مقالات

عملكرد انگلستان در عصر قاجار و پهلوي اول و دوم

عملكرد انگلستان در عصر قاجار و پهلوي اول و دوم قبل از ظهور ايالات متحده به عنوان يك ابرقدرت در صحنه جهاني و قدرت مسلط در خاورميانه و خليج فارس در بعد از جنگ جهاني دوم، انگلستان در ايران حضور و نفوذي قوي داشت. انگلستان قادر بود بخش مهمي از ساختارها و فرآيندهاي سياسي و اجتماعي ايرانِ آن زمان را مطابق منافع و خواسته‌هاي خود شكل دهد. اين كشور به روش‌هاي متعدد از جمله تشكيل لژهاي فراماسونري، شبكه‌هاي نفوذ را در جامعه سياسي ايران...

درباره استاد

درباره استاد مرتضي مطهري در قرية فريمان‌، در دوازده فرسنگي مشهد مقدس كه اكنون به شهرستاني بدل شده است‌، ديده به جهان گشود: «تولد اينجانب در 12 جمادي‌الاولي / 1338 قمري مطابق 13 بهمن / 1298 شمسي بوده است‌.»(1) پدرش حاج شيخ محمدحسين مطهري بود كه سالها در نجف اشرف به تحصيل علوم اسلامي پرداخت و پس از مدتها سير و سفر در شهرهاي عراق‌، عربستان و مصر به زادگاه خويش ـ فريمان ـ بازگشت و تا پايان‌ِ عمرِ بيش از صد سال خود، در آنجا ماند. مادرش...

تاريخ و تحريف تاريخ

تاريخ و تحريف تاريخ دكتر سيد‌جلال‌الدين مدني استاد و پژوهشگر حوزه تاريخ معاصر ايران در مصاحبه‌اي كوتاه، ديدگاه خود را درباره روند تاريخ‌نگاري مبتني بر اسناد طي سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي بيان كرد. با هم مصاحبه را مي‌خوانيم:  پس از پيروزي انقلاب اسلامي، در ميان مورخاني كه راجع به تاريخچه تحولات انقلاب آثاري از خود بر جاي گذارده‌اند مي‌توان عناصر چپ، ليبرال، فراماسون، سلطنت‌طلب و ... را مشاهده كرد. در مقابل،...

آشنايي با رجال عصر پهلوي اردشير زاهدي

آشنايي با رجال عصر پهلوي اردشير زاهدي زاهدي ـ پسر و پدر ـ دوچهرة وابسته از رجال عصر پهلوي بودند. فضل‌الله زاهدي نظامي رضاخاني و نخست‌وزير كودتاي سيد ضيأ در سال‌هاي 1305 ـ 1306 حاكم و فرماندة قشون رشت بود. سابقة وي در اين دوره بسيار زشت است‌; تعدّي‌، تجاوز، غارت اموال‌مردم و.... سرتيپ فضل‌الله‌خان‌، تحت امر رضاخان بود و از ابتداي جنگ جهاني اول به قزاق‌ها پيوست و در سال 1308 فرماندهي ژاندارمري را به عهده داشت‌. در سالهاي جنگ جهاني...

مطبوعات در عصر رضاخان

مطبوعات در عصر رضاخان كودتاي سوم اسفند 1299 كه به حمايت و دستياري بيگانگان شكل گرفت نقطه آغاز دوره‌‌اي بود كه تا شهريور 1320 ادامه يافت؛ اين دوره را مي‌توان عصر رضاخان دانست. اصلي‌ترين خصيصه اين عصر، نوعي استبداد و ديكتاتوري است كه نه در ادوار سابق تاريخ ايران و نه پس از آن نمي‌توان به شدت و گستردگي آن دوره‌اي را سراغ كرد. زيرا ديكتاتور تنها به تسلط بر دستگاه سياسي و نظامي بسنده نكرد، بلكه كوشيد تا فكر، فرهنگ و سنتهاي جامعه را...

حمايت روسيه و انگليس از محمد‌‌علي شاه در آستانه به توپ بستن مجلس

حمايت روسيه و انگليس از محمد‌‌علي شاه در آستانه به توپ بستن مجلس درتاريخ چنين آمده است كه حمله نظامي به ساختمان مجلس شوراي ملي در 1287 توسط نظاميان روسيه و به خواست مؤكد محمد‌علي شاه قاجار صورت گرفته و هدف سركوب جنبش مشروطه بوده است. براساس آنچه كه در تاريخ آمده، انگليسي‌ها در ‌آن زمان خود را حامي مشروطه‌طلبان وانمود ساخته و سفارت خود را مأمن و پناهگاه آنان براي در امان ماندن از گزند نيروهاي دولتي محمد‌علي شاه و نظاميان روس...

