مقالات

بررسی هفته‌نامه صور اسرافیل

امیر سبزی‌پور - علی احمدی‌خواه چکیده یکی از مؤثرترین نشریه‌های دوره قاجاریه و عصر مشروطه هفته‌نامه صور اسرافیل بود، این نشریه، ابتدا با مدیریت میرزا جهانگیر‌خان شیرازی و سرمایه میرزا قاسم‌خان تبریزی و دبیری و قلم میرزا علی‌اکبرخان قزوینی (دهخدا) تهیه و منتشر می‌شد. تندروی‌ها و جسارت به مردم و معتقداتشان، از زبان سرخ صوراسرافیل، سر سبزش را بر باد داد و رفیقش دهخدا را به خارج از کشور فراری...

بهائیت و کودتای رضاخان

علی حقیقت‌جو پیوند و همکاری بهائیت با رژیم پهلوی ـ که تاریخ، آن را به دو ویژگی «فساد» و «وابستگی» می‌شناسد ـ از واقعیات آشکار تاریخ است. این همکاری و تعامل، که به نحو «فزاینده‌» تا آخرین لحظات عمر آن رژیم ادامه داشت، سابقه‌ای حتی بیش از عمر سلطنت پهلوی داشت و به سالها پیش از کودتای 1299 می‌رسید. اسناد و مدارک تاریخی حاکی است که، محفل بهائیت در ایران، مدتها پیش از کودتای «انگلیسی» سوم اسفند 1299،...

چپ ایرانی و انقلاب اکتبر در گفت‌وگو با مازیار بهروز

معلق در مکتب لنین معطل در چنگ استبداد مسعود رفیعی‌طالقانی آرزوهای بلشویکی در جنگ با دموکراسی بورژوایی گروه تاریخ: چندی از سالگرد انقلاب اکتبر 1917 روسیه گذشته است اما اگر بنا داشتیم به آن مناسبت یک کار ژورنالیستی انجام دهیم، بیم آن می‌رفت که همچون سنوات گذشته به تکرار بسیاری از مکررات بپردازیم. البته مساله این است که وقایع‌نگاری رویدادهای تاریخی، گاهی ناگزیر از تکرار است اما آنچه در این...

همه چیز برای رضایت کارتر - از انتخاب آموزگار تا اوج انقلاب

گروه تاریخ: محمدرضا برای جلب رضایت کارتر مجبور شد هویدا را بر کنار کند و جمشید آموزگار را که مورد تایید دموکرات‌ها بود به پست نخست‌وزیری برساند و فضای باز سیاسی را اعلام کند. غرور آموزگار و احساس قدرت و ثبات، موجب شد وی بی‌ملاحظه به جنگ امام و مردم برود. در 17دی 56 مقاله‌ای در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید و به دنبال آن در 19دی تظاهرات مردم قم آغاز شد و انقلاب شروع خود را اعلام کرد. در خلال دوران حساسی...

چشمان اشک‌بار - آخرين سفر شاه ايران به آمريکا

محمود فاضلي مسافرت شاه به آمريکا در روزهاي 24 و 25 آبان ماه 1356 که آخرين سفر رسمي او در مقام سلطنت به آن کشور بود، آخرين رويداد مهم سياسي پيش از شعله‌ور شدن آتش انقلاب به شمار مي‌آيد. اين سفر به فاصله 28‌سال بعد از آخرين سفر شاه در 23 آبان 1328 برگزار شد. در اين سفر که شاه اميدوار بود براي تثبيت موقعيت خود از آن بهره‌برداري کند، برعکس لطمه شديدي به موقعيت بين‌المللي شاه وارد ساخت و موضع او را در برابر...

فاطمی بیش از آنکه روزنامه‌نگار باشد مرد سیاست بود

سمیه متقی تاریخ ایرانی: قریب ۵۷ سال از مرگ سیدحسین فاطمی می‌گذرد اما همچنان در میان اصحاب مطبوعات جملگی برآنند که همچون فاطمی کم‌شمارند در این حرفه که قلم را در مسیر اهداف والای ملی و میهنی رام سازند. با وجود فاصله زمانی بسیار، همچنان سبک نگارش و ویژگی‌های روزنامه‌نگاری او مورد توجه بسیاری از علاقه‌مندان به این حرفه و یا بهتر است بگوییم جویندگان هنر روزنامه‌نگاری است. در این میان خانم...

