مقالات

تأثیر تحولات خارجی بر روند نهضت مشروطه

تأثیر تحولات خارجی بر روند نهضت مشروطه وقوع انقلاب روسیه، رفت و آمد ایرانیان به کشورهای اروپائی و آشنائی آنان به تحولات اروپا، رواج صنعت چاپ و سپس ترجمه و نشر آثار فرنگی در ایران و یا انتشار سفرنامه‌های ایرانیان بازگشته از اروپا، از جمله عوامل آگاهی بخش و تأثیرگذار بر روند نهضت مشروطه بودند. * * * * برای شناخت واقعی هر پدیده می‌بایست نخست بستر و زیربنای آن را مورد مطالعه و شناخت قرار داد و سپس به ابعاد دیگر پرداخت. انقلاب...

معرفی ارکان حکومتی ایران قدیم

معرفی ارکان حکومتی ایران قدیم ـ 4 بلدیه بلدیه نام قدیمی شهرداری است. تأسیس بلدیه در ایران یک قرن قدمت دارد و اولین بلدیه در کشاکش حوادث مشروطه در تهران تأسیس شد. پیش از آن، اداره‌ای که مسئولیت کار بلدیه را عهده‌دار بود، «اداره احتسابیه» نام داشت و اعضای آن را «محتسب» می‌گفتند. این اداره از دو شعبه «احتساب» و «تنظیف» تشکیل شده بود. * * * * در شماره‌های گذشته مجله الکترونیکی «دوران» به تاریخچه نظمیه، عدلیه و وزارت خارجه در ایران...

تاراج میراث ملی ایران توسط اسرائیلی‌‌ها

تاراج میراث ملی ایران توسط اسرائیلی‌‌ها «... اسرائیل به صورت یکی از مراکز بین‌المللی خرید و فروش آثار باستانی ایران درآمده است به همین علت تجار خارجی عقیده دارند که‌آثار باستانی ایران را می‌توان به قیمت مناسب در اسرائیل خریداری کرد. در دو سال اخیر حدود 2000 ظرف سفالی املش به اسرائیل آورده شده و موزه‌های بزرگ فرانسه، انگلستان و آمریکا و موزه‌های بسیار دیگر، مساعی فراوانی برای جمع‌آوری این آثار به کار...

نقد کتاب«تاریخ سیاسی کهگیلویه»

نقد کتاب«تاریخ سیاسی کهگیلویه» تا چند دهة پیش، بخش عمدة جمعیت ایران از ایلات و عشایر تشکیل می‌شد و این قشر نه تنها بیشترین تأثیر را بر روند تحولات کشور داشت، بلکه اصولاً سلسله‌های حکومتی را به وجود می‌آورد و پادشاهان و حکمرانان از میان آنها بر می‌خاست. بنابراین، مطالعة جوامع عشایری، افزون بر اهمیت آن در مباحث جامعه‌شناسی سیاسی، نیاز جدی محافل علمی برای درک جامع و درست تاریخ ایران زمین نیز هست. به گونه‌ای که با قاطعیت...

«آشنایی با مورخین معاصر -3»

«آشنایی با مورخین معاصر -3» جواد منصوری «.... بسیاری از کسانی که در متن تحولات بوده و خود بخشی از حوادث تاریخی را خلق کرده‌اند، به دنبال تألیف و تدوین تاریخ نبوده و پس از فوت آنان نیز تاریخ‌نگاری به کسانی واگذار شده که صلاحیت و توان علمی و صداقت چندانی برای ایفای این مسئولیت ندارند. این پدیده زمینه تحریف و تخریب تاریخ را به وجود آورده است...» عبارات فوق بخشی از اظهارات دکتر جواد منصوری محقق و پژوهشگر معاصر در گفت وگو با مجله...

نامه‌های متقابل - اسناد افتخار

نامه‌های متقابل - اسناد افتخار '...با پیشنهاد شما در مورد مبنا قرار دادن عهدنامه 1975 موافقت می‌شود... ما عقب‌نشینی خود را از روز جمعه هفدهم اوت 1990 آغاز و نیروهای خود را از مناطق رویاروی شمال در طول مرزها فراخواهیم خواند... مبادله فوری و همه جانبه اسرای جنگ را از روز جمعه آغاز می‌کنیم... بدین ترتیب همه آنچه را که می‌خواستید و بر آن تکیه می‌کردید تحقق می‌یابد...'' عبارت فوق بخش‌هائی از آخرین نامه صدام به رئیس جمهور اسلامی ایران در...

معرفی ارکان حکومتی ایران قدیم

معرفی ارکان حکومتی ایران قدیم ـ 3 عدلیه «عدلیه» نام پیشین «دادگستری» و عنوان سیستم دادرسی ایران در عصر قاجار است. این تشکیلات در دوره ناصرالدین شاه قاجار شکل گرفت، در سالهای بعد مورد اصلاح و بازنگری قرار گرفت و در عصر رضاخان به دادگستری تغییر نام داد. ولی نه در عصر قاجار و نه در عصر پهلوی، اثر چندانی از «عدل» و «داد» در آن وجود نداشت. مقاله حاضر شرحی گذرا در زمینه پیدایش وزارت عدلیه و سیستم قضائی در ایران است. * * * در شماره‌های...

«ماه رمضان» و اولین حکومت نظامی در اصفهان

«ماه رمضان» و اولین حکومت نظامی در اصفهان اولین حکومت نظامی در دوران انقلاب اسلامی، در شهر اصفهان شکل گرفت. مقررات حکومت نظامی پیرو نشست شورای تأمینی استان اصفهان در روز 20 مرداد 1357 مصادف با ششمین روز از ماه مبارک رمضان به اجرا درآمد و اولین اعلامیه‌های حکومت نظامی توسط سرلشکر رضاناجی فرماندارنظامی اصفهان و حومه به اجرا گذارده شد. حکومت نظامی پس از یک رشته آتش‌سوزی‌ها و انفجارهای عمدی دولت به عنوان «عامل زمینه‌ساز» شکل...

رواج فساد در خاندان پهلوی

رواج فساد در خاندان پهلوی فریدون هویدا، برادر امیر عباس هویدا مشهورترین نخست‌وزیر عصر پهلوی است.فریدون که به لطف صدارت برادرش به جاه و مقامی رسید در سالهای آخر عمر رژیم شاه مقام سفارت ایران در سازمان ملل را داشت. او متجاوز از 10 سال جزء محارم نزدیک شاه و اشرف بود و مستقیماً از اوضاعی که در دولت و دربار می‌گذشت خبر داشت. او در 1358 کتابی تحت عنوان سقوط شاه را به زبان فرانسه انتشار داد و در آن عوامل فروپاشی سلطنت پهلوی را بر شمرد. اگر...

«تاریخ شفاهی»

«تاریخ شفاهی» و مهارتهای مصاحبه برای غنای یک مصاحبه جامع در زمینه تحولات تاریخی، هنر مصاحبه‌گر شرط اصلی است. میزان شناخت مصاحبه‌گر از رویدادها، تسلط او بر سئوالات، صبر و حوصله در شنیدن توضیحات مصاحبه شونده، شاهد مثل خواستن، پرهیز از جدال، پرهیز از کاربرد واژ‌ه‌ها یا طرح موضوعاتی که سبب ناخشنودی مصاحبه‌گر می‌شود، فرصت‌شناسی و طرح به موقع سؤالات، هنرمندی در نوع ارائه پرسشها و نکات حساسیت‌زا، تلاش‌ برای حفظ صمیمیت فضای...

آشنایی با رجال عصر پهلوی

آشنایی با رجال عصر پهلوی «غلامرضا نیک‌پی» غلامرضا نیک‌پی آخرین شهردار تهران در عصر پهلوی دوم فرزند «اعزازالملک» نوه ظل‌السلطان (برادر مظفر‌الدین شاه قاجار) بود. نیک‌پی در 1308 در اصفهان به دنیا آمددر 1313 به دبستان پهلوی اصفهان رفت و پس از آنکه پدرش به حکمرانی کرمانشاه منصوب شد سال آخر دوره ابتدائی و سال اول دبیرستان را در مدارس هدایت و شاهپور کرمانشاه سپری کرد و با برچیده شدن حکومت رضاخان در 1320 به اصفهان بازگشت. غلامرضا...

آشنائی با مورخان معاصر-2

آشنائی با مورخان معاصر-2 محمد‌حسن رجبی «... تا مرحله رسیدن به تاریخ‌نگاری اسلامی در کشور، راه درازی در پیش داریم و باید نظریه‌پردازی‌های متعددی صورت گیرد. این نظریه پردازی‌ها از یکسو باید مبتنی بر نگرش فلسفی بوده و از سوی دیگر بر داده‌های درست تاریخی استوار باشد. برای نیل به این منظور باید مورخان مسلمان صاحب‌اندیشه‌ای فلسفی براساس معارف متقن دینی باشند و یا اینکه فلاسفه اسلامی کشور به تحقیقات تاریخی روی آورده و...