آزاد شدن اسناد جاسوسي در انگليس

آزاد شدن اسناد جاسوسي در انگليس 139 پرونده از اسناد سازمان‌هاي امنيت داخلي و خارجي بريتانيا (m.i.6 m.i.5) از جمله همكاري آنها با شبكه‌رسانه‌اي بي‌. بي. سي، از طبقه‌بندي آزاد و در روز سه‌شنبه 21 اسفند 1386 در اختيار عموم محققان قرار گرفت. پرونده ‌ها بيشتر شامل فعاليت‌هاي جاسوسي و امنيت مأموران بريتانيايي در حدود سال‌هاي جنگ جهاني دوم و عمدتاً عليه افراد يا مؤسسات مظنون به همكاري‌با حكومت آلمان نازي يا نيروهاي كمونيست متمايل به...

نقد كتاب «در جستجوي صبح»

نقد كتاب «در جستجوي صبح» كتاب «در جستجوي صلح» به خاطرات عبدالرحيم جعفري مدير اسبق انتشارات امير‌كبير اختصاص دارد. اين كتاب در دو جلد و در 1224 صفحه توسط انتشارات روزبهان و در شمارگان دو هزار و دويست نسخه در سال 1383 چاپ و منتشر شده است. در مقدمه‌‌اي كه به نام جعفري نوشته شده آمده است: «صميمانه مي‌گويم كه هرگز دعوي نويسندگي يا مورخ بودن نه داشته و نه دارم؛ بلكه صرفاً پاره‌اي از رويدادهاي زندگي خود را در كمال سادگي و آن طور كه رخ...

رجال شناسي منوچهر آزمون به روايت اسناد ساواك

رجال شناسي منوچهر آزمون به روايت اسناد ساواك دكتر منوچهر آزمون در سال 1309 در تهران متولد شد. تحصيلات ابتدائي و متوسطه را در تهران به پايان رسانيد. در سال 1329 براي ادامه تحصيل به آلمان رفت و در رشتة حقوق سياسي و علوم اجتماعي موفق به اخذ درجه دكترا شد. وي در آلمان به حزب تودة ايران پيوست‌، به عنوان نماينده دانشجويان حزبي فعاليت مي‌كرد. در سال 1336 جذب ساواك ‌شد. دستورات و طرحهاي خاصي را اجرا و ضربات كاري بر تشكيلات وارد ‌كرد. پس از...

تاريخ شفاهي

تاريخ شفاهي امروزه ورود رسمي تاريخ شفاهي «Oral History» به عرصه تاريخ‌نگاي در بسياري از مراكز علمي ـ تحقيقاتي و دانشگاهي جهان، چشم‌اندازي در مقابل مورخين و محققين گشوده است. نوشتار حاضر گزارش چهارمين نشست تخصصي تاريخ شفاهي است كه در اسفند‌ماه گذشته برگزار شد. با طرح تاريخ شفاهي، فرصتي به دست آمد تا به موضوعات،‌وقايع و حوادث و پديده‌هاي تاريخي و زواياي پنهان و پيداي آنها از منظري نو نگريسته شود. تاريخ شفاهي تكنيك، روش و شيوه‌اي...

ترشي بخورم يا نخورم

ترشي بخورم يا نخورم گزارش زير، يكي از دردسرهاي طبيب مخصوص رضاشاه را به هنگام مواجهه با بيماري شاه بيان مي‌كند. هيچكس جرأت نداشت روي حرف اعليحضرت متوفي رضاشاه پهلوي حرف بزند، در ميان تمام درباري‌ها و وزرا و كساني كه به شاه نزديك بودند؛ مختاري و اميرموثق و چند نفر ديگر اين خاصيت شاه را زودتر از ديگران درك كرده بودند و بهتر از ديگران مراعات مي‌كردند. وقتي شاه دستوري مي‌داد، آن دهني كه در مقابل شاه با گفتن (نه) (نمي‌شود) (مقدور...

منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 28 به نقل از:خاطرات سياسي حسين مكي، تأليف حسين مكي، انتشارات علمي، انتشارات ايران

اشرف پهلوي و بيمارستان مسلولين! اشرف پهلوي رياست سازمان شاهنشاهي خدمات اجتماعي و بنگاههاي خدمات خيريه را بر عهده داشت. واقعه زير بخشي از اقدامات خيريه اشرف را نشان مي‌دهد: اواخر ارديبهشت يا اوايل خرداد 1331 روز جمعه‌اي با چند نفر از دوستان از جاده‌ي نياوران عازم فشم بودم. وقتي از پيچ مقابل كاخ صاحبقرانيه به طرف جنوب سرازير شدم، انبوه جمعيتي را در وسط خيابان ديدم كه جاده را مسدود كرده‌اند. نزديك‌تر كه رفتيم ديدم عده‌اي مجروح...