بازخوانی حمله وحشیانه رژیم پهلوی به حرم مطهر امام رضا (ع)

حسین کاوشی در 15 آبان 1357 شریف امامی از نخست وزیری استعفا داد. بعد از آن تیمسار غلامرضا ازهاری مسئول تشکیل کابینه شد که دولت او به نام دولت نظامی معروف است. انتصاب ازهاری نشانه شدت عمل هیئت حاکمه علیه نهضت اسلامی بود. با تشکیل کابینه نظامی ازهاری و اعلام حکومت نظامی در دوازده شهر کشور، سرتیپ جعفری به فرمانداری نظامی مشهد و حومه انتخاب شد و به مشهد عزیمت نمود. چنین به نظر می رسد که فرمانداران نظامی آن...

گاف ترین گاف شاه

۱۳ آبان ۵۷ کشتار دانش آموزان و دانشجویان در دانشگاه تهران تیم اعزامی واحد هماهنگی فیلم و رپرتاژ تلویزیون یعنی پرویز نبوی فیلمبردار، محسن صنعتی دستیار، نعمت الله ثقفیان صدا بردار و مهدی صابر گزارشگر توانستند با استفاده از فرمان لغو سانسور در تلویزیون، از جریان درگیری خونین ماموران حکومت نظامی با دانشجویان دانشگاه تهران، فیلم خبری موثری تهیه کند و آن را برای پخش به ساختمان رادیو تلویزیون...

موضوع گوادلوپ رفتن شاه نبود، «پس از شاه» بود - گفتگو با فریدون مجلسی

امید ایران‌مهر تشکیل کنفرانس گوادلوپ حدود یک ماه پیش از انقلاب ایران موضوعی است که هواداران سلطنت مانور زیادی روی آن داده‌اند. تاکید بر اینکه این نشست مقدمه‌ای برای خروج شاه و سرنگونی حکومت شاهنشاهی بود ورد زبان آن‌هاست. اساساً نشست گوادلوپ به چه منظور تشکیل شد؟ وقتی در مورد گوادلوپ صحبت می‌کنیم بهتر است ابتدا در مورد پندار و بینشی که ایرانیان در مورد گوادلوپ دارند صحبت کنیم. ایرانیان...

سیاست زدگی جامعه شناسی آغازین و پیامدهای آن در ایران

داور شيخاوندي تصویر: صدیقی تولید ، ترویج ، انتقال و بالیدگی راستین علم یا کالایی مشروط به پیش و پس زمینه های خاصی است . اگر به نحوی از انحاء ، یک یا چند شرطی موجود نباشد تولید ، ترویج ، انتقال و بالیدگی آن ها دچار اختلال ، کژکارکردی ، کژ فهمی و ... یا کژ راهه می شود . تولید ، ترویج و انتقال علم جامعه شناسی نیز از این روال مستثنی نیست . بستر علم جامعه شناسی و بسیاری از علوم نو دیگر کشورهای غربی بوده...

اگر مشروطه اینست، زنده باد استبداد!

روزنامه مرد امروز محمد مسعود آبان ماه ۱۳۲۱ اگر منصور علیشاه خدا را هم خورده بود همگی راحت بودند «خواربار در این کشور بقدری ارزان است و تهیه منزل آنقدر سهل می‌باشد که هیچ‌کس از این لحاظ دچار زحمتی که منجر به ناامیدی گردد نمی‌باشد – از کتاب سه سال در آسیا، تالیف کنت دوگوبینو، ص 59، ترجمه فارسی» حقیقتا زنده باد استبداد، برای اینکه این مشروطه غریب و عجیب ما، این مشروطه خودرو و دیمی ما، این...

ماهیت طبقاتی تجار در عصر قاجار و پهلوی

یحیی آریا بخشایش چکیده : پیش از آغاز عصر امتیازات ، تجار بیش از عر عملی مطابق با وظایف شغلی خود حرکت ، و به عنوان گروهی که نیازهای اقتصادی و تجاری جامعه ایرانی را برطرف سازند نقش ایفا می کردند. داد وستد در گستره بزرگ ، مبادله و واردات و صادرات کالا مهمترین و اصلی ترین اموری به شمار می رود که در این دوران بر عهده آنان بود. نیازهای مالی دولت و حکومت قاجار را در مواقع ضروری برطرف می ساختند. اما با سرازیر...

