مقالات

همايش ايران و سياست جهاني در آغاز قرن بيستم

همايش ايران و سياست جهاني در آغاز قرن بيستم «ايران و سياست جهاني در آغاز قرن بيستم» عنوان همايشي است كه در روزهاي 27 و 28 بهمن 1386 در دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران برگزار شد. اين همايش كه با حضور جمعي از محققان، انديشمندان،‌ اساتيد دانشگاه و پژوهشگران رشته تاريخ ترتيب يافت، در يكصدمين سالگرد انعقاد قرارداد 1907 برگزار شد. همايش، حول سه محور بود. اين سه محور عبارت بودند از: الف) مباني نظري ـ جايگاه ايران در سياست...

نخستين نشريه اسلامي ايران

نخستين نشريه اسلامي ايران تشكيل كلاسهاي آموزش زبان فارسي براي مبلغان مسيحي در هندوستان و اعزام آنان به شهر اصفهان و توزيع كتابها و جزوه‌هاي متعدد «در رد اسلام» دردوره‌ي مظفرالدين شاه قاجار در اين شهر به وسيله مبلغان مسيحي، موجب شد كه عالمان دين تدبيري بينديشند و درصدد خنثي كردن اقدامات آنان برآيند. پس از شور و مشورت، بنابر پيشنهاد حجت‌الاسلام آقاي حاج شيخ نورالله ثقه‌الاسلام در جمادي الاخر 1320 ه‍. . ق «اداره‌ دعوت...

حكومت متبوع من ...!

حكومت متبوع من ...! از عبدالعزيز بن سعود به عنوان مؤسس پادشاهي عربستان سعودي ياد مي‌كنند. او در 1900 حكومت محلي آل‌رشيد را كه تحت سلطه عثماني قرار داشت، برانداخت و رياض را به تصرف خود درآورد. سپس در 1912 تركان عثماني را از احساء بيرون راند، در جنگ جهاني اول با انگليسي‌ها عليه امپراطوري عثماني متحد شد (دسامبر 1915) و با پايان جنگ عثماني‌ها را از سراسر عربستان اخراج نمود. او سپس مدعيان حكومت را در اين سرزمين سركوب كرد ود ر 1923 عنوان...

نقد كتاب بازخواني نهضت ملي ايران

نقد كتاب بازخواني نهضت ملي ايران كتاب «بازخواني نهضت ملي ايران» به قلم حجت‌الاسلام والمسلمين روح‌الله حسينيان در 331 صفحه و شامل 4 فصل (فصل اول: نيروهاي مذهبي و نهضت ملي شدن نفت، فصل دوم: قيام 30 تير و نقش نيروهاي مذهبي، فصل سوم: سير فروپاشي نهضت و فصل چهارم: انزواي نيروهاي مذهبي و كودتاي 28 مرداد) به رشته تحرير درآمده است. چاپ نخست اين كتاب در سال 1385 توسط مركز اسناد انقلاب اسلامي و در شمارگان 2000 نسخه به بازار كتاب عرضه گرديده...

تنباني كه باعث تصويب لايحه شد!

تنباني كه باعث تصويب لايحه شد! از زمان كودتاي رضاخان، همواره نمايندگان مجلس شوراي ملي به جاي انتخابات مردمي، از طرف شاه منصوب مي‌شدند و مأمور به انجام دستور بودند. تنها در ابتداي حكومت رضاخان، كه هنوز جان نگرفته بود، فقط در تهران ـ‌ كه مركز حكومت بود بعضي از نمايندگان از طرف مردم به مجلس راه مي‌يافتند. مانند: آيت‌الله شهيد مدرس، كه آن هم پس از چندي ديگر عملي نشد تا آن جا كه شهيد مدرس در اعتراض به شمارش آرا، به رأيي كه خود به...

انقلاب در 30 سالگي

انقلاب در 30 سالگي حجت‌الاسلام و المسلمين احمد خزائي رئيس مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي در مصاحبه‌اي با سردبير مجله الكترونيكي «دوران» به سئوالات متعددي راجع به جايگاه و موقعيت جهاني و داخلي نهضت امام خميني در پايان دهه سوم عمرش پاسخ گفت. با هم مصاحبه ايشان را مي‌خوانيم:  به نظر مي‌رسد انقلاب اسلامي طي 30 سال اخير توانسته است جايگاه خود را در عرصه بين‌ المللي و در مناسبات جهاني بدست آورد. از نظر حضرتعالي رمز ماندگاري...

«تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي»از نگاه صاحبنظران

«تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي»از نگاه صاحبنظران مدخل اهميت بررسي تاريخ انقلاب اسلامي به عنوان يكي از مهمترين عرصه‌هاي پژوهش اجتماعي بر كسي پوشيده نيست. شناخت تاريخ تحولات پس از پيروزي انقلاب، ضرورتي انكار ناپذير است و هر پژوهشي در اين زمينه نيازمند نگرش منصفانه و محققانه است. شك نيست كه ايران در يكصد سال اخير شاهد تحديد آ‌زاديهاي مشروع مردم، ضعف حكومتها در هدايت صحيح جامعه، اتخاذ سياستهاي ضد ملي و وابستگي دولت به بيگانگان...

گري سيك»: مشاور پيشين امنيت ملي آمريكا: انقلاب اسلامي يك تحقير ابدي براي آمريكا بود

«گري سيك»: مشاور پيشين امنيت ملي آمريكا: انقلاب اسلامي يك تحقير ابدي براي آمريكا بود عبارات فوق بخش‌هائي از تحليل گري‌سيك مشاور پيشين امنيت ملي آمريكا راجع به سقوط شاه و پيروزي انقلاب اسلامي ايران است. گري‌سيك از كارمندان فعال كاخ سفيد و شاغل در بخش امنيت ملي آمريكا در دوران كارتر و كسي است كه پيش و پس از آن هم در سياست خارجي امريكا فعاليت مي‌كرده است. وي كه دوران سخت از دست دادن ايران را براي امريكا در كاخ سفيد بوده است،...

آفات انقلاب از ديدگاه شهيد مطهري

آفات انقلاب از ديدگاه شهيد مطهري شهيد مرتضي مطهري در كتاب «نهضتهاي اسلامي در صد ساله اخير» مي‌نويسد: هر انقلابي در صورت بي‌توجهي به آن، ممكن است دچار آفت‌زدگي شود. به گفته وي آفتهائي كه انقلابها و نهضتهاي اسلامي را همواره تهديد مي‌كنند،‌عبارتند از: 1ـ ‌نفوذ انديشه‌هاي بيگانه براي مخدوش ساختن چهره انقلاب كه ممكن است از طريق دشمنان و يا دوستان ناآگاه، صورت گيرد. اين نفوذ خطري است كه كيان انقلاب و اسلام را تهديد مي‌كند. 2ـ‌...

انقلاب و شكست «سيا»

انقلاب و شكست «سيا» يكي از مناقشه‌هاي سياسي ميان دولتمردان آمريكائي در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، بر سر ناتواني مقامات سازمان اطلاعات مركزي آمريكا «سيا» در پيش‌بيني انقلاب و ارزيابي تحولات ايران بود. اين در حالي است كه بيش از 40 هزار كارشناس، مستشار و عناصر اطلاعاتي آمريكا در آستانه انقلاب و در خلال آن در ايران فعاليت داشتند. علاوه بر اين آمريكا داراي پايگاