مقالات

ایالات متحده و شاه: شکست دادن مخالفان

*توضیح گروه پژوهش‌های بین‌المللی مرکز مطالعات: ایالات متحده آمریکا به چه میزان در تثبیت حکومت پهلوی پس از کودتای 28 مرداد 1332 نقش داشت؟ پاسخ به این سؤال باعث شد تا مارک گازیوروسکی، محقق برجسته علوم سیاسی در آمریکا کتاب «سیاست خارجی آمریکا و شاه: ایجاد یک حکومت سلطه‌پذیر در ایران» را به نگارش در بیاورد.

15 خرداد 1342 و آغاز جنبش‌های مسلحانه در ایران

قیام 15 خرداد 1342 نقطه عطفی در شکل‌گیری مبارزات مسلحانه علیه حکومت پهلوی است. حکومت در این روز با اِعمال خشونت حداکثری، در قبال مردم مهر پایانی بر فعالیت‌های سیاسی مسالمت‌آمیز زد. پس از این واقعه همه گروه‌های سیاسی به این نتیجه رسیدند که روش‌های متعارف برای فعالیت سیاسی کارایی ندارد.

معرفی دو کتاب: ـ پادشاهی ایران در گذار، گفتگو با شاهی که دفترش سنتی است و هدفش مدرن‌سازی،

در دهه‌های چهل و پنجاه آثار متعددی به سفارش دربار پهلوی به عنوان زندگینامه یا نظایر آن به قلم نویسندگان خارجی منتشر شدند. اغلب این آثار عموماً تبلیغی بوده و در آنها تلاش شده نکات مدنظر سفارش‌دهنده در ارائه چهره‌ای نوگرا و ترقی‌طلب از محمدرضاشاه و پدرش صورت بگیرد. اما گاه نویسنده از دستورالعمل داده شده فاصله گرفته و نکاتی را مطرح می‌کرده که به مذاق دربار خوش نمی‌آمده و از این‌رو این آثار نه دیگر تجدید چاپ شدند و نه در جایی معرفی یا ترجمه شدند.

سازمان مجاهدین «ضد» خلق!

نگاهی به مواجهه مستقیم سازمان مجاهدین خلق با مردم
سازمان مجاهدین «ضد» خلق!

سازمان مجاهدین «ضد» خلق!

سازمان مجاهدین خلق ایران که امروزه لقب «منافقین» را یدک می‌کشد، از جمله گروه‌هایی است که با شعارهایی چون مبارزه با امپریالیسم آمریکا، مقابله با حکومت پهلوی و همدوشی با خلق ستمدیده پا به آوردگاه سیاست ایران نهاد. بنیانگذاران این سازمان – محمد حنیف‌نژاد، سعید محسن، عبدالرضا نیک‌بین داوری و علی‌اصغر بدیع‌زادگان – از جوانان وابسته به نهضت آزادی ایران بودند. اینان در اواسط دهه 40 «سازمان مجاهدین خلق ایران» را بنیان نهادند. سازمان با چند عملیات مسلحانه، موضع خود را در مقابل حکومت پهلوی و آمریکا روشن ساخت.

ایران و آمریکا: ناتوانی در فهم

یکی از مورخان تاریخ قرن نوزده اسلام دقیق‌تر از تحلیل‌های سیا یا وزارت خارجه آمریکا، انقلاب [آیت‌الله] خمینی را پیش‌بینی کرد. حدود ۶۰۰۰ دکترای علوم سیاسی در ایالات متحده کار می‌کنند. کمتر از ده نفر از آنها و با برخی محاسبات، فقط سه نفر در سیاست داخلی معاصرِ ایران تخصص دارند. یکی از این سه نفر، جیمز بیل از دانشگاه تگزاس در آستین می‌نویسد «آمریکا به ‌طرز تعجب‌برانگیزی درباره ایران کم می‌داند.» به نظر کارشناس دیگر، ریچارد کاتم از دانشگاه پیتسبرگ[2]، «به نظر می‌رسد دیپلماسی آمریکا از تاریخ ایران غافل بوده است.»