قدم زنان از کاخ شاه تا خانه مصدق

علی ملیحی «علاء همه‌اش نخست‌وزیر می‌شد! یك بار می‌افتاد و دو مرتبه نخست وزیر می‌شد تا بالاخره وزیر دربار شد كه در آن موقع فوت كرد.او خیلی باهوش بود.خیلی فرنگی‌مآب و خیلی تحصیل‌ كرده...» اشرف پهلوی خواهر دوقلوی شاه، حسین علاء سیاستمدار کهنه کار عصر پهلوی را اینچنین توصیف می‌کند. حسین علاء این فارغ‌التحصیل حقوق از دانشگاه لندن به راستی رکورد مقامات عالی در نیم قرن حکومت دودمان پهلوی در ایران...

شکل‌گیری شوراى انقلاب و حزب جمهورى اسلامى - خاطرات آيت‌الله مهدوى‌كنى

آيت الله مهدوى كنى به عنوان يكى از شاگردان قديمى حضرت امام(ره) داراى پيشينه مبارزاتى ارزشمندى است. مبارزه، زندان، شكنجه، تبعيد و تهديد را بسيار چشيده است. وى پس از پيروزى انقلاب اسلامى با ساماندهى كميته هاى انقلاب به فرمان امام به ساماندهى نيروهاى نظامى و به تثبيت نظام مقدس جمهورى اسلامى مشغول شد. مدتى نيز در پست وزارت كشور در كابينه شهيد رجايى مشغول خدمت بود و دوره كوتاهى را نيز مسئوليت نخست وزيرى...

کابینه 28 نفره هویدا ، که بودند ؟

شورای وزیران ایران در کابینه هویدا دربرگیرنده 28 نفر بود، ولی یک هیات تصمیم‌گیری موثر را تشکیل نمی‌داد. چون شاه نمی‌خواست که نحوه عملکرد آن این گونه باشد. وظیفه اصلی کابینه هماهنگ ساختن نحوه اجراء موثر تصمیمات شاه توسط دولت است، کابینه هویدا اجرا کننده سیاست‌ها بوده، نه تهیه کننده فرمول‌های سیاسی. اعضاء کابینه خود را بیشتر درگیر مشارکت درتصمیم‌گیری‌های نهادهایی چون شورای عالی اقتصادی...

گسست از فرهنگ سیاسی مشروطه در انقلاب جنگل و پی آمدهای آن(2)

ناصر عظیمی بخش دوم انباشت سرمایه وفرهنگ سیاسی درایران به دنبال تسخیر اذهان اپوزیسیون فعال وعدالتخواه ایران ونهادینه شدن چنین فرهنگ سیاسی عصبی،عجول،توطئه گر، انحصار طلب، بی شکیب وبه غایت اراده گرا ومروج نوعی خشونت شور انگیز وفرمولبندی شده علیه سرمایه وسرمایه داری، سبب شد تا از طرفی، ضدیت تام وتمام علیه انباشت خصوصی وسرمایه دارانه که حتا درتئوری مارکسی نیزدر جوامع سنتی و توسعه نیافته، پویشی...

دریک دست:«کُنستی توسیون» ودردست دیگر: بمب وباروت (آب از سرچشمه گِل آلود شد ! )*

ناصر عظیمی به مناسبت یکصد وپنجمین سالگرد انقلاب مشروطیت ایران طرح موضوع فقدان قانونی مکتوب برای اداره ی دولت و جامعه یکی از ویژگی های مهم و اساسی حکومت ها در تاریخ جوامع شرقی عنوان شده است. این ادعایی نادرست نیست. تاجایی که ما می دانیم در تاریخ شرق و دست کم در تاریخ ایران تا زمان مشروطه هیچ گاه پادشاه ویا سلطان بر اساس قانونِ نوشته و مکتوبی حکومت نکرده است. به عبارت دیگر هیچ قانونِ مکتوبی برای...

گسست از فرهنگ سیاسی مشروطه در انقلاب جنگل و پی آمدهای آن(1)

ناصر عظیمی بخش اول: اشاره: این مقاله حاصل پژوهشی است که نگارنده تحت عنوان« منشاء تئوریک شکست انقلاب جنگل» طی سالهای اخیر انجام داده و اکنون با عنوان «جغرافیای سیاسی جنبش وانقلاب جنگل» منتشر شده است. در واقع این نوشته بخشی از جمعبندی ونتیجه گیری کتاب فوق است که با تغییرات تکمیلی به منظور پاس داشت یکصد وچهارمین سال پذیرش مشروطیت درایران تنظیم شده است.پیش از آغاز مقاله لازم است در باره ی واژه ی...