ستون پنجم

ستون پنجم «ستون پنجم» از واژه‌های سیاسی مصطلح در ادبیات محاوره‌ای و مکتوب ما است. این واژه به عناصر و نیروهائی اطلاق می‌شود که در درون یک کشور، جبهه جنگ، حزب یا سازمان مخفی هستند و در لباس دوست نقش خرابکاری و جاسوسی از داخل را برای دشمن ایفا می‌کنند. این اصطلاح برای اولین بار در جریان جنگهای داخلی اسپانیا به کار گرفته شد. جنگ سه ساله اسپانیا که از ژوئیه 1936 آغاز شد و در مارس 1939 خاتمه یافت میان دولت چپگرای حاکم بر اسپانیا و...

امپراطور آدمخوار!

امپراطور آدمخوار! شنیده بودیم بعضی قبایل بدوی آفریقائی آدمخوار هستند. ولی تصورمان این بود که این شایعه بیشتر در داستانها و افسانه‌های خیالی مصداق دارد و بعید است کسی را بتوان یافت که صحنه‌های آدم‌خواری توسط «بشر» را دیده باشد. با این حال مطالعه رویدادهای تاریخ معاصر بعضی کشورهای آفریقائی نشان می‌دهد که نه تنها این پدیده غریب نیست بلکه حتی می‌توان امپراطوری را در آفریقا یافت که «آدمخوار» بوده است. این شخص «ژنرال بدل...

نقد و بررسی کتاب

نقد و بررسی کتاب «آخرین سفر شاه» صرفنظر از ضعفهای کتاب، «آخرین سفر شاه» از نگاه یک فرد غربی برای دریافت تجارب تاریخی ایران، اثر بسیار ارزشمندی است، بویژه اینکه در پایان کتاب، نوع نگاه همگان حتی کسانی که از قبل شاه سود کلانی بردند و به یک عنصر پشت کرده به مصالح ملت خود، تبدیل شدند. بخوبی بیان شده است. تعابیر آمریکایی‌ها در این زمینه بسیار گویا و عبرت آمیز است. * * * * «آخرین سفرشاه» نام کتابی است که ویلیام شوکراس ـ نویسنده و...

خاطره‌ای از اولین سازمان جاسوسی شوروی

خاطره‌ای از اولین سازمان جاسوسی شوروی هیچ مورخ واقع‌نگری را نمی‌توان یافت که از بلشویسم و کمونیسم به عنوان یک نظام سیاسی به نیکی یاد کند. این نظام جدا از مبانی نظری آن که با فکر و عقل جوامع انسانی سازگار نبود از نظر موج سرکوب و ایجاد اختناق پلیسی در جوامع تحت سلطه و فاصله‌ای که میان خود و مردم ایجاد کرده بود نیز به هیچ روی قابل دفاع نبود بیان یک خاطره از اولین سازمان اطلاعاتی و امنیتی اتحاد جماهیر شوروی که توسط لنین...

پای صحبت «سولیوان»

پای صحبت «سولیوان» چرا سفیر آمریکا در ایران شدم؟ «ویلیام هیلی سولیوان» آخرین سفیر آمریکا در ایران قبل از انقلاب است. او در خرداد 1356 به تهران آمد و پس از سقوط رژیم پهلوی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی از ایران خراج شد. سولیوان در کتاب «مأموریت در ایران» که به قلم خود وی به رشته تحریر در آمده خاطرات خود را از این مأموریت دشوار بیان کرده است. نوشته حاضر، تنها قسمت اول این خاطرات و پاسخ این سؤال است که چرا حکومت کارتر برای گزینش...

«هویدا» کمونیست، فراماسونر، بهائی و ...!

«هویدا» کمونیست، فراماسونر، بهائی و ...! امیر‌عباس هویدا نخست‌وزیری که بیشترین سالهای صدارت را در میان کابینه‌های عصر پهلوی اول و دوم به خود اختصاص داده است، از نظر اکثر مورخان معاصر به عنوان سیاستمداری «فرصت‌طلب» شناخته شده است. او همواره سعی می‌کرد خود را با خواست و مصالح شاه و دیدگاه قدرتهای برتر آن روز همسو و منطبق سازد. او در دهه 1320 به حزب توده و به کمونیستها نزدیک شد سپس به سرعت وارد شبکه تارعنکبوتی سیاسیون متمایل به...