تشکیل‌ دولت‌ موقت‌ و بازتاب‌های داخلی و خارجی

با هجرت امام خمینی از نجف به پاریس در مهر 1357 نهضت اسلامی وارد مرحله جدیدی شد. آغاز محرم 1357 و ارتباط بیش از پیش مبارزان سیاسی با امام و گسترش فضای تبلیغاتی جدید نویدبخش روزهای بهتری برای انقلابیون بود. در این دوران یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های یاران نهضت و فعالان سیاسی نحوه اداره جامعه پس از پیروزی انقلاب بود. از سوی دیگر امام خمینی نیز در مصاحبه‌ها و پیام‌های خود راهکارهای عملی پیش‌ روی ملت ایران را تبیین می‌کرد.

جیمی کارتر و فروش آواکس به ایران در ۱۹۷۷/ ۱۳۵۶ - بخش سوم

وقتی دولت به ارزیابی دقیقِ شکستِ آواکس پرداخت، راهبردی با نیروی تازه برای پیشبرد فروش شکل گرفت. در نیمه دوم اوت/ آخر مرداد 56، دولت فشار سطح بالایی برای طرح‌ریزی تدابیر دیگری برای متقاعدکردن کنگره در مورد نیاز به فروش آغاز کرد. اما گره اصلی، شهادت ترنر بود. با توجه به اینکه کنگره به دنبال فیصله‌دادن به فروش اسلحه و استفاده از آواکس به‌عنوان شاهد مدعا بود، ترنر به کنگره قدرت بیشتری نسبت به آنچه معمولاً داشت، بخشیده بود.

جیمی کارتر و فروش آواکس به ایران در ۱۹۷۷/ ۱۳۵۶ - بخش دوم

وقتی شاه در اواسط آوریل/ فروردین 56 از پیشنهاد آواکس مطلع شد، این رویداد را آغازی برای فرآیند مبادله‌ دانست و بلافاصله ۹ هواپیما را درخواست داد. شاه در نامه‌ای به کارتر در ۲۷ آوریل/ ۷ اردیبهشت، برای هدف خود توجیه نامناسبی استفاده کرد؛ اینکه پنج فروند هواپیما اهداف دفاعی ایران را پوشش کافی نخواهند داد. با توجه به ملاحظه مطالعه قبلی ایران و آمریکا در مورد تعداد آواکس‌های مورد نیاز ایران، این موضع چانه‌زنیِ قدرتمندی بود.[3] کارتر متوجه شد که به گوشه‌ای هدایت شده است، اما هنوز حاضر به تأیید امتیاز به شاه نبود.

جیمی کارتر و فروش آواکس به ایران در ۱۹۷۷/ ۱۳۵۶ - بخش اول

در آغاز ۱۹۷۷/۱۳۵۶ به نظر می‌رسید جو سیاسی در ایالات متحده فروش چند میلیارد دلاری تسلیحات به مناطق بی‌ثبات را امری متعلق به گذشته کند. جیمی کارتر در انتخابات ریاست‌جمهوری نوامبر ۱۹۷۶/ آبان 1355 با برنامه انتخاباتی محبوبِ کنترل تسلیحات و پیش‌گرفتنِ ملاحظات حقوق بشری در سیاست خارجی آمریکا به پیروزی رسید. بر این اساس، گذار او از آن نامزد آرمان‌گرا به رئیس‌جمهوری که با فروش مجموعه‌ای از هواپیماهای بسیار پیشرفته آواکس[3] به‌عنوان بخشی از بسته تسلیحاتیِ رکوردشکنِ ۷/۵ میلیارد دلاری موافقت کرد، ظاهراً گیج‌کننده است.

تهدیداتِ علیه ایران در زمان شاه

توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: محمدرضا پهلوی در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های خود دلیل اصلی خریدهای گسترده تسلیحاتی ایران در دهه1340 و 1350 را خطرهایی می‌دانست که منافع ایران را تهدید می‌کنند. مقصود‌الحسن نوری[1] نویسنده مقاله زیر، با بررسی تهدیدهای اصلی ایران که در نظر شاه مهم بودند (توقف صادرات نفت، نگرانی از امنیت رشد سریع اقتصادی، خطر جدایی بلوچستان از ایران، تهدید عراق و...

درآمد نفت و نظامی‌سازیِ ایران: 1960ـ1978/ 1339 ـ 1357

نویسنده: مرتضی قره‌باغیان ترجمه: هادی قربانی *توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: یکی از ویژگی‌های دو دهه پایانی حکومت پهلوی، توجه ویژه به ارتش و خریدهای گسترده تسلیحاتی از خارج به‌ویژه از ایالات متحده بود. این روند پس از افزایش قیمت نفت در سال 1352 سرعت بیشتری گرفت که پیامدهای سیاسی، اقتصادی و نظامی را در پی داشت. مقاله زیر در پاسخ به این پرسش اصلی نگاشته شده که درآمدهای نفتی[1] چه تأثیری در...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در 29 اسفند 1357

ما نباید خودمان را پیروز بدانیم، باید در آستانه پیروزی بدانیم.

ما نباید خودمان را پیروز بدانیم، باید در آستانه پیروزی بدانیم.

امام خمینی در 29 اسفند 1357 به مناسبت فرا رسیدن سال جدید، رهنمودهایی به دولت و مردم ارائه کردند. امام خمینی در این تاریخ در حضور هیأت دولت موقت، سال 1357 را سالی پرزحمت برای مردم ایران و کم‌سابقه در تاریخ خواندند و درباره پیروزی مردم بر حکومت پهلوی فرمودند: «قدرتی که ملت ما نشان داد و عَرضه کرد بر جهان، باید بگویم بی‌سابقه بوده است؛ برای اینکه ملتی که پنجاه و چند سال در تحت فشار طاقت‌فرسا بود و همه قدرت‌ها را از او سلب کرده بودند و تمام زندگی آنها را تباه کرده بودند، اینها در عین حال قیام کردند و نهضت کردند.

ملت فریاد کرد: آزادی، استقلال، جمهوری اسلامی

در هفدهم اسفند 57، امام خمینی در جمع فرهنگیان و دانش‌آموزان قم و همچنین در جمع بانوان قم سخنرانی کردند. امام خمینی در 17 اسفند 1357 در جمع فرهنگیان و دانش‌آموزان قم، زمان را زمان سازندگی دانستند و درباره خیانت‌های حکومت پهلوی فرمودند: «شما بهتر می‌دانید که اینها به دانشگاه‌های ما، به دبیرستان‌های ما، به دبستان‌های ما چه خیانت‌ها کردند. شماها می‌دانید که شماها را می‌خواستند عقب نگه دارند نگذارند که یک انسان اسلامی، یک انسان با قدرت، یک انسان با هدف بار بیایید. تعلیمات از اول تعلیمات اعوجاجی، انحرافی و برنامه‌های انحرافی بود. می‌خواستند جوان‌های ما را به عقب برانند تا استفاده‌های خودشان را بکنند، تا ما در همه چیز محتاج باشیم.»

نقد کتاب: مسلمانی در جستجوی ناکجاآباد: زندگینامه سیاسی علی شریعتی

نویسنده: علی رهنما منتقد: دونا رابینسون دیواین مترجم: علی‌محمد آزاده *توضیح گروه پژوهش‌های بین‌المللی مرکز مطالعات پایداری: تقریباً بیشتر تحلیگران انقلاب اسلامی به نقش تأثیرگذار اندیشه شریعتی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی اذعان کرده‌اند. شریعتی توانست دست‌کم با سخنرانی‌ها و نگارش کتاب‌ها، طبقه تحصیل‌کرده و باسواد جامعه ایران را با اندیشه‌های خود همراه کند. تا پیش از پژوهش علی رهنما با نام «مسلمانی در جستجوی...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در روزهای 24 و 25 بهمن 1357

عدم تمکین از دولت موقت، کارشکنی است

عدم تمکین از دولت موقت، کارشکنی است

امام خمینی در 24 بهمن 1357، پیامی را با موضوع خلع سلاح عمومی، خطاب به مردم ایران صادر کردند: «اسلحه‌هایی که به دست مردم افتاده از بیت‌المال...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در تاریخ 18 بهمن 1357

باید این مملکت را از سر بسازیم

باید این مملکت را از سر بسازیم

در 18 بهمن 1357، امام خمینی در سخنرانی‌های خود در مدرسه علوی، به موضوعاتی مانند تفرقه‌افکنان و استعمارگران و اختلاف بین شیعه و سنی پرداختند.