چگونگي فرار سيد ضياءالدين طباطبايي به اروپا پس از عزل

محمدرضا تبريزي شيرازي «سيّد ضياءالدّين» روز چهارشنبه هفدهم رمضان‌المبارک مطابق با چهارم جوزاي 1300 شمسي ساعت 8 صبح به اتّفاق «ايپکيان» ارمني، رييس بلديه که از دوستان صميمي او بود و «ماژور مسعودخان کيهان» وزير مشاور و وزير جنگ سابق و «کلنل کاظم‌خان سيّاح» حاکم نظامي تهران و رييس ارکان حرب و «کلنل اسمايس» با عده‌اي محافظ قزاق، به سوي قزوين حرکت کردند تا از طريق بغداد به اروپا بروند. مبلغ بيست و...

رزم‌آرا می‌خواست بر ضد شاه كودتا كند - گفتگو با حبیب ا.. مهرجو

گفتگو با حبیب ا.. مهرجو تدوین گر كتاب خاطرات و اسناد مرحوم مرتضی كاشانی مصطفی جوان خاطره گویی وخاطره نویسی پیشینه ای طولانی در تاریخ بشر دارد،اما در دوران اخیر شاهد رواج وگسترش بیشتر آن هستیم .نهضت ملی شدن نفت یكی از حوادث مطرح در تاریخ معاصر ایران می باشد كه از منظر فعالان سیاسی ، تعابیر وبیان های گوناگونی یافته است كه نتیجه ی آن فراهم شدن مجموعه ای بسیار غنی از مواد اولیه ی تاریخنگاری بوده...

بازخوانی تشكیل جبهه ملی به روایت كریم سنجابی(21 آبان 1328)

فاطمه نظری موقعی كه به طرف دربار می رفتیم عبدالحسین هژیر كه در آن زمان وزیر دربار بود به استقبال دكتر مصدق آمد و با او شروع به حرف زدن كرد و گفت:انتخابات آزاد است. مصدق به او گفت:عبدالحسین هژیر تو شرف داری؟ این انتخابات آزاد است؟ خلاصه ما به طرف كاخ رفتیم و موقعیكه به در كاخ رسیدیم یك نفر از میان جمعیت فریاد زد زنده باد مصدق رئیس جمهوری ایران. مصدق متوجه شد كه او از افراد تحریك شده است گفت این كی بود؟...

سلیمان میرزا اسكندری: شاهزاده همیشه رادیكال

محمد رادمرد نوشتار حاضر در صدد است تا زندگی سیاسی سلیمان میرزا (محسن) اسكندری را به بحث بگذارد. در این راستا ابتدا عملكرد وی را در دوره سلطنت قاجارها و پیش از ظهور رضاخان مورد بررسی قرار می دهیم. سپس فعالیت سیاسی وی در زمان رضاخان (و رضاشاه) را به بحث می گذاریم و سپس نقش او را به عنوان دبیر و رئیس حزب توده بررسی می كنیم و نشان خواهیم داد كه وی از ابتدای فعالیت سیاسی خود یك فرد تندرو و رادیكال بوده و سپس...

شاه از روزی بترسد که به سرنوشت محمدعلی میرزا و رضاخان مبتلا گردد

حسین ‌شاه‌اویسی: بامداد ۱۹ آبان ۱۳۳۳ صفحه‌ای بر دیگر صفحات جنایت‌پیشه‌ها و استبدادیان تاریخ گشوده می‌شود و ستاره دیگری از آسمان فروزان ایران زمین به زیر کشیده می‌شود و دکتر سیدحسین فاطمی، وزیر خارجه دولت ملی مصدق در حال تب و بدن کاردآجین‌ شده از سوی چماقداران زر و زور به گناه مردم‌دوستی، عشق به میهن و ایستادگی در برابر غارتگران منافع ملی و کارگزاران بیگانه در حالی که روی برانکارد حمل می‌شد...

یک جوال فشنگ و فرمان مشروطه! - ابراهیم باستانی پاریزی

ابراهیم باستانی پاریزی روزنامه اطلاعات - ۲ اسفند ۱۳۵۷ پیام علمای اعلام در مورد حفظ اسناد ادارات و وزارتخانه‌ها و موزه‌ها و کاخ‌ها پیامی است که واقعا باید خیلی مورد توجه قرار گیرد و مو به مو عمل شود و مردم کوچه و محله همه باید مواظب باشند درین روزهای بحرانی سرنوشت‌ساز که در واقع روزهای جهانگیری است، نه جهانداری و طبعا حمایت و حفظ این گونه چیز‌ها به ظاهر در درجه دوم اهمیت قرار می‌گیرد، دلیل آن...

