مقالات

گاه شمار تحولات فروردين 1340 تا فروردين 1343

گاه شمار تحولات فروردين 1340 تا فروردين 1343 8 فروردين 1340. رحلت آيت‌الله حسين بروجردي، مرجع تقليد شيعيان 16 ارديبهشت 1340. عزل جعفر شريف‌امامي از نخست‌وزيري و انتصاب علي‌اميني به جاي وي از سوي شاه 19 دي 1340. تصويب لايحه‌ي اصلاحات ارضي در كابينه‌ي اميني به دنبال تعطيلي مجلسين 25 فروردين 1341. مسافرت شاه و فرح به آمريكا 27 تير 1341. بركناري علي اميني از نخست‌وزير و انتصاب اسدالله علم به جاي وي از سوي شاه 14 مهر 1341. تصويب لايحه‌ي انجمن‌هاي...

اسامي شماري از شهيدان خرداد خونين 42

اسامي شماري از شهيدان خرداد خونين 42 دربارة شمار قربانيان قيام خردادماه 42 ديدگاههاي گوناگون و متفاوتي ديده مي‌شود. رژيم شاه همة كشته‌هاي آن قيام را 86 تن و زخميها را 150 نفر اعلام كرد! برخي از خبرگزاريهاي خارجي شمار كشتگان را بيش از هزار نفر برآورد كردند.(1) مردم كوچه و بازار كه در صحنه قيام و درگيري حضور داشتند و با چشم خود ديدند كه چگونه تظاهرات‌كنندگان جان بر كف همانند برگ خزان بر زمين ريختند، شمار شهيدان آن روزهاي خونبار را...

كتاب‌شناسي قيام 15 خرداد

كتاب‌شناسي قيام 15 خرداد انقلاب اسلامي ايران يكي از موضوعات زنده پژوهشي در زمينه تاريخ معاصر است و به تبع ‌آن، قيام 15 خرداد 1342 كه نقطه آغاز اين حركت است، در خور تحقيق و ارزيابي است. پژوهش زير تلاشي است براي شناسايي منابعي كه به قيام 15 خرداد پرداخته‌اند. مركز اسناد انقلاب اسلامي در 1375 كتاب‌شناسي پانزده خرداد، شامل معرفي شناسنامه‌اي 195 كتاب و همچنين عناوين 1116 مقاله درباره اين قيام را منتشر كرد. كتاب‌شناسي زير در تكميل آن تهيه...

چرا مطالعه تاريخ ارزشمند است؟

چرا مطالعه تاريخ ارزشمند است؟ چند سال پيش كتابي با عنوان چشمگير «Her Story» درباره‌ي زنان گذشته، منتشر شد. ناگهان، معني واقعي كلمه‌ي متداول بسيار روشن‌تر شد. تاريخ در واقع يك داستان است، اما نه مختص زنان يا مردان، بلكه داستان همه‌ي كساني است كه از خود اثري باقي گذاشته‌اند. تاريخ مي‌تواند به صورت خيلي ساده، به عنوان «داستان كارهاي انسان در زمان‌هاي گذشته» تعريف شود. آن اعمال، بدون توجه به اين كه ديروز يا 5000 سال پيش رخ...

از طهران تا تهران

از طهران تا تهران اين اواخر ظاهراً به دستور فرهنگستان، چنين معمول شده است كه نام «طهران» پايتخت دولت شاهنشاهي را «تهران» با «تاء دو نقطه» بنويسند و چنين مي‌نمايد كه غرض كساني كه اين پيشنهاد را كرده و رأي خود را در اين مورد به كرسي قبولي نشانده‌اند، تا حدي تبعيت از حس «وطن‌پرستي جغرافيايي» و رهايي از شرّ يكي از غليظ‌ترين حروف الفباي مخصوص عربي، يعني «طاء مؤلف» بوده كه انصافاً تلفظ آن، اگر ايرانيان هم بخواهند آن را مانند...

صداقت قضات متفقين!

صداقت قضات متفقين! از اواسط جنگ دوم جهاني كه دولت‌هاي متفقين تصميم به تشكيل يك دادگاه بين‌المللي براي محاكمه آغازگران جنگ گرفتند، موضوع اين دادگاه و يكسونگري بانيان آن، دستمايه‌اي براي نگارش هزاران مقاله و طنز و رمان و گزارش در مطبوعات جهان گرديد. مقاله حاضر نمونه‌اي از اين آثار است. از مهمترين مباحث مطروحه در اين آثار نگاه يك سويه و مشترك متفقين بود كه بر مشخص بودن آراء محكومين قبل از محاكمه گواهي مي‌داد. در بسياري از اين...