نقد كتاب «خاطرات دكتر مهدي حائري يزدي» استاد فلسفه و فرزند بنيانگذار حوزه علميه قم

نقد كتاب «خاطرات دكتر مهدي حائري يزدي» استاد فلسفه و فرزند بنيانگذار حوزه علميه قم كتاب «خاطرات دكتر مهدي حائري يزدي» در اسفند 1381 توسط نشر «كتاب نادر» در ايران منتشر شد. اين كتاب حاصل مصاحبه‌هايي با دكتر حائري در ايالت مريلند آمريكا بين سالهاي 67 تا 71 در چارچوب «طرح تاريخ شفاهي ايران» در دانشگاه هاروارد است. ضمناً گفتني است دست‌اندركاران اين طرح قبل از انتشار خاطرات، متن نهايي شده مصاحبه‌ها را به منظور آخرين بازبيني براي...

تأثير تاريخنگاري ايراني بر تاريخنگاري اسلامي

تأثير تاريخنگاري ايراني بر تاريخنگاري اسلامي در زبان فارسي، از واژه «تاريخ» معاني گوناگوني نظير زمان (date)، زمانهاي گذشته، وقايع پيشين، اثر يا نوشته تاريخي (history) و معاني ديگري از اين نوع مستفاد مي‌شود. در اين مقال كوتاه، مجال آن نيست تا درباره‌ي ماهيت تاريخ 1يا واژه تقريباً مجهول‌الاصل آن2 سخن به ميان ‌آيد، ولي لازم است در مقدمه‌ي بحث تعريفي از تاريخنگاري (historiography) ارائه شود. كمترين حد تاريخنگاري وقايع‌نگاري است كه...

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟ روز دهم فروردين 1291 هجري شمسي، آستان قدس رضوي يكي از جنايات نابخشودني استعمار روس را شاهد بود. در اين روز بارگاه حضرت ثامن‌الحجج توسط نظاميان اشغالگر روسيه كه دركشاكش نهضت مشروطه براي مبارزه با قيام مردم و سركوب نهضت به شهرهاي ايران تعرض كرده بودند، گلوله‌باران شد. مقاله زير گزارش لحظه به لحظه اين حادثه است. يكي از موجبات بمباران آستان قدس رضوي مخالفت روسها با استخدام مورگان شوستر...

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟ روز دهم فروردين 1291 هجري شمسي، آستان قدس رضوي يكي از جنايات نابخشودني استعمار روس را شاهد بود. در اين روز بارگاه حضرت ثامن‌الحجج توسط نظاميان اشغالگر روسيه كه دركشاكش نهضت مشروطه براي مبارزه با قيام مردم و سركوب نهضت به شهرهاي ايران تعرض كرده بودند، گلوله‌باران شد. مقاله زير گزارش لحظه به لحظه اين حادثه است. يكي از موجبات بمباران آستان قدس رضوي مخالفت روسها با استخدام مورگان شوستر...

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد امام خميني در فروردين 1346 طي نامه‌اي از نجف براي امير‌عباس هويدا نخست‌وزير وقت، شمه‌اي از جرائم و قانون‌شكني‌ها و بيدادگريهاي رژيم شاه را بر مي‌شمردند. نظر به اهميت اين نامه كه 41 سال پيش نوشته شده، با هم آن را مطالعه مي‌كنيم: بسم‌ الله الرحمن الرحيم و لاحول و لا قوة الابالله العلي العظيم جناب آقاي هويدا: لازم است نصايحي به شماها بكنم و بعضي از گفتني‌ها را...

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد امام خميني در فروردين 1346 طي نامه‌اي از نجف براي امير‌عباس هويدا نخست‌وزير وقت، شمه‌اي از جرائم و قانون‌شكني‌ها و بيدادگريهاي رژيم شاه را بر مي‌شمردند. نظر به اهميت اين نامه كه 41 سال پيش نوشته شده، با هم آن را مطالعه مي‌كنيم: بسم‌ الله الرحمن الرحيم و لاحول و لا قوة الابالله العلي العظيم جناب آقاي هويدا: لازم است نصايحي به شماها بكنم و بعضي از گفتني‌ها را...

