مقالات

نیما یوشیج و مجلس مؤسسان

نیما یوشیج و مجلس مؤسسان نیما یوشیج پدر شعر نو فارسی است که در سال 1301 شمسی از یوش به تهران می‌آید و با میرزاده عشقی در روزنامه قرن بیستم همکاری می‌‌کند. در شماره 16 روزنامه قرن بیستم که اولین شماره سال 1302 ش بود به جای سومین قسمت «افسانه» قطعه منظوم دیگری از نیما به «خرسوار خر» آمده که در آن شاعر ضمن تمثیل ابله خرسواری که بی‌توجه به توصیه‌های دیگران راه پر گل و باتلاقی را برای راندن انتخاب...

جاسوسی تلگرافچی انگلیسی در مشهد

جاسوسی تلگرافچی انگلیسی در مشهد پس از کشته شدن کلنل محمد‌تقی خان پسیان در مهر ماه 1300 شمسی، و سوءظن‌هایی که به شنود تلگرافات بین تهران و خراسان توسط تلگرافچی انگلیسی مطرح شده بود، در چهاردهم مهر ماه 1300 به دعوت کلنل محمود‌خان نوذری ریاست ژاندارمری خراسان، خان بهادرخان معاون کنسولگری انگلیس، مصدق دیوان کفیل کارگزاری خراسان، شاهزاده نیرهمایون وعلم‌ الدوله رئیس نظمیه خراسان برای بازکردن اتاق...

خارجی‌ها در ایران (ژوزف مرنارد)

خارجی‌ها در ایران (ژوزف مرنارد) ژاک ژوزف مرنارد (Jacques – Joseph Mornard) در تاریخ 18 دسامبر 1864 م، در «کته شیر» (برابانت) متولد شد. پس از فارغ‌ التحصیل شدن به استخدام اداره گمرک بلژیک درآمد و در ماه ژانویه 1900 از طرف دولت ایران استخدام گردید. وی روز بیستم فوریه 1900 م، وارد انزلی شد و در 21 مارس همان سال به سمت ریاست گمرکات مازندران و استرآباد به طرف مشهد‌‌سر عزیمت نمود. در فوریه 1901 که موسیو «نوز» قصد مسافرت به...

فلسفه تاریخ و موضوع پژوهشی تاریخی

فلسفه تاریخ و موضوع پژوهشی تاریخی «فلسفه تاریخ»1 عبارتی مبهم است. این ابهام ناشی از دو معنای متفاوتی است که معمولاً از واژه‌ی «تاریخ» اراده می‌شود و به تبع این دو معنا، واژه‌ی «فلسفه» در این عبارت، دو معنای مختلف، پیدا می‌کند و اصطلاح «فلسفه‌ی تاریخ»نیز، برای اشاره به دو معرفت مختلف، به کار می‌رود. دو معنای واژه‌ی «تاریخ» عبارتنداز: 1ـ جریان ریدادهای گذشته، یعنی لایه‌ی خاصی از واقعیت که...

انتخابات مجلس پنجم

انتخابات مجلس پنجم علت اصلی پیدایش انقلاب مشروطیت در ایران، تأسیس عدالتخانه‌ای بود که براساس قانون شریعت به اختلافات و مشکلات مردم رسیدگی کند علاوه بر حفاظت از منافع و حقوق آنان، از دیکتاتوری و بی‌قانونی در کشور نیز جلوگیری نماید. از این رو می‌توان این نهاد مردمی را یکی از مهمترین نهادهای دموکراسی دانست. این روند تکاملی در نهایت منجر به تشکیل مجلس شورایی شد که با توجه به نقش و جایگاه آن،...

پیدایش نظمیه در ایران

پیدایش نظمیه در ایران پیش از تشکیل نظمیه یا شهربانی به سبک نوین و اروپایی در روزگار ناصرالدین شاه قاجار در سال 1257 ش، نظم و امنیت شهرها به عهده داروغه بود که زیر نظر اداره‌ای به نام «دیوان بیگی» (اداره حکومتی یا فرمانداری) که در رأس آن بیگلر بیگی (فرماندار حاکم) قرار داشت انجام وظیفه می‌ کرد و واحدهایی که در اختیار داروغه بود، محتسب، شحنه، گزمه، شبگیر، نامیده می‌شدند.1 در آن هنگام نظم و امنیت...

