22 خرداد 1391
«محمدعلی علومی» داستان‌نویس است و غالبا از این منظر به اوضاع و احوال نگاه می‌کند. برای او تاریخ زندگی و مردم‌شناسی لذتی دارد که حاصل آن را می‌توان در داستان‌های بخصوص تاریخی‌اش دید. علومی در یک سال اخیر به نظر پرکار می‌آید و چند رمان به بازار کتاب فرستاده است. اما جز اینها کتاب «طنز درباره پهلوی» نیز از او منتشر شده که گرایشی تاریخی دارد. دوره خاصی را از منظر طنزپردازان دیده و اثری 597 صفحه‌ای در قطع وزیری فراهم آورده است.
در مقدمه که حرف ناشران کتاب (اداره کل امور استان‌های دفتر مطالعات و ادبیات پایداری مراکز استانی حوزه هنری و انتشارات سوره مهر) محسوب می شود، آمده است: «تاریخ انقلاب اسلامی از جهاتی متفاوت قابل بررسی و تحقیق است. کتاب «طنز درباره پهلوی» از منظر ادبیات طنز، اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دوران پهلوی را با بهره گیری از داستان‌های شاخص و نقد آنها به تصویر درآورده است.»(ص13)
بعد از این، مقدمه و توضیح محمدعلی علومی قرار گرفته است. او به این جمع‌بندی رسیده که «تجدد سطحی و ساختگی و وارداتی همراه با استبداد وسیع حکومت پهلوی، باعث تناقض‌هایی می‌شد که هم خنده‌آور و هم دردناک و غم‌انگیز بود. بسیاری از طنزنویسان شریف با سلاح طنز به نقد و حتی تمسخر رفتارهای حکومت پهلوی در هجویه‌ها و فکاهیات و یا شعر و داستان طنز پرداختند.»(ص16) همچنین اثر خود را نخستین مجموعه از آثار قدرتمند طنز و فکاهی در دوره پهلوی دانسته که با نقد و بررسی همراه است و چون «50 سال طنزنویسی و فکاهی و مقاله و کاریکاتور را در یک جلد نمی‌شود آورد، این مجموعه می‌باید ادامه یابد.»(ص18)
شیوه «طنز درباره پهلوی» چنین است که ابتدا شرح کوتاهی بر هر مدخل و موضوع مورد نظر در آن دوره آورده شده و سپس معرفی نمونه‌های برترین آثار طنز در آن باره و اصل آنها آمده و نقد آنها هم نوشته شده است:
اصلاحات ارضی: حق و حقوق دولت! (خسرو شاهانی)
ساواک: پهلوان محله ما، یارو ماموره (خسرو شاهانی)، آلمانی (پرویز دوایی)، وظیفه‌شناس (اسلام کاظمیه)
زندگی در رژیم پهلوی: جشن در آخرت، ایستادن ممنوع، پینه دوز، چرخ و فلکی (خسرو شاهانی)، زنان نیکوکار، تکذیب (محمد پورثانی)
زن در رژیم پهلوی: نظر قربانی (اسلام کاظمیه)، شوهر آمریکایی، جشن فرخنده (جلال آل‌احمد)
مقامات و دولتمردان: رئیس‌الوزراء در موزه دباغخانه، بازدید (خسرو شاهانی)، نشان علمی فیل‌پور میرزا (ابوالقاسم پاینده)، آقای حجامت وکیل دادگستری و وکیل مجلس (نصرالله فلسفی)
252 صفحه کتاب «طنز درباره پهلوی» به این داستان‌ها اختصاص دارد و از این به بعد فصلی با عنوان «شعر در زمان رژیم پهلوی» باز می‌شود. این فصل اشعار «سفر عاشقانه» و «سفر هزاره» از طاهره صفارزاده، «مرد و مرکب» از مهدی اخوان ثالث، «جدول»، «اشک و خنده»، «تو فقط خوبی»، «اخبار»، «سه صحنه» و «من بچه جوادیه‌ام» را از عمران صلاحی همراه با یادداشت‌های بررسی آنها به قلم محمدعلی علومی دربر دارد.