امان از دست انگليسي‌ها...

امان از دست انگليسي‌ها... فرياد روزنامه‌هاي ايران از دست انگليسي‌ها بلند است. انگليسي‌ها از وقتي كه ديدند نفوذ روس در ايران دارد نقصان مي‌يابد و ممكن است ايران سر و صورتي گرفته و درصدد پرداختن خانه‌ي خود از بيگانه برآيد بر شدت عمليات خود افزوده و چنان مي‌نمايد كه حزم و احتياط معمولي خود را كنار گذاشته و درصدد باشند كه از گيرودار اين معركه‌ي جهانگير، كه هر چه باشد عمر كوتاهي خواهد داشت، استفاده نموده و تا حد مقدور نفوذ خود...

اخراج آخرين بازمانده قاجار

اخراج آخرين بازمانده قاجار اخراج تحقير‌آميز محمد‌حسن ميرزا وليعهد رژيم قاجار توسط رضاخان در آبان 1304 آخرين پرده از سقوط مرحله به مرحله دودماني است كه 5/1 قرن پيش از آن توسط آقامحمد‌خان قاجار در ايران پايه‌ريزي شده بود. محمد‌حسن ميرزا در هفتم شهريور 1288 در سن 9 سالگي و در شرايطي كه برادرش احمد‌شاه هنوز به سن قانوني براي سلطنت نرسيده و كشور توسط «نايب‌السلطنه» اداره مي‌شد، به وليعهدي انتخاب شده بود. اين انتصاب 40 روز پس از خلع...

دولتي شدن كشت ترياك!

دولتي شدن كشت ترياك! دقيقاً مشخص نيست كه ترياك چه زماني و توسط چه كسي به ايران وارد شد، ولي همه محققين بر اين اعتقادند كه كشت ترياك در دوران قاجاريه گسترش بي‌سابقه‌اي يافت و مريدان زيادي پيدا كرد. از زماني كه ايرانيان با اروپا حشر و نشر پيدا كردند بي‌آنكه به علم و هنر و دانش و صنعت غرب بينديشند به ظواهر دلفريب فرنگ دل باختند و در لباس و غذا و اثاثيه منزل و كالاهاي موردنياز زندگي به فرنگ روي آوردند و به دنبال بنجل‌هاي فرنگي...

24 ساعت از زندگي رضاخان

24 ساعت از زندگي رضاخان زندگاني خصوصي رضاشاه به قدري نظم داشت كه حتي آب خوردن و سيگار كشيدن وي از روي ساعت و دقيقه بود. مثلاً هر وقت به ساعت خود نگاه مي‌كرد، پيشخدمت مي‌فهميد كه در اين دقيقه گيلاس آبخوري يا فنجان مخصوص چاي را بايد بياورد. او چهار ساعت بعد از نصف‌ شب بيدار شده و لباس پوشيده آماده مي‌شد قبل از سلطنت به وسيله اسب يا درشكه و بعد از سلطنت (كه قدري پير و شكسته شده بود) سوار اتومبيل شده و هر روز به يكي از سربازخانه‌ها و...

نقد كتاب «يادداشتهاي علم»

نقد كتاب «يادداشتهاي علم» مجموعه 5 جلدي «يادداشتهاي علم» از جمله آثاري است كه به شرح خاطرات وزير دربار محمد‌رضا پهلوي طي سالهاي 1345 تا 1356 اختصاص دارد. جلد اول اين مجموعه: خاطرات علم از 24/11/47 الي 29/12/48، جلد دوم از1/1/49 الي 21/12/51، جلد سوم از 24/1/52 الي 21/12/52، جلد چهارم از 2/1/53 الي 29/12/53 و جلد پنجم از1/1/54 الي 30/12/54 را در برمي‌گيرد و مسئوليت ويراستاري، تدوين، مقدمه‌نويسي و پاورقي‌هاي آن را علينقي عاليخاني، از دوستان نزديك علم و وزير اقتصاد...

عملكرد انگلستان در عصر قاجار و پهلوي اول و دوم

عملكرد انگلستان در عصر قاجار و پهلوي اول و دوم قبل از ظهور ايالات متحده به عنوان يك ابرقدرت در صحنه جهاني و قدرت مسلط در خاورميانه و خليج فارس در بعد از جنگ جهاني دوم، انگلستان در ايران حضور و نفوذي قوي داشت. انگلستان قادر بود بخش مهمي از ساختارها و فرآيندهاي سياسي و اجتماعي ايرانِ آن زمان را مطابق منافع و خواسته‌هاي خود شكل دهد. اين كشور به روش‌هاي متعدد از جمله تشكيل لژهاي فراماسونري، شبكه‌هاي نفوذ را در جامعه سياسي ايران...

درباره استاد

درباره استاد مرتضي مطهري در قرية فريمان‌، در دوازده فرسنگي مشهد مقدس كه اكنون به شهرستاني بدل شده است‌، ديده به جهان گشود: «تولد اينجانب در 12 جمادي‌الاولي / 1338 قمري مطابق 13 بهمن / 1298 شمسي بوده است‌.»(1) پدرش حاج شيخ محمدحسين مطهري بود كه سالها در نجف اشرف به تحصيل علوم اسلامي پرداخت و پس از مدتها سير و سفر در شهرهاي عراق‌، عربستان و مصر به زادگاه خويش ـ فريمان ـ بازگشت و تا پايان‌ِ عمرِ بيش از صد سال خود، در آنجا ماند. مادرش...

تاريخ و تحريف تاريخ

تاريخ و تحريف تاريخ دكتر سيد‌جلال‌الدين مدني استاد و پژوهشگر حوزه تاريخ معاصر ايران در مصاحبه‌اي كوتاه، ديدگاه خود را درباره روند تاريخ‌نگاري مبتني بر اسناد طي سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي بيان كرد. با هم مصاحبه را مي‌خوانيم:  پس از پيروزي انقلاب اسلامي، در ميان مورخاني كه راجع به تاريخچه تحولات انقلاب آثاري از خود بر جاي گذارده‌اند مي‌توان عناصر چپ، ليبرال، فراماسون، سلطنت‌طلب و ... را مشاهده كرد. در مقابل،...

آشنايي با رجال عصر پهلوي اردشير زاهدي

آشنايي با رجال عصر پهلوي اردشير زاهدي زاهدي ـ پسر و پدر ـ دوچهرة وابسته از رجال عصر پهلوي بودند. فضل‌الله زاهدي نظامي رضاخاني و نخست‌وزير كودتاي سيد ضيأ در سال‌هاي 1305 ـ 1306 حاكم و فرماندة قشون رشت بود. سابقة وي در اين دوره بسيار زشت است‌; تعدّي‌، تجاوز، غارت اموال‌مردم و.... سرتيپ فضل‌الله‌خان‌، تحت امر رضاخان بود و از ابتداي جنگ جهاني اول به قزاق‌ها پيوست و در سال 1308 فرماندهي ژاندارمري را به عهده داشت‌. در سالهاي جنگ جهاني...

مطبوعات در عصر رضاخان

مطبوعات در عصر رضاخان كودتاي سوم اسفند 1299 كه به حمايت و دستياري بيگانگان شكل گرفت نقطه آغاز دوره‌‌اي بود كه تا شهريور 1320 ادامه يافت؛ اين دوره را مي‌توان عصر رضاخان دانست. اصلي‌ترين خصيصه اين عصر، نوعي استبداد و ديكتاتوري است كه نه در ادوار سابق تاريخ ايران و نه پس از آن نمي‌توان به شدت و گستردگي آن دوره‌اي را سراغ كرد. زيرا ديكتاتور تنها به تسلط بر دستگاه سياسي و نظامي بسنده نكرد، بلكه كوشيد تا فكر، فرهنگ و سنتهاي جامعه را...

حمايت روسيه و انگليس از محمد‌‌علي شاه در آستانه به توپ بستن مجلس

حمايت روسيه و انگليس از محمد‌‌علي شاه در آستانه به توپ بستن مجلس درتاريخ چنين آمده است كه حمله نظامي به ساختمان مجلس شوراي ملي در 1287 توسط نظاميان روسيه و به خواست مؤكد محمد‌علي شاه قاجار صورت گرفته و هدف سركوب جنبش مشروطه بوده است. براساس آنچه كه در تاريخ آمده، انگليسي‌ها در ‌آن زمان خود را حامي مشروطه‌طلبان وانمود ساخته و سفارت خود را مأمن و پناهگاه آنان براي در امان ماندن از گزند نيروهاي دولتي محمد‌علي شاه و نظاميان روس...

آزاد شدن اسناد جاسوسي در انگليس

آزاد شدن اسناد جاسوسي در انگليس 139 پرونده از اسناد سازمان‌هاي امنيت داخلي و خارجي بريتانيا (m.i.6 m.i.5) از جمله همكاري آنها با شبكه‌رسانه‌اي بي‌. بي. سي، از طبقه‌بندي آزاد و در روز سه‌شنبه 21 اسفند 1386 در اختيار عموم محققان قرار گرفت. پرونده ‌ها بيشتر شامل فعاليت‌هاي جاسوسي و امنيت مأموران بريتانيايي در حدود سال‌هاي جنگ جهاني دوم و عمدتاً عليه افراد يا مؤسسات مظنون به همكاري‌با حكومت آلمان نازي يا نيروهاي كمونيست متمايل به...