سند بدون شرح

سند بدون شرح رضا شاه: آی زِکی!‌ سند زیر گزارش مأمور ساواک از یکی از جلسات انجمن اسلامی جوانان است که در تاریخ 26 فروردین 1349 برای مافوق ارسال شده است. موضوع: جلسه انجمن اسلامی جوانان جلسه هیأت فوق‌الذکر در ساعت 1900 روز 20/1/49 در منزل علوی واقع در خیابان فرهنگ کوچه افشار پلاک 27 با حضور عده‌ای در حدود یکصد نفر که اکثراً بچه بودند تشکیل گردید. در این جلسه علوی درباره ابرهه شروع به صحبت کرد و اظهار داشت وی خانه‌ای ساخت و مردم را مجبور...

100 سال بعد از آن فرمان

100 سال بعد از آن فرمان در مرداد 1385، عمر مشروطه ایران 100 ساله شده و روز 13 مرداد، سالروز صدور فرمان مشروطیت است. جنبش مشروطیت بدون شک از رویدادهای مهم و تأثیرگذار در تاریخ تحولات سیاسی ایران محسوب می‌شود. اثرات این رویداد در زندگی فرهنگی و سیاسی مردم، از سایر حوادثی که تا آن تاریخ در کشورمان پدید آمده بود، عمیق‌تر بوده است. مقاله حاضر ریشه‌های شکل‌گیری جنبش مشروطه و همچنین ریشه‌های انحراف آن را به اجمال مورد بررسی قرار...

از «فروغ جاویدان» تا «مرصاد»

از «فروغ جاویدان» تا «مرصاد» در آخرین سال جنگ تحمیلی، حدود سه هفته پس از حمله تروریستی آمریکا به هواپیمای مسافری جمهوری اسلامی ایران برفراز خلیج فارس و چند روز پس از پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان مجاهدین خلق با این تحلیل که ایران در موضع ضعف قرار گرفته، حمله برنامه‌ریزی شده‌ای را به مرزهای غرب کشور آغاز کرد. این حمله که نام «فروغ جاویدان» بر آن نهاده شد، از حمایت گسترده نظامی رژیم بعث برخوردار گردید. اما عملیات در...

شیطانی به نام «اشرف پهلوی»

شیطانی به نام «اشرف پهلوی» دربار پهلوی دوم، آمد و شد زنان متعددی بوده است. بسیاری از این زنان با توجه به خط مشی حکومت پهلوی و رفتار درباریان از جامعه زنان مسلمان این مرز و بوم نبودند. در عین حال در میان آنان افرادی بودند که در بی‌بند و باری و انحرافات اخلاقی و در عین حال نفوذ در حاکمیت کشور گوی سبقت را از سایرین ربودند. اشرف پهلوی دختر رضاخان و دوقلوی محمد‌رضا پهلوی از معاریفی است که حضور و نفوذ تعیین کننده او در هیأت حاکمه،...

بازنگری فاجعه سینما رکس آبادان

بازنگری فاجعه سینما رکس آبادان روز 28 مرداد سالروز آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان است. سال 1357در چنین روزی و درست در فردای روزی که سینما آریای مشهد توسط عوامل رژیم شاه به آتش کشیده شد، سینمای رکس آبادان با بیش از 400 نفر از تماشاچیان آن در آتش سوخت و از آن جز تلی از خاکستر بر جای نماند. مطبوعات داخلی و رسانه‌های دولتی، این آتش‌سوزی را به انقلابیون نسبت دادند. 1 روزنامة «اطلاعات» در مورد این حادثه نوشت: «ساعت 22، در حالی که 700 نفر...

سیلی ثریا به صورت علم!

سیلی ثریا به صورت علم! اکثر مورخان و نویسندگانی که راجع به مفاسد اخلاقی امیر اسدالله علم وزیر پیشین دربار شاهنشاهی قلم زده‌اند، به تبعات این مفاسد و از جمله برخوردهائی که گهگاه میان وی با اعضای خانواده و یا با بعضی درباریان پیش می‌آمده اشاره کرده‌اند. یکی از این تبعات، سیلی محکمی است که علم از ثریا همسردوم شاه دریافت کرد. به گفته مورخان وقتی از ثریا راجع به این سیلی سؤال شد، ‌وی به فساداخلاقی علم و نقش او در تشدید مفاسد...