از صفحه 319 کتاب «طنز درباره پهلوی» مدخل تازه‌ای با عنوان «سخنی درباره نشریه طنز و فکاهی "توفیق"» باز می‌شود و در ادامه نمونه‌هایی از آثار این نشریه 50 ساله و از جمله آثاری از طنزپردازان و شاعرانی مانند ابوالقاسم حالت، پرویز خطیبی، فریدون مشیری، ابوتراب جلی، کریم فکور، منوچهر احترامی، غلامعلی لقایی، محمود گیوی، علی بام‌رفیع، محمدتقی کهنمویی و کیومرث صابری آورده شده است.
از صفحه 402 و در ذیل عنوان «مقدمه بر فکاهی» فضای دیگری در کتاب ایجاد شده که گزیده‌ای از مطالب مجله طنز «بابا شمل» را دربر دارد. بیوک معیری (معروف به رهی معیری) و رضا گنجه‌ای از جمله نویسندگان این آثارند.
از صفحه 429 تا 440 اشعاری از رباب تمدن، م.شبنم، م.اصفهان، حمید سبزواری، محمدعلی افراشته و ابوتراب جلی جای گرفته و از این به بعد، بخشی با عنوان «شوخی در محافل جدی» باز شده که شامل قطعه‌های کوتاهی از واقعیت‌های خنده‌دار در رفتار چهره‌های سیاسی در حکومت پهلوی است و در ادامه این عناوین دیده می‌شوند: کمدی موزیکال اشک‌انگیز گروه فرهنگی آدینه (فریدون تنکابنی)، مجازات دو مفسد فی‌الارض، دولا بشوید و الماس جمع کنید، رویای صادقه دزد بازار، یک طرف، 17 دی (خسرو شاهانی)، لغت‌نامه فحش(؟)، ناز شست(؟)، اضافه حقوق وزرا (خسرو شاهانی)، سورت برسد(؟)، اعتراف به دروغ‌گویی(؟)، بشنو و باور مکن، معجزه دستمال (خسرو شاهانی) که بیشتر آنها در قالب نظم و شعر براساس خبرهایی از فضای واقعی حکومت پهلوی سروده شده‌اند.
از صفحه 470 کتاب و پس از توضیحی درباره اشعار طنز ابوتراب جلی که عمال دیکتاتور حکومت پهلوی تصویری از خود را در این اشعار می‌دیدند، نمونه‌های آثار او آورده شده که عنوان‌هایی مانند «نطفه انقلاب» و «در آغوش خلق» دارند.
از صفحه 499 و پس از توضیحی درباره اشعار محمدعلی گویا، نمونه‌هایی از آثار او با عناوین شرکت ملی شعر ایران، مش علی، از هر سری صدایی، قلم داریم تا قلم، ناهار و نهار، بخند، خیال خام، عصای موسی، دو کلمه حرف حسابی، اندر ثنای صاحب عصا، اندر نبرد رستم پهلوان و دیو سفید مازندران، برای رونق کشاورزی و سپس قطعه بلندی از علی لقایی با نام «جوندار و سمور! (مثنوی با معنوی)» جای گرفته است.
محمدعلی علومی در صفحات پایانی کتاب «طنز درباره پهلوی» در قالب نگارشی مقاله دقیق شده و به عنوان نمونه مقالات: نقد فرهنگ، امام حسین(ع) و یزید، باب عشق (دکتر علی شریعتی)، گنهکاران بی‌گناه (باستانی پاریزی) را آورده و سپس عناوین خسرو و مرد زشت‌روی (محمدعلی افراشته)، از طوطی (محمدامین محمدی)، اختلاس، خلع، نفت (فریدون توللی) دیده می‌شوند که در قالب نقیضه‌نویسی بر متون رسمی و تاریخی جای دارند.
گردآورنده کتاب در جای جای آن بر این نکته تاکید دارد که قطعه‌های انتخابی او علاوه بر نمایش وضعیت حکومت پهلوی در آیینه ادبیات طنز، از آنجا که سعی کرده قوی‌ترین قطعه‌ها را انتخاب کند، جنبه آموزشی در طنزنویسی هم دارد.
تعداد بازدید: 1836