کرونولوژی چیست؟

کرونولوژی چیست؟ تاریخ واژه‌ای است که به دانش و اطلاعات درباره‌ی گذشته اشاره دارد. تاریخ دانش گذشتگان یا حقایقی درباره‌ی گذشته است. تاریخ می‌تواند هر دو این مقوله‌ها را در بر بگیرد به شرط اینکه رویکرد ما به آن تعریف شده باشد. تاریخ هم دانش گذشتگان است و هم دانشی درباره‌ی گذشته. دانش گذشتگان به این دلیل که زندگی نیاکان ما همچون امروز براساس باورها و دانش رایج زمان بوده است و هنگامی که به این دانش...

سرود ملی ایران

سرود ملی ایران طبق معمول آن روزگار، دربار مداخله کرد و به ارتش دستور داده شد تا در این زمینه اقدام کند. انجام این امر، به عهده سالار معزز، رئیس موزیک نظام گذاشته شد. رضا نیازمند در فصلنامه ره‌آورد چاپ آمریکا در شماره 34 ماجرای ساخته شدن سرود ملی ایران را چنین شرح داده است: «تشکیل انجمن‌های ادبی از اوایل مشروطیت متداول شد. در آن زمان وثوق‌الدوله که علاقه زیادی به شعر و ادب فارسی داشت، جلساتی...

خارجی‌ها در ایران (میلسپو)

خارجی‌ها در ایران (میلسپو) آرتور چستر میلسپو ( Arthur. Chester) روز اول مارس 1883 م، در مزرعه‌ای .واقع در پنج مایلی شهر «اگوستا» ( Augusta ) در ایالات میشیگان متولد شد. دوره دبیرستان را در شهر «آگوستا» در سال 1902 به پایان رساند. در سال 1908 درجه لیسانس از کالج «آلیبون» (Albion college)، در سال 1910 درجه فوق‌ لیسانس از دانشگاه ایلی نویز و بالاخره در سال 1912 درجه دکترای خود را (پی . اچ. ای) در رشته «اقتصاد» از دانشگاه معروف...

ماجرای رضاخان و بلیط نمایش

ماجرای رضاخان و بلیط نمایش رضاخان با صدور اعلانی از کلیه برپاکنندگان نمایش خواست که برای وی بلیط تماشای نمایش نفرستند، چرا که وی نه فرصت تماشای آن را دارد و نه حقوقش1 کفاف خرید بلیط را می‌دهد2. متن کامل اعلان رضاشاه بدین شرح است: «از تمام اشخاصی که در صدد، دادن نمایش بر می‌آیند، عموماً خواهشمندم که برای اینجانب بعد از این بلیط نفرستند، زیرا علاه بر آنکه مجال ورود در نمایش‌ها را ندارم، حقوق...

مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران

مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران حکومت پادشاهان قاجار که تا سال 1925 م به طول انجامید سبب رونق یافتن تهران که تا ‌آن زمان دهکده‌ای در دامنة کوه‌های البرز بود شد. تا آن زمان در تهران جز باغ‌های بزرگ با انواع مختلف و متعدد درختان، به خصوص درخت چنار، چیزی یافت نمی‌شد. با ‌آغاز حکومت قاجارها، آقامحمد‌خان قاجار و فتحعلی‌شاه که بعداً جانشین او شد، باعث دگرگونی شهر تهران شدند. شهرتهران زیر نظر...

انتقاد از رضا شاه در مطبوعات فرانسوی

انتقاد از رضا شاه در مطبوعات فرانسوی رضاخان در طول زمامداری خود به روشنی این موضوع را نشان داد که شخص انتقادپذیری نیست. در دوران حکومت وی بسیاری از سیاسیون و روزنامه‌نگاران تبعید، شکنجه، زندانی و حتی به قتل رسیدند. رضاخان حتی نسبت به انتقاد در روزنامه‌های خارجی هم که از وی و دولت ایران انتقاد می‌کردند حساسیت نشان می‌داد و خیلی سریع به تیرگی روابط خارجی منجر می‌شد،. در این میان مطبوعات فرانسوی...