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در 5 بهمن 1357

در اولین فرصت پیش مردمم به ایران خواهم رفت

در اولین فرصت پیش مردمم به ایران خواهم رفت

ازگشت امام خمینی که به ایران قطعی شد، شاپور بختیار دستور بستن فرودگاه و منع پرواز همه شرکت‌های هواپیمایی...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در تاریخ 29 و 30 دی 1357

ارتش را از خودمان می‌دانیم

ارتش را از خودمان می‌دانیم

در 29 دی 1357 امام خمینی در مصاحبه با خبرنگار تلویزیون فرانسه، درباره تظاهرات گسترده‌ای که در تهران برگزار شد، فرمودند: «تظاهرات در تهران تنها نیست؛ در سایر بلاد ایران - شهرستان‌های ایران هم هست. و نظر من این است...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در تاریخ 25 دی 1357

حکومت بختیار، محکوم به فناست

حکومت بختیار، محکوم به فناست

امام خمینی در تاریخ 25 دی 1357 با خبرنگار کانال یک تلویزیون فرانسه مصاحبه کردند و در این مصاحبه که اهداف شورای انقلاب، انتظار از ارتش و محاکمه شاه، موضوعات آن را...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در تاریخ 16 و 17 دی 1357

اطاعت از این دستگاه، اطاعت از طاغوت و حرام است

اطاعت از این دستگاه، اطاعت از طاغوت و حرام است

امام خمینی در تاریخ 16 دی پیامی خطاب به ملت ایران صادر کردند که در ابتدای آن راجع به توطئه‌های شاه هشدار دادند: «به عموم ملت شجاع و بیدار ایران – ایدهم‌الله تعالی - هشدار می‌دهم که بار دیگر توطئه خطرناک از طرف عمال شاه خائن و طرفداران غارتگران بین‌المللی در دست اجراست...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در روزهای 13 و 14 دی 1357

ما ضد آمریکایی هستیم

ما ضد آمریکایی هستیم

«برنامه دولت در جمهوری اسلامی»، «ضدیت با آمریکا»، «ضرورت سقوط سلسله پهلوی» و «خستگی‌ناپذیری ملت» از محورهای مصاحبه‌های امام خمینی در روزهای 13 و 14 دی 1357 بود. امام خمینی در تاریخ 13 دی 1357 با خبرنگار انگلیسی روزنامه اکسپرس مصاحبه‌ای داشتند که در آن به تشریح برنامه‌های دولت پرداختند: «ما در اولین زمان لازم برنامه خود را اعلام خواهیم کرد. ولی مهم‌ترین وظیفه دولت آینده این است که هر چه سریع‌تر شرایط...

نقد کتاب: درون انقلاب ایران، جان دی. استمپل

عنوان کتاب جان دی. استمپل، عنوان بی‌مسمایی نیست: او فرد «معتمدی» بود و این کتاب به روشنی چشم انداز و بینش این فرد معتمد را نشان می‌دهد. استمپل با مهارت و استادی به شناسایی...

شاه و تسلیحات

ایالات متحده از زمان جنگ جهانی دوم، به شکل رسمی، به انتقال تسلیحات به عنوان ابزاری مفید برای سیاست خارجی نگریسته است. سیاست‌گذاران آمریکا ادعا کرده‌اند که فروش تسلیحات منجر به تقویت آرایش دفاع جمعی، حفظ تعادل‌ نظامی منطقه‌ای، تضمین حقوق عملیاتی و پایگاه‌های ایالات متحده...