نقد كتاب «در جستجوي صبح»

نقد كتاب «در جستجوي صبح» كتاب «در جستجوي صلح» به خاطرات عبدالرحيم جعفري مدير اسبق انتشارات امير‌كبير اختصاص دارد. اين كتاب در دو جلد و در 1224 صفحه توسط انتشارات روزبهان و در شمارگان دو هزار و دويست نسخه در سال 1383 چاپ و منتشر شده است. در مقدمه‌‌اي كه به نام جعفري نوشته شده آمده است: «صميمانه مي‌گويم كه هرگز دعوي نويسندگي يا مورخ بودن نه داشته و نه دارم؛ بلكه صرفاً پاره‌اي از رويدادهاي زندگي خود را در كمال سادگي و آن طور كه رخ...

رجال شناسي منوچهر آزمون به روايت اسناد ساواك

رجال شناسي منوچهر آزمون به روايت اسناد ساواك دكتر منوچهر آزمون در سال 1309 در تهران متولد شد. تحصيلات ابتدائي و متوسطه را در تهران به پايان رسانيد. در سال 1329 براي ادامه تحصيل به آلمان رفت و در رشتة حقوق سياسي و علوم اجتماعي موفق به اخذ درجه دكترا شد. وي در آلمان به حزب تودة ايران پيوست‌، به عنوان نماينده دانشجويان حزبي فعاليت مي‌كرد. در سال 1336 جذب ساواك ‌شد. دستورات و طرحهاي خاصي را اجرا و ضربات كاري بر تشكيلات وارد ‌كرد. پس از...

تاريخ شفاهي

تاريخ شفاهي امروزه ورود رسمي تاريخ شفاهي «Oral History» به عرصه تاريخ‌نگاي در بسياري از مراكز علمي ـ تحقيقاتي و دانشگاهي جهان، چشم‌اندازي در مقابل مورخين و محققين گشوده است. نوشتار حاضر گزارش چهارمين نشست تخصصي تاريخ شفاهي است كه در اسفند‌ماه گذشته برگزار شد. با طرح تاريخ شفاهي، فرصتي به دست آمد تا به موضوعات،‌وقايع و حوادث و پديده‌هاي تاريخي و زواياي پنهان و پيداي آنها از منظري نو نگريسته شود. تاريخ شفاهي تكنيك، روش و شيوه‌اي...

ترشي بخورم يا نخورم

ترشي بخورم يا نخورم گزارش زير، يكي از دردسرهاي طبيب مخصوص رضاشاه را به هنگام مواجهه با بيماري شاه بيان مي‌كند. هيچكس جرأت نداشت روي حرف اعليحضرت متوفي رضاشاه پهلوي حرف بزند، در ميان تمام درباري‌ها و وزرا و كساني كه به شاه نزديك بودند؛ مختاري و اميرموثق و چند نفر ديگر اين خاصيت شاه را زودتر از ديگران درك كرده بودند و بهتر از ديگران مراعات مي‌كردند. وقتي شاه دستوري مي‌داد، آن دهني كه در مقابل شاه با گفتن (نه) (نمي‌شود) (مقدور...

منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 28 به نقل از:خاطرات سياسي حسين مكي، تأليف حسين مكي، انتشارات علمي، انتشارات ايران

اشرف پهلوي و بيمارستان مسلولين! اشرف پهلوي رياست سازمان شاهنشاهي خدمات اجتماعي و بنگاههاي خدمات خيريه را بر عهده داشت. واقعه زير بخشي از اقدامات خيريه اشرف را نشان مي‌دهد: اواخر ارديبهشت يا اوايل خرداد 1331 روز جمعه‌اي با چند نفر از دوستان از جاده‌ي نياوران عازم فشم بودم. وقتي از پيچ مقابل كاخ صاحبقرانيه به طرف جنوب سرازير شدم، انبوه جمعيتي را در وسط خيابان ديدم كه جاده را مسدود كرده‌اند. نزديك‌تر كه رفتيم ديدم عده‌اي مجروح...