آيت‌الله هاشمي رفسنجاني در همايش يكصدمين سال تولد آيت‌الله محمد‌تقي فلسفي: مأموريت رضاخان بيرون كردن دين از زندگي مردم بود

آيت‌الله هاشمي رفسنجاني در همايش يكصدمين سال تولد آيت‌الله محمد‌تقي فلسفي: مأموريت رضاخان بيرون كردن دين از زندگي مردم بود همايش يكصدمين سال تولد آيت‌الله محمد‌تقي فلسفي خطيب دانشمند، روز چهارشنبه هشتم اسفند 1386 در سالن همايشهاي بين‌المللي صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران برگزار شد. در اين همايش كه جمعي از محققان، مورخان و روحانيون شركت داشتند، آيت‌الله هاشمي رفسنجاني رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام در سخناني اظهار...

نگاهي به ادوار مجلس شاهی

نگاهي به ادوار مجلس شاهی بيش از يك قرن از عمر مجلس شورا در ايران مي‌گذرد. از اين مدت 14 سال و5 ماه آن در دوره مشروطيت (حدفاصل دوران مظفرالدين شاه تا كودتاي رضاخان 1285 تا 1299)، 19 سال و 4 ماه آن مربوط به دوره رضاخان (1299 تا شهريور 1320)، 37 سال و 4 ماه آن مربوط به دوره محمد‌رضا پهلوي (1320 تا 1357)، 27 سال و 10 ماه آن مربوط به دوران پس از پيروزي انقلاب (خرداد 1359 به بعد) بوده است. علاوه بر اين مجلس شوراي ايران تاكنون 31 دوره قانونگذاري را پشت سر نهاده...

تاريخ و هويت ملي

تاريخ و هويت ملي براي تمام ملت‌هاي جهان، هويت ملي از اهميت خاصي برخوردار است. در واقع، هويت ملي براي يك ملت، به منزله‌ي روح براي بدن است كه فقدان آن به منزله‌ي مرگ خواهد بود. هويت ملي، هم عامل همبستگي و شكل‌گيري روح جمعي در يك ملت و هم وجه مشخصه و معرفه آن در ميدان ملل ديگر است. در واقع، قوام و دوام زندگي توأم با عزت و آزادي يك ملت، به هويت ملي آن در معناي عام و گسترده بستگي دارد. بايد توجه داشت كه هويت ملي مسأله‌اي...

بهائيت و كودتاي رضاخانش

بهائيت و كودتاي رضاخان پيوند و همكاري بهائيت با رژيم پهلوي ـ كه تاريخ، آن را به دو ويژگي «فساد» و «وابستگي» مي‌شناسد ـ از واقعيات آشكار تاريخ است. اين همكاري و تعامل، كه به نحو «فزاينده‌» تا آخرين لحظات عمر آن رژيم ادامه داشت، سابقه‌اي حتي بيش از عمر سلطنت پهلوي داشت و به سالها پيش از كودتاي 1299 مي‌رسيد. اسناد و مدارك تاريخي حاكي است كه، محفل بهائيت در ايران، مدتها پيش از كودتاي «انگليسي» سوم اسفند 1299، توسط مهره نشاندار خويش:...

به من بگوييد «ديكتاتور»!

به من بگوييد «ديكتاتور»! عبارت فوق بخشي از اظهارات سيد‌ضياءالدين طباطبائي اولين نخست‌وزير عصر پهلوي است كه در بسياري از منابع تاريخي با همين صراحت ذكر شده است. اين اظهارات ظاهراً پس از آنكه سرهنگ باقرخان نيك‌انديش فرستاده مشترك رضاخان و سيد‌ضياء رهسپار قصر فرح‌آباد شده بود تا اولين ملاقات پس از انجام كودتاي سوم اسفند 1299 را به نمايندگي از كودتاچيان با احمد‌شاه قاجار انجام دهد، ابراز شده بود. اين ملاقات روز چهارم اسفند...

انگليسي‌ها چگونه از آبادان رفتند

انگليسي‌ها چگونه از آبادان رفتند اواخر شهريور 1320 بود كه من در خوزستان بودم. روزي طبق تصميم هيئت مختلط نفت به من ابلاغ شد براي اينكه بتوانم هم در جلسات هيئت مختلط نفت شركت كنم و هم معالجات شخصي خود را ادامه دهم، و هم در كار خلع يد وقفه‌اي ايجاد نشود متناوباً يك هفته در تهران ويك هفته در خوزستان باشم. شبي كه با تلفن كارير مستقيماً از خوزستان با آقاي دكتر مصدق صحبت مي‌كردم در ضمن گزارش اوضاع جاري اظهار نظر كردم كه بالاخره بايد...