معرفي مراكز اسنادي ايران و جهان (آرشيو ملي فرانسه)

معرفي مراكز اسنادي ايران و جهان (آرشيو ملي فرانسه) آرشيو‌‌هاي فرانسه همگي زير نظر «مديريت آرشيوهاي فرانسه» قرار داشته و به لحاظ قوانين، همگي از قانون واحد مصوب پارلمان پيروي مي‌كنند. «آرشيو ملي فرانسه» در منطقه پاريس 3 و در ساختماني متعلق به شاهزادگان فرانسوي (خانواده گيز) متعلق به سده شانزدهم واقع شده است. اين ساختمان كه در زمان جنگ‌هاي مذهبي، مقر حزب كاتوليك بود، اوايل سده هجده بازسازي شد و...

آخرین مجلس مشروطه

اکبر خوشزاد این مقاله تلخیصی از کتاب "آخرین مجلس مشروطه" است . از آنجایی که مجلس شورای ملی دوره بیست‌وچهارم، آخرین مجلسی است که طبق قانون اساسی مشروطیت تشکیل گردید، این اثر با عنوان آخرین مجلس مشروطه منتشر شده است. بررسی دوره بیست‌و چهارم مجلس شورای ملی به دلیل ارتباط آن با رویدادهای دوران انقلاب اسلامی، از اهمیت خاصی برخوردار است و ناکارآمدی آن یکی از دلایل عمده سقوط رژیم پهلوی بود. در این...

بهجتی شفق - شاعر پیشتاز انقلاب

محمد قبادی وقتی امام خمینی در نخستین سالهای دهه چهل نهضتش را آغاز کرد، آنان که دل در گرو او و اهدافش داشتند، آنچه در نهان و آشکار داشتند تقدیم او و اهدافش کردند و در این میان اما نقش ادب و هنر و ادیبان و هنرمندان بسیار خاص بود و ارزشمند. در عرصه هنر مثال را می‌توان به نقاشی، خطاطی، عکاسی و بسیاری دیگر کشاند و در ادب آن را در عرصه‌ها قلمی و کلامی جستجو کرد. در این عرصه اگر چه ادیبان و سخنرانان و...

بررسی شخصیت محمدرضا پهلوی(3)

(رویارویی با امام خمینی و انقلاب اسلامی) امین رمضانی در بخش دوم این نوشتار با زیرعنوان «تکوین شخصیت سیاسی شاه در فرآیند تثبیت قدرت»، پیرامون تکوین و تکامل شخصیت شاه پس از کودتای 28 مرداد 1332 سیر اتفاقات پس از کودتا با تمرکز بر عملکرد شاه در طول بیش از دو دهه حکومت‌اش تا میانه‌ی دهه‌ی پنجاه شمسی سخن به میان آمد. از موارد مطوحه در بخش پیشین، می‌توان به رویکردهای شاه در تثبیت قدرت پس از سال 1332،...

110 روز بحراني، بررسي اجمالي جنبش دانشجويي، 28 مرداد تا 16 آذر ۱۳۳۲

درآمد بدون ترديد کودتاي 28 مرداد 1332 سرآغاز فصل تازه اي در تاريخ سياسي معاصر ايران است که به سقوط دولت ملي دکتر مصدق و حاکميت خفقان شديد در جامعه انجاميد. با وقوع کودتا، دستگيري رجال سياسي، انحلال احزاب و تعطيلي بسياري از نشريات در دستور کار قرار گرفت. اما به رغم تضييقات و فشار دستگاه ديکتاتوري، از فرداي وقوع کودتا، مردم حتي يک روز نيز روند مخالفت با هيئت حاکمه را متوقف نکردند. در نوشتار حاضر موقعيت...

شعر و آزادی(4) - عارف‌قزوینی؛شاعر تصنیف سرا

محمد باقری ابوالقاسم قزوینی، مشهور به عارف،فرزند ملا هادی وكیل، در سال 1258 شمسی در شهر قزوین دیده به جهان گشود. صرف و نحو عربی و فارسی و علوم متداول را در قزوین فراگرفته و در ادبیات تمرین نمود و علاوه بر این در سن 13 سالگی به مدت 14 ماه در محضر نخستین معلم موسیقی خود، حاجی صادق خرازی به تحصیل و فراگرفتن اصول علمی موسیقی پرداخت و با داشتن صوت دلنشین و آواز خوش، در این فن، مهارتی تام پیداكرد. وی در هنر خط...