ادمانی از فرزند قرآن

ادمانی از فرزند قرآن یکی از شهدای فاجعه هفتم تیر 1360، که نقش مؤثری در مبارزه با رژیم پهلوی و سازماندهی انقلاب اسلامی و به ثمر رساندن آن داشت، ‌شهید محمد‌علی منتظری است. محمد‌علی منتظری فرزند آ‌یت‌الله حسینعلی منتظری در 1323 در نجف‌آباد اصفهان به دنیا آمد. از نوجوانی به موازات تحصیل، به کار کشاورزی اشتغال داشت و از آغاز دهه 1340 در صف مریدان امام خمینی قرار گرفت. او در قیام 15 خرداد 1342 مسئولیت تایپ و تکثیر اعلامیه‌های امام...

گفت و گو با دکتر عبدالرحیم گواهی

گفت و گو با دکتر عبدالرحیم گواهی انقلاب اسلامی، دیپلماسی و تاریخ‌نگاری جهان غرب تاریخ‌نگاری با موضوع «انقلاب اسلامی در خارج از کشور» از عناوین مهمی است که می‌تواند مبنای یک پژوهش مستقل قرار گیرد. برای آشنائی بیشتر با این موضوع و آگاهی خوانندگان خود نسبت به این مقوله، با آقای عبدالرحیم گواهی که از دیپلماتهای با سابقه ایران است گفت و گوئی صورت داده‌ایم. اینمصاحبه در محل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌‌المللی وزارت امور خارجه...

ارزیابی جایگاه آیت‌الله بهبهانی در نهضت مشروطیت

ارزیابی جایگاه آیت‌الله بهبهانی در نهضت مشروطیت نام سیدعبدالله بهبهانی همواره یادآورنقش روحانیت در هدایت نهضت مشروطه است. عبدالله بهبهانی که نقش مؤثری در مبارزه با استبداد حکومت قاجار در سالهای پایانی عمر این سلسله داشت، در کشاکش نهضت مشروطیت به شهادت رسید. مقاله زیر به تشریح جایگاه وی در نهضت مذکور پرداخته است.      سید عبدالله بهبهانی فرزند سید اسماعیل بود. جد اعلای سید اسماعیل، از مشاهیر علمای عصر خویش و از جمله...

«نقبی به تاریخ عصر پهلوی»

«نقبی به تاریخ عصر پهلوی» تغییر دولت، فقط با مجوز آمریکا! همزمان با ورود قوای متفقین به ایران، از اوایل دهة 1320، آمریکایی‌ها نیز به ایران گسیل شدند. عبدالرضا هوشنگ مهدوی در این باره می‌گوید: «به محض اینکه سربازان آمریکایی در اواخر 1320 به منظور فرستادن محموله‌های جنگی به شوروی وارد خاک ایران شدند، توجه ایالات متحده به ایران جلب گردید. حتی در شهریور 1321 وسایل اعمال نفوذ بر دولت ایران، در سفارت آمریکا در تهران مورد بررسی قرار...

«آشنایی با رجال عصر پهلوی»

«آشنایی با رجال عصر پهلوی» هژبر یزدانی هژبر یزدانی فرزند رضاقلی، در 1313 ش در سنگسر 1 از توابع سمنان متولد شد. او از جمله عناصر مهم و کلیدی در صحنة اقتصادی رژیم پهلوی بود که با حمایت بهائیان و دربار پهلوی به ثروتی مثال زدنی و بی‌مانند رسید. از دوران کودکی و نوجوانی وی اطلاع زیادی در دسترس نمی‌باشد. مادر فرح پهلوی وی را چنین توصیف نموده است: «هژبر یزدانی در حلقه‌ی دوستان و نزدیکان شمس پهلوی قرار داشت. من بارها، هژبر را با آن...

بازنگری پرونده کودتای نوژه

بازنگری پرونده کودتای نوژه در آ‌ذر 1359، انجام کودتایی به دستور امریکا در برنامه شاهپور بختیار (از رهبران جبهه ملی و آخرین نخست‌وزیر رژیم شاهنشاهی) و عوامل داخلی و بیرونی‌اش قرار گرفت. آغاز کودتا از پایگاه هوایی شهید نوژه همدان برنامه‌ریزی شده بود و به همین دلیل پس از کشف و سرکوب به «کودتای نوژه» شهرت یافت.1 آژانس جاسوسی آمریکا («سیا») به «کودتای نوژه» امید زیادی بسته بود و آن را ضربة نهایی و قطعی بر پیکر نظام نوپای جمهوری...

...

112