نقد كتاب «خاطرات دكتر مهدي حائري يزدي» استاد فلسفه و فرزند بنيانگذار حوزه علميه قم

نقد كتاب «خاطرات دكتر مهدي حائري يزدي» استاد فلسفه و فرزند بنيانگذار حوزه علميه قم كتاب «خاطرات دكتر مهدي حائري يزدي» در اسفند 1381 توسط نشر «كتاب نادر» در ايران منتشر شد. اين كتاب حاصل مصاحبه‌هايي با دكتر حائري در ايالت مريلند آمريكا بين سالهاي 67 تا 71 در چارچوب «طرح تاريخ شفاهي ايران» در دانشگاه هاروارد است. ضمناً گفتني است دست‌اندركاران اين طرح قبل از انتشار خاطرات، متن نهايي شده مصاحبه‌ها را به منظور آخرين بازبيني براي...

تأثير تاريخنگاري ايراني بر تاريخنگاري اسلامي

تأثير تاريخنگاري ايراني بر تاريخنگاري اسلامي در زبان فارسي، از واژه «تاريخ» معاني گوناگوني نظير زمان (date)، زمانهاي گذشته، وقايع پيشين، اثر يا نوشته تاريخي (history) و معاني ديگري از اين نوع مستفاد مي‌شود. در اين مقال كوتاه، مجال آن نيست تا درباره‌ي ماهيت تاريخ 1يا واژه تقريباً مجهول‌الاصل آن2 سخن به ميان ‌آيد، ولي لازم است در مقدمه‌ي بحث تعريفي از تاريخنگاري (historiography) ارائه شود. كمترين حد تاريخنگاري وقايع‌نگاري است كه...

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟ روز دهم فروردين 1291 هجري شمسي، آستان قدس رضوي يكي از جنايات نابخشودني استعمار روس را شاهد بود. در اين روز بارگاه حضرت ثامن‌الحجج توسط نظاميان اشغالگر روسيه كه دركشاكش نهضت مشروطه براي مبارزه با قيام مردم و سركوب نهضت به شهرهاي ايران تعرض كرده بودند، گلوله‌باران شد. مقاله زير گزارش لحظه به لحظه اين حادثه است. يكي از موجبات بمباران آستان قدس رضوي مخالفت روسها با استخدام مورگان شوستر...

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟ روز دهم فروردين 1291 هجري شمسي، آستان قدس رضوي يكي از جنايات نابخشودني استعمار روس را شاهد بود. در اين روز بارگاه حضرت ثامن‌الحجج توسط نظاميان اشغالگر روسيه كه دركشاكش نهضت مشروطه براي مبارزه با قيام مردم و سركوب نهضت به شهرهاي ايران تعرض كرده بودند، گلوله‌باران شد. مقاله زير گزارش لحظه به لحظه اين حادثه است. يكي از موجبات بمباران آستان قدس رضوي مخالفت روسها با استخدام مورگان شوستر...

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد امام خميني در فروردين 1346 طي نامه‌اي از نجف براي امير‌عباس هويدا نخست‌وزير وقت، شمه‌اي از جرائم و قانون‌شكني‌ها و بيدادگريهاي رژيم شاه را بر مي‌شمردند. نظر به اهميت اين نامه كه 41 سال پيش نوشته شده، با هم آن را مطالعه مي‌كنيم: بسم‌ الله الرحمن الرحيم و لاحول و لا قوة الابالله العلي العظيم جناب آقاي هويدا: لازم است نصايحي به شماها بكنم و بعضي از گفتني‌ها را...

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد امام خميني در فروردين 1346 طي نامه‌اي از نجف براي امير‌عباس هويدا نخست‌وزير وقت، شمه‌اي از جرائم و قانون‌شكني‌ها و بيدادگريهاي رژيم شاه را بر مي‌شمردند. نظر به اهميت اين نامه كه 41 سال پيش نوشته شده، با هم آن را مطالعه مي‌كنيم: بسم‌ الله الرحمن الرحيم و لاحول و لا قوة الابالله العلي العظيم جناب آقاي هويدا: لازم است نصايحي به شماها بكنم و بعضي از گفتني‌ها را...

آيت‌الله هاشمي رفسنجاني در همايش يكصدمين سال تولد آيت‌الله محمد‌تقي فلسفي: مأموريت رضاخان بيرون كردن دين از زندگي مردم بود

آيت‌الله هاشمي رفسنجاني در همايش يكصدمين سال تولد آيت‌الله محمد‌تقي فلسفي: مأموريت رضاخان بيرون كردن دين از زندگي مردم بود همايش يكصدمين سال تولد آيت‌الله محمد‌تقي فلسفي خطيب دانشمند، روز چهارشنبه هشتم اسفند 1386 در سالن همايشهاي بين‌المللي صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران برگزار شد. در اين همايش كه جمعي از محققان، مورخان و روحانيون شركت داشتند، آيت‌الله هاشمي رفسنجاني رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام در سخناني اظهار...

...

105

...