رمز سفير شدن من در تهران

ويليام سوليوان» ‌آخرين سفير آمريكا در تهران، در 20 فروردين 1356 به عنوان سفير آمريكا درتهران تعيين شد. در 18 خرداد آن سال وارد تهران شد، در 20 خرداد استوار‌نامه خود را به شاه تقديم كرد و حدود 2 ماه پس از پيروزي انقلاب اسلامي در 17 فروردين سال 1358، تهران را به قصد كشورش ترك كرد. سوليوان در كشاكش حوادث انقلاب اسلامي، در ايران بوده و خاطرات خود را در كتابي تحت عنوان «مأموريت در ايران» به رشته تحرير درآورده و...

چنگ‌اندازي شاهپورانه

هر يك از اعضاي خاندان پهلوي با وجود برخورداري از ثروت كلان و داشتن درآمدهاي نجومي، در همه حال در جست وجوي يافتن راههاي نو به منظور غارت مضاعف ثروتهاي عمومي و ملي كشور بودند. طي 37 سال سلطنت محمدرضا پهلوي كمتر طرح اقتصادي و پروژه عمراني به بار مي‌نشست مگر آنكه يكي از شاهپورها و يا شاهدخت‌ها، و در رده‌ها و لايه‌هاي بعدي، وزيران، سناتورها، وكلا، و ديگر خدمتگزاران و وابستگان به دربار و سر سفره حاكميت...

13 دی 1357 آغاز كنفرانس گوادلوپ با حضور سران كشورهای غربی

در جریان وقوع انقلاب اسلامی ایران، رخدادهایی به وقوع پیوسته اند كه تا به امروز كه بیش از سی سال از وقوع آنها می گذرد، هنوز به طور شفاف و روشن نمی توان از جزئیات آنها سخن به میان آورد. یكی از این وقایع مهم كنفرانس گوادلوپ است كه تقریبا در فاصله یك ماه مانده به زمان به ثمر رسدن انقلاب اسلامی برگزار شد. اینكه دقیقا در جریان این كنفرانس چه سخنانی در رابطه با تحولات ایران به میان آمد بیشتر متكی به خاطراتی...

بررسی شخصیت محمدرضا پهلوی(2)

(تکوین شخصیت سیاسی شاه در فرآیند تثبیت قدرت) امین رمضانی در بخش نخست این نوشتار با زیرعنوان «اندیشه‌ی فرار در رویارویی با دولت‌های قوام‌السلطنه و دکتر مصدق»، پیرامون شکل‌گیری شخصیت شاه در کودکی و نوجوانی، تاثیر رضا شاه در شکل‌گیری شخصیت شاه، ورود وی به عرصه سیاست، درگیری‌های شاه با قوام و با تفصیل بیش‌تری از مجادلات شاه با دکتر مصدق و نهضت ملی و هم‌چنین فرار شاه در 1332 سخن به میان آمد. هدف...

انقلاب ایران ـ تحلیلی گذشته‌گرا

نویسنده: پل بالتا توضیح: مقاله حاضر، هر چند خالی از اشکالات آماری، جامعه‌شناختی و شناخت دقیق از جامعه ایران نیست، اما به واسطه انعکاس نگاه یک گزارشگر خارجی که در زمانی حساس حوادث انقلاب اسلامی ایران را پی‌گیری و مشاهده کرده، برای محققان و تاریخ‌نگاران انقلاب اسلامی مفید است. یکی از روشنفکران ایرانی در نوشتاری گفته است: «نظام سلطنتی ایران برای بیست‌و پنج قرن صحنه نبرد میان ملت و حکومت بوده...

تحلیلی از شعار نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی

دکتر سیدیحیی یثربی نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی، یکی از شعارهای رایج اوایل دوران پیروزی انقلاب اسلامی بود. اکنون اندکی به تجزیه و تحلیل این شعار می‌پردازیم: ما به دنبال نظامی بودیم که مردم دنیا، با چنان نظامی آشنا نبودند. نظامی که ما به دنبالش بودیم، دو ویژگی اساسی داشت: نخست اینکه، از هر جهت با نظام‌های موجود فرق می‌کرد. نظامی که مبادی، اصول، مسائل، روابط و اهدافش با نظام‌های رایج در شرق و...

