باشد و از آبان ۱۳۴0 «تأییدیه عملیاتی» برای دادن گزارش‌های سیاسی برای او صادر شده است.»[6]
مراغه‌ای به زبان فرانسه تسلط داشت. به موجب یکی از اسناد لانه جاسوسی او موفق شده بود جلد اول کتاب «دتوکویل» را با عنوان «دموکراسی در آمریکا» به زبان فارسی ترجمه کند. کار ترجمه تحت سرپرستی انتشارات فرانکلین و زیر نظر بنیاد پهلوی انجام شد. یکی از سناتورهای رژیم شاه نیز به نام محمد سعیدی که به زبان فرانسه تسلط دارد می‌گوید: مقدم مراغه‌ای دقت داشت تا در این کتاب عبارت‌هایی را که از نهاد سلطنت انتقاد می‌کرد، تغییر دهد یا حذف کند. مثلاً عبارت «سلطنت مطلقه» به «حکومت خودکامه» تغییر یافت و بدین ترتیب معنی «دتوکویل» در بعضی قطعات تحریف شده بود.[7]
مقدم مراغه‌ای به علت سابقه حضور در مجلس شورای ملی، از خیلی از زد و بندهای سیاسی داخل مجلس اطلاع داشت. وی از جمله می‌گفت: «پس از رأی قریب به اتفاق نمایندگان به نفع لایحه دولت (کاپیتولاسیون) در مجلس سنا، شاه به شریف امامی رئیس سنا گفته بود: این رأی یک‌جانبه بوده است. مقدم گفت مخالفت با این لایحه در مجلس از صحه شاه برخوردار بوده و شریف امامی در آن دست داشته و شاه از هلاکو رامبد نماینده حزب مردم خواسته بود که رهبری مخالفان را در مجلس به دست گیرد.»[8]
مراغه‌ای بعد از پیروزی انقلاب در اسفند ۱۳۵۷ به عنوان استاندار آذربایجان شرقی منصوب شد[9] و تا خرداد ۱۳۵۸ این مسئولیت را برعهده داشت.[10] سپس با این عنوان که «ساخت دوگانه دولت انجام وظیفه را برای من غیر ممکن ساخته بود» از مقام استانداری استعفا کرد.[11]
با این استعفا سفارت آمریکا تلاش کرد ارتباطات خود را با مراغه‌ای بیشتر و هدفمندتر بسازد. مراغه‌ای با نام رمز «اس. دی. پروب ـ 1» و یا «پ/1» با سفارت آمریکا مرتبط گردید.[12]
مراغه‌ای که توانسته بود در انتخابات خبرگان قانون اساسی از استان آذربایجان شرقی وارد مجلس خبرگان شود به مخالفت با اصول مهم قانون اساسی از جمله اصل ولایت فقیه پرداخت و در این فعالیت‌ها از حمایت گسترده حزب جمهوری خلق مسلمان و بانی آن آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری برخوردار شد.