سید ضیاء الدین طباطبایی و انقلاب مشروطه ایران

محمد باقری سید ضیاالدین طباطبایی مشهورترین نخست وزیر در سال های پایانی سلسله قاجار و عامل اجرایی کودتای رضاخان در اوایل تابستان سال 1268 شمسی/ژوئن1889 میلادی /شوال 1306 هجری قمری، هفت سال قبل از ترور ناصرالدین شاه در شهر شیراز متولد شد. پدرش سیدعلی آقا یزدی از خطبا وسخنوران مشهور عصر قاجار، خطیب و روضه خوان دربار بود. آقا سید علی یزدی،پدر سید ضیاء سیدعلی آقا یزدی در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در...

سابقه فراماسونری در ایران

سازمان فراماسونری از طریق هند به ایران راه یافت و دستگاه عظیم فراماسونری انگلیس شبکه گسترده‌ای در ایران پیدا کرد. ایران گذشته از این که بازار خوبی برای تجارت انگلیس بود کلید دروازه هند نیز به شمار می‌رفت و نفوذ انگلیس از طریق همان شبکه در این منطقه مستحکم گردید، دوران قاجار انگلیس‌ها را مسلط ساخت و دوران پهلوی بر آن تسلط افزود. اکثر رجال سیاسی و دولت مردان ایران در دو قرن گذشته پیوسته با این شبکه...

وحشیگری‌های رضا شاه در اسناد وزارت خارجه امریکا

وحشیگری‌های رضا شاه در اسناد وزارت خارجه امریکا «برنارد گوتلیب» کنسول آمریکا، در سال 1923 در گزارشی محرمانه شواهدی از وحشیگری‌های رضا‌خان به دست می‌دهد: رئیس الوزرای فعلی، یک دهاتی بی‌سواد با خوی ددمنشانه است که با هوشمندی، قاطعیت و استحکام شخصیت ذاتی خاصش که ندرتاً در ایرانی‌ها یافت می‌شود، به مقام کنونی دست‌ یافته است. مردی است با خشمی مهارنشدنی؛ او شخصاً رییس‌الوزرای سابق، قوام‌السلط�...

آخرین دقایق شاه در نیاوران

محمدرضا مرادی متولد سال 1326 ، یكی از خدمه دربار محمدرضا پهلوی و از خاندانی است كه مجموعا در دربار دو پهلوی كار كرده اند. او كه از نزدیك ترین خدمه به شاه به شمار می رفته است مسئولیت های مختلفی را در زمان حضور در دربار بر عهده داشته. در زمان كودكی به عنوان"توپ جمع كن" زمین بازی تنیس شاه و ملكه و در سنین بزرگ سالی از تهیه ظروف تا "سر میز" غذای محمدرضا پهلوی و فرح دیبا در دربار فعالیت می كرده است. محمدرضا...

نقش رژیم صهیونیستی در جشنهای 2500 ساله‌

محمد‌رضا پهلوی با برگزاری مراسم تاجگذاری و سپس جشن هنر شیراز و جشنهای 2500 ساله شاهنشاهی و نهایتاً تغییر تاریخ رسمی کشور از هجری اسلامی به شاهنشاهی، عمق عناد خویش با اعتقادات مردم ایران را نشان داد. در این جشن، 20 پادشاه و امیر عرب، 5 ملکه، 21 شاهزاده، 16 رئیس جمهور، 3 نخست‌وزیر، 4 معاون رئیس جمهور و 2 وزیر خارجه از 69 کشور شرکت کردند. مراسم جشن در نهایت گشاده‌دستی و اسراف انجام گرفت و هزینه آن بیش از 200...

تلاش ساواک برای تحدید امام خمینی(ره) در پاریس

از 14 مهر 1357 که امام خمینی(ره) با ورود به پاریس مرحله تازه‌ای از هجرت 14 ساله خود را آغاز کرد، دائماً تحت فشار ساواک بوده و تیمسار مقدم آخرین رئیس ساواک نهایت کوشش خود را برای محدود کردن امام در فرانسه به کاربست. این کوشش از طریق فشار ساواک بر سازمان اطلاعاتی فرانسه صورت گرفت. در آن زمان ساواک به دستور شاه ماهانه کمک‌های مالی قابل توجهی را دراختیار سرویس اطلاعاتی فرانسه قرار می‌داد. فرانسویها بر روی...

...

104