آوای استقبال

امین رمضانی صبح زود 12 بهمن 1357. ساعت چهار صبح. هنوز سپیده نزده‌است؛ و این سپیده‌ای‌ست که ملتی مدت‌ها به انتظار آن بوده‌است. قرار است امام خمینی امروز پس از 14 سال تبعید به کشور بازگردد. دو روز است که زمان بازگشت امام به گوش مردم رسیده‌است و پیش از آن مردم هفته‌ای سخت را گذراندند. دولت بختیار در تلاش برای جلوگیری از ورود اما به کشور فرودگاه‌ها را بست اما اعتراض مردم و تظاهرات گسترده، در نهایت به...

یادداشت‌های‌ سید محمد طباطبائی‌

طباطبایی‌ محمدحسن،1382، یادداشت‌های‌ سید محمد طباطبائی‌ از انقلاب‌ مشروطیت‌ ایران‌، تهران‌، نشر آبی‌ یادداشت‌های منتشر نشده سید محمد طباطبایی از انقلاب مشروطیت ایران _که در چاپ های بعدی عبارت منتشر نشده از عنوان حذف شده_ نام کتابی است به قلم حسن طباطبایی از خاندان طباطبایی‌ها که سال 1382 توسط نشر آبی به چاپ رسیده است. کتاب را می‎توان- جدا از آن چه در فهرست کتاب آمده- به دو بخش عمده تقسیم بندی...

تمجيد «آيرونسايد» از رضاخان

یرونساید» ژنرال بلند‌پایه انگلیسی از پایه‌‌های اصلی سیاست خارجی انگلیس در ایران در سال پایانی حکومت قاجار به شمار می‌رود. او از طراحان اصلی سیاستی بود که براساس آن پرونده حاکمیت 153 ساله دودمان قاجار باید به دست رضاخان پهلوی و با کودتائی که از لندن طراحی و حمایت می‌شد در هم می‌پیچید. «آیرونساید» کیست؟ «سرادموند آیرونساید» جوان‌ترین سرلشگر انگلیسی تا آن زمان در ارتش بریتانیا بود. وی که در 1880...

مروری كوتاه بر نقش انجمنهای مشروطه

در آستانه مشروطیت تعداد اندکی از انجمنهای مخفی و نیمه مخفی فعالیت خود را آغاز کردند. بعد از صدور فرمان مشروطه و تأسیس مجلس، انجمنها فعالیت خود را علنی کردند و تعداد آنها از صد گذشت. رشد سریع انجمنها که برخی از آنها در پشت پرده با برخی محافل انحرافی نظیر لژهای فراماسونری و فرقه ضاله بهائیت ارتباط داشتند، نه تنها نتوانست کمکی در حل مشکلات مردم نماید و مملکت را در طریق ترقی و تمدنی که ادعا می کردند...

قراردادهای چشم بسته

قراردادهای زیادی در طول تاریخ دیپلماسی کشور ما به ثبت رسیده است اما برخی از این قراردادها امضا کنندگانشان را به چهره‌های منفور تاریخ ایران بدل کرده‌اند. سؤال ابتدایی در فهم خط خدمت و خیانت در تاریخ و پاسخ به آن خط کش دقیقی به ما می‌دهد تا بفهمیم بر چه اساس می‌توان قراردادی را ننگین و بر چه اساس می‌توان آن‌را افتخارآمیز دانست. در تاریخ نخستین قراردادهای کشور می‌توان به عصر صفوی مراجعه کرد؛ شاه...

جلوگيری بختيار از ورود امام به ايران

وقتی که خبر بازگشت حضرت امام خمینی(ره) به کشور قوت گرفت، دولت بختیار، برای جلوگیری از ورود امام، به کلیه شرکت‏های هواپیمایی بین المللی اعلام کرد که به تهران پرواز نکنند. علاوه بر این به دستور بختیار، تعداد زیادی تانک و زره‏پوش در فرودگاه مهرآباد تهران مستقر شدند تا از ورود امام به میهن اسلامی جلوگیری نمایند . با فرار شاه از کشور در 26 دی 1357، انقلاب مردم ایران به رهبری امام خمینی رحمه الله برای...

...

106