سخنان و پیام‌های امام خمینی در روزهای 25 و 30 آذر 1357

ارتش برای همیشه نمی‌تواند به برادرکشی ادامه دهد

الهام صالح
ارتش برای همیشه نمی‌تواند به برادرکشی ادامه دهد

ارتش برای همیشه نمی‌تواند به برادرکشی ادامه دهد

امام خمینی در 25 آذر 1357 در جمع دانشجویان و ایرانیان مقیم خارج از کشور در نوفل‌لوشاتو درباره کشتار مردم پس از راهپیمایی تاسوعا و عاشورا و منطق کارتر درباره آزادی فرمودند: «در ایران از اول محرم مردم شروع کردند به - ضمن عزاداری‌هایی که کردند - اظهار انزجار از حکومت شاه؛ و در تاسوعا و عاشورا با کمال ...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در 20 آذر 1357

استعفا معنی ندارد، شاه باید کنار برود

استعفا معنی ندارد، شاه باید کنار برود

تظاهرات مردم ایران در تاریخ 19 آذر 1357 (تاسوعا و عاشورا)، از محورهای گفت‌وگوهای امام خمینی با خبرنگاران خارجی در 20 آذر 1357 بود. امام خمینی در تاریخ 20 آذر 1357 با خبرنگار آمریکایی «یو.پی» مصاحبه‌ای انجام دادند و در این مصاحبه، درباره استعفای شاه فرمودند: «استعفا که معنی ندارد.

سخنان امام خمینی(ره) در شانزدهم آذر 1357

خواسته مجازات شاه در سراسر ایران طنین انداخته است

خواسته مجازات شاه در سراسر ایران طنین انداخته است

امام خمینی در شانزدهم آذر 1357 با خانم جورجی گایر از روزنامه لوس‌آنجلس‌تایمز مصاحبه‌ای انجام دادند که در آن درباره شکل دولت اسلامی در آینده ایران چنین توضیح دادند...

سخنان امام خمینی(ره) از هفتم تا نهم آذر 1357

اولین خواسته، برکناری شاه است

اولین خواسته، برکناری شاه است

خبرنگار روزنامه فرانسوی «لوژورنال»، در تاریخ هفتم آذر 1357 مصاحبه‌ای با امام خمینی انجام داد که در آن امام درباره احتمال پیوستن ارتش به مردم فرمودند...

تأثیر اصلاحات ارضی بر یکی از روستاهای ایران

تأثیر اصلاحات ارضی بر یکی از روستاهای ایران

*دانیل کریگ *ترجمه: زهرا حسینیان پیامدهای اجتماعی اصلاحات ارضی اصلاحات ارضی علاوه بر قشربندی جامعه روستای نسرین به سه طبقه اقتصادی، پیامدهای مهم دیگری نیز برای این روستا داشت. اصلاحات ارضی با حذف ارباب از امور روستا، کدخدا یا همان حاکم سنتی را نیز حذف کرد. در اقدامی چشمگیر، دولت هم شیوه سنتی حکمرانی روستا و هم پیوندهای قدیمی آن با مراکز شهری را از بین برد. به منظور جایگزینی کدخدا، شاه در هر روستایی که اصلاحات ارضی در آن اجرا...

تأثیر اصلاحات ارضی بر یکی از روستاهای ایران

تأثیر اصلاحات ارضی بر یکی از روستاهای ایران

دولت‌ها در سراسر جهان به دلایل مختلفی اصلاحات ارضی را اجرا کردند‌ و با درجات مختلفی نیز به موفقیت رسیدند. در بعضی از کشورها، اهداف اصلاحات ارضی اساساً اقتصادی بودند. آنها به منظور به حداکثر رساندن بهره‌وری کشاورزی و بالا بردن استاندارد زندگی در کشور، زمین‌ها را دوباره...

ابعاد انقلاب ایران: بررسی شش اثر

ابعاد انقلاب ایران: بررسی شش اثر محمود یوسفی[1] ترجمه: علی‌محمد آزاده *توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: کمتر نمونه‌ای سراغ داریم که پژوهشگری شش کتاب را به‌صورت تطبیقی نقد و بررسی کرده باشد. مقاله زیر به این سبک تألیف شده است. نویسنده که استاد دانشگاه آیوای شمالی آمریکا است، شش پژوهش درباره انقلاب اسلامی را که تا سال 1984/1363 منتشر شده‌، به‌طور خلاصه بررسی و نقاط قوت و ضعف آن‌ها را مشخص...

5

...