یک سند لانه جاسوسی در گزارشی از یک گردهمایى حزب جمهورى خلق مسلمان که روز جمعه 27 مهر 1358 با حضور مراغه‌ای در دفتر حزب در تهران برگزار شد، می‌نویسد:
«موضوع اصلى سخنرانی‌ها که به‌وسیله چند نفر از مقامات بالاى حزب جمهورى خلق مسلمان ایراد شد، چیزى جز موضوع ولایت فقیه نبود. تمام سخنرانان از ماده مربوط به ولایت فقیه در قانون اساسى انتقاد مى‌کردند.[13]
«اولین سخنران رحمت‌الله مقدم مراغه‌اى نماینده مجلس خبرگان از استان آذربایجان بود. او از ولایت فقیه انتقاد کرد و گفت: اگر فقیه تصمیمى بگیرد که نیروهاى مسلح ایران را به کردستان اعزام کند که با آشوب مقابله کنند، مردم کردستان مى‌توانند بگویند که ارتش شیعه با دستور مستقیم رهبر مذهبى شیعه دارد مى‌آید که مردم سنى کردستان را نابود کند. این مى‌تواند به عنوان شروع یک جنگ فرقه‌اى در کشور باشد.»[14]
گزارش گردهمایی حزب خلق مسلمان در یکی دیگر از اسناد لانه جاسوسی این‌گونه آمده است:
«براى شش هفته گذشته، حزب جمهورى خلق مسلمان، گردهمایی‌هایى در بعد از ظهر جمعه‌ها در دفتر مرکزى خود ترتیب داده است. اگر چه اولین جلسه فقط حدود صد نفر را جلب نمود. مأمور سیاسى سفارت و دستیار سیاسى در گردهمایى 19 اکتبر شرکت کردند و جمعیتى بیش از 1500 نفر را دیدند... زنان زیادى در آنجا بودند، برخى با حجاب و تعدادى روحانى. سخنرانان شامل احمد علیزاده دبیر کل حزب جمهورى خلق مسلمان و رحمت‌اللّه مراغه‌اى بودند... چند اشاره به آیت‌اللّه خمینى وجود داشت ولی هیچ گفته ضدآمریکایى وجود نداشت.»[15]
رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای یکی از رابطین مورد اعتماد سازمان «سیا» برای تماس با حزب خلق مسلمان بود. وی برای تشکیل یک جبهه سیاسی و متشکل از «نهضت رادیکال» خودش، جبهه ملی و حزب جمهوری خلق مسلمان شریعتمداری، با سازمان سیا در ارتباط بود. وی هم با بخش سیاسی سفارت و هم با بخش «سیا» ارتباط داشته است.[16] او این ائتلاف سیاسی را حول محور حزب خلق مسلمان انجام می‌داد.[17]
یک سند دیگر به جزئیات بیشتری از این ائتلاف پرداخته است:
«در اوایل اکتبر ۱۹۷۹ رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای عضو مجلس خبرگان درباره طرح‌هایی برای تشکیل یک جبهه سیاسی متشکل از نهضت رادیکال خودش، جبهه ملی، حزب جمهوری خلق مسلمان آیت‌الله کاظم شریعتمداری صحبت کرد. مقدم گفت که خبر دارد کریم سنجابی رهبر جبهه ملی نیز به زودی از ایالات متحده باز خواهد گشت. وی گفت که تشکیل جبهه جدید ممکن است تا ۱۳ اکتبر اعلام شود. در آن روز این سازمان جدید کار تدارک برای انتخابات پارلمان جدید را شروع خواهد کرد.»[18]
در مهر 1358 مقدم مراغه‌ای با همکاری حزب جمهوری خلق مسلمان و دولت موقت، اقدامی با هدف انحلال مجلس خبرگان قانون اساسی شروع کردند که با واکنش شدید امام خمینی مواجه شدند. در یک سند لانه جاسوسی در این رابطه آمده است:
«در یک اجلاس کابینه به تاریخ ۲۸ یا ۲۹ مهر ۱۷ نفر از 22 عضو دولت موقت ایران درخواست‌نامه‌ای را که نخست‌وزیر مهدی بازرگان ارائه کرده بود امضا کردند که در آن انحلال مجلس خبرگان که مشغول تصحیح پیش‌نویس قانون اساسی می‌باشد تقاضا شده بود. در ۲۹ مهر بازرگان و ۵ نفر دیگر از وزرای کابینه به قم رفتند تا تأیید آیت‌الله روح‌الله خمینی را جلب کنند. بازرگان عنوان کرد که مجلس با دوباره‌نویسی کامل پیش‌نویس قانون اساسی، از حدود اختیارات خود تجاوز کرده و از مدت قانونی خود فراتر رفته است. خمینی قاطعانه پیشنهاد را رد کرد و بازرگان را برای ارائه آن شدیداً توبیخ نمود. او بازرگان و سایر وزرا را متهم به همدستی با حزب جمهوری خلق مسلمان نمود.»[19]
در ادامه سند مذکور آمده است:
«خمینی قاطعانه پیشنهاد را رد کرد و بازرگان را برای ارائه آن توبیخ نمود. او بازرگان و سایر وزرا را متهم به همدستی با انتقاد کنندگان از مجلس خصوصاً رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای و کسان دیگری که با حزب جمهوری خلق مسلمان بودند نمود. توضیح منبع: خمینی پیش از آن در یک سخنرانی به تاریخ ۲۸ مهر درخواست‌هایی را که در میتینگ عمومی ۲۷ مهر حزب خلق مسلمان برای انحلال مجلس ابراز شده بود محکوم کرده بود. عکس‌العمل تند خمینی نسبت به پیشنهاد انحلال، موضوع ائتلاف سه گروه حزب خلق مسلمان، نهضت رادیکال و جبهه ملی را به تعویق انداخت.»[20]
بعد از این تحولات، مراغه‌ای همواره به مسئولان سفارت آمریکا توصیه می‌کرد که باید با امام خمینی ملاقات داشته باشند. یکی از مأموران سیاسی سفارت در گزارش دیدار خود با مقدم مراغه‌ای می‌نویسد:
«مقدم خیلی تأکید کرد که کاردار با خمینی تماس بگیرد که او (خمینی) ایرانی‌ها را متقاعد کند که دولت آمریکا انقلاب ایران را پذیرفته است. مقدم مراغه‌ای عضو مجلس خبرگان در بررسی قانون اساسی است. با او طی بحث‌های گوناگونی که درباره مسایل مختلف داشته‌ایم. در پاسخ به این سؤال که آمریکا چگونه می‌تواند روابط خود را با ایران بهبود بخشد، گفت: کاردار آمریکا هر چه زودتر با خمینی تماس بگیرد. مقدم دلواپس به نظر می‌رسید که: آمریکا از ماه مه هیچ‌گونه تلاشی برای ملاقات نکرده است و تأکید کرد که مشکلات هر چقدر باشد باید فوراً تقاضای ملاقات بکند. مقدم اشاره کرد: این‌که شما می‌گویید وقتش نشده، وقت مناسب هیچ‌وقت دست نخواهد داد، چرا که خمینی اکنون پیر است و کاملاً غیر قابل انعطاف. اگر خمینی ناگهان قبل از ملاقات آمریکا با او فوت کند، حتی میانه‌روها که با خمینی کاملاً موافق نیستند آمریکا را مورد انتقاد قرار خواهند داد و خواهند گفت که عدم ملاقات آمریکا با ایشان، به معنی عدم پذیرش انقلاب بوده است.»[21]
در ۴ آبان ۱۳۵۸ به مقدم مراغه‌ای از طرف سیا «تأییدیه عملیاتی» جدید داده شد.[22] وی در دهم آبان ۱۳۵۸ در جلسه‌ای در منزل خودش توسط یکی از دیپلمات‌های ژاپنی به نام «هاسه‌کاوا» با «تام‌آهرن» رئیس ایستگاه سیا در سفارت آمریکا آشنا شد.[23] در این جلسه مقرر شد که هر هفته در همین محل ملاقاتی صورت گیرد.[24]
در این سند راجع به علت تشکیل جلسه چنین آمده است:
«غرض از تماس: 1ـ خبر در مورد پیشرفت کار مجلس خبرگان 2ـ خبر در مورد تشکیلات و اعضای احزاب سیاسی در ایران 3ـ خبر در مورد پیشرفت‌ها و مسائل مربوط به انقلاب ۴ـ دیدگاه‌هایی که در مورد روابط با آمریکا وجود دارد. در رابطه با بند 1 تأکید اصلی روی مسئله حاکمیت بود. یعنی نقش روحانیت، نقش مردم، ولایت فقیه و همچنین توصیف رویدادهای مجلس خبرگان. در مورد بند 2 نیز پایگاه قومی شریعتمداری در آذربایجان، برنامه‌های شریعتمداری و آقای مراغه‌ای برای انتخابات و....[25]
«تام‌آهرن» پس از ملاقات اول در سند دیگری راجع به مقدم مراغه‌ای چنین گزارش داده است:
«من به او نگفتم که مأمور سیا هستم. بلکه به عنوان مأمور سیاسی سفارت هر هفته یک بار در روزهای پنج‌شنبه بعد از ظهر با وی در خانه‌اش ملاقات داشتم. او پول نمی‌گرفت. اسم رمز او «اس. دی. پروب ـ 1» است. در زمینه رابطه بین شریعتمداری و خمینی بحث کردیم. او پیشنهاد کرد که باید کسی از طرف دولت آمریکا به دیدار خمینی برود هر چند که دیر شده است ولی هنوز هم به نفع منافع آمریکاست که این ملاقات صورت پذیرد.»[26]
مراغه‌ای در تماس‌های خویش گزارش‌های زیادی راجع به دولت، مقامات، جریانات کردستان، شورای انقلاب، مجلس خبرگان و وابستگی‌های خود به شریعتمداری می‌داد. او هم با بخش سیاسی سفارت و هم با بخش سیا در ارتباط بود، اما به تدریج «سازمان سیا برای جلوگیری از انگشت‌نما شدن وی، از بخش سیاسی خواست که ارتباط با وی را قطع کند. چون در هر صورت تماس‌های زیاد، احتمال مشکوک شدن به وی را زیاد می‌کرد.[27]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کتاب سوم، ص ۵۳، مبحث: «نهضت رادیکال ـ ۱۶».
[2]. همان، کتاب ششم، ص ۳۰۹، مبحث: «خط میانه».
[3]. همان، کتاب دوم، ص 416.
[4]. همان، ص ۳۶۳.
[5]. همان، کتاب سوم، ص ۵4، مبحث: «نهضت رادیکال ـ ۱۶».
[6]. همان، کتاب ششم، ص ۲۸۱ (سند شماره ۱۲).
[7]. همان، کتاب سوم، ص ۴۷، مبحث: «نهضت رادیکال ـ ۱۱».
[8]. همان، ص ۳۸.
[9]. همان، کتاب دهم، ص ۱1۵ (سند شماره ۶۴).
[10]. همان، کتاب سوم، ص ۴۵۲ (سند شماره ۲۱).
[11]. همان، کتاب دوم، ص ۲۱۱ (سند شماره ۱۷)
[12]. همان، کتاب اول، ص ۶۰ (پاورقی سند شماره ۱۶).
[13]. همان، کتاب سوم، ص 473 (سند شماره 41).
[14]. همان، ص 473 - 474.
[15]. همان، ص 476.
[16]. همان، کتاب ششم، ص ۳۰۹، مبحث: «خط میانه ـ ۵».
[17]. همان، ص ۳۱۵، مبحث: «خط میانه ـ ۵».
[18]. همان، ص ۳۱۲، (سند شماره ۵).
[19]. همان، ص 315 - 316، (سند شماره 10) توضیح: امام خمینی در مورد این ملاقات فرمودند: «قضیه آنکه مجلس خبرگان منحل بشود در زمان دولت موقت طرح شد و معلوم شد که اساسش از امیرانتظام بوده. آن وقت آمدند آقایان پیش ما؛ آقای بازرگان و رفقایش گفتند: ما خیال داریم این مجلس را منحلش کنیم. من گفتم: شما چه‌کاره هستید که می‌خواهید این کار را بکنید! شما چه سمتی دارید که بتوانید مجلس منحل کنید؟ پا شوید بروید سراغ کارتان. وقتی دیدند محکم است مسئله، کنار رفتند.»/ صحیفه امام ، ج 14، ص438.
[20]. همان، ص ۳۱۶ (سند شماره 10).
[21]. همان، کتاب اول، ص 54، مبحث: «گزارش ملاقات با رهبر نهضت رادیکال، مقدم مراغه‌ای».
[22]. همان، کتاب ششم، ص ۳۱۸ (سند شماره ۱۵).
[23]. همان، ص ۳۱۸ (سند شماره ۱۶).
[24]. همان.
[25]. همان.
[26]. همان، ص ۳۱۸ - ۳۱۹ (سند شماره 17).
[27]. همان، ص ۳۰۹، مبحث: «خط میانه ۵».
تعداد بازدید: 584