مصدق، جبهه ملي و رژيم صهيونيستي

مصدق، جبهه ملي و رژيم صهيونيستي رژيم شاه پيش از اشغال فلسطين در مهاجرت جهودها به آن سرزمين همكاري نزديك و تنگاتنگي با «آژانس يهود» داشت. وقتي فلسطين اشغال شد، رژيم صهيونيستي اعلام موجوديت كرد، رژيم شاه پس از تركيه دومين كشور اسلامي بودكه بي‌درنگ آن رژيم نامشروع را به رسميت شناخت و با «اسرائيل» داد و ستد همه‌جانبه برقرار كرد. ملت ايران در برابر اين خيانت رژيم شاه سخت به خشم آمدند، به ويژه آنگاه كه دريافتند دولت ساعد مراغه‌اي...

همايش ايران و سياست جهاني در آغاز قرن بيستم

همايش ايران و سياست جهاني در آغاز قرن بيستم «ايران و سياست جهاني در آغاز قرن بيستم» عنوان همايشي است كه در روزهاي 27 و 28 بهمن 1386 در دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران برگزار شد. اين همايش كه با حضور جمعي از محققان، انديشمندان،‌ اساتيد دانشگاه و پژوهشگران رشته تاريخ ترتيب يافت، در يكصدمين سالگرد انعقاد قرارداد 1907 برگزار شد. همايش، حول سه محور بود. اين سه محور عبارت بودند از: الف) مباني نظري ـ جايگاه ايران در سياست...

نخستين نشريه اسلامي ايران

نخستين نشريه اسلامي ايران تشكيل كلاسهاي آموزش زبان فارسي براي مبلغان مسيحي در هندوستان و اعزام آنان به شهر اصفهان و توزيع كتابها و جزوه‌هاي متعدد «در رد اسلام» دردوره‌ي مظفرالدين شاه قاجار در اين شهر به وسيله مبلغان مسيحي، موجب شد كه عالمان دين تدبيري بينديشند و درصدد خنثي كردن اقدامات آنان برآيند. پس از شور و مشورت، بنابر پيشنهاد حجت‌الاسلام آقاي حاج شيخ نورالله ثقه‌الاسلام در جمادي الاخر 1320 ه‍. . ق «اداره‌ دعوت...

حكومت متبوع من ...!

حكومت متبوع من ...! از عبدالعزيز بن سعود به عنوان مؤسس پادشاهي عربستان سعودي ياد مي‌كنند. او در 1900 حكومت محلي آل‌رشيد را كه تحت سلطه عثماني قرار داشت، برانداخت و رياض را به تصرف خود درآورد. سپس در 1912 تركان عثماني را از احساء بيرون راند، در جنگ جهاني اول با انگليسي‌ها عليه امپراطوري عثماني متحد شد (دسامبر 1915) و با پايان جنگ عثماني‌ها را از سراسر عربستان اخراج نمود. او سپس مدعيان حكومت را در اين سرزمين سركوب كرد ود ر 1923 عنوان...

نقد كتاب بازخواني نهضت ملي ايران

نقد كتاب بازخواني نهضت ملي ايران كتاب «بازخواني نهضت ملي ايران» به قلم حجت‌الاسلام والمسلمين روح‌الله حسينيان در 331 صفحه و شامل 4 فصل (فصل اول: نيروهاي مذهبي و نهضت ملي شدن نفت، فصل دوم: قيام 30 تير و نقش نيروهاي مذهبي، فصل سوم: سير فروپاشي نهضت و فصل چهارم: انزواي نيروهاي مذهبي و كودتاي 28 مرداد) به رشته تحرير درآمده است. چاپ نخست اين كتاب در سال 1385 توسط مركز اسناد انقلاب اسلامي و در شمارگان 2000 نسخه به بازار كتاب عرضه گرديده...

تنباني كه باعث تصويب لايحه شد!

تنباني كه باعث تصويب لايحه شد! از زمان كودتاي رضاخان، همواره نمايندگان مجلس شوراي ملي به جاي انتخابات مردمي، از طرف شاه منصوب مي‌شدند و مأمور به انجام دستور بودند. تنها در ابتداي حكومت رضاخان، كه هنوز جان نگرفته بود، فقط در تهران ـ‌ كه مركز حكومت بود بعضي از نمايندگان از طرف مردم به مجلس راه مي‌يافتند. مانند: آيت‌الله شهيد مدرس، كه آن هم پس از چندي ديگر عملي نشد تا آن جا كه شهيد مدرس در اعتراض به شمارش آرا، به رأيي كه خود به...

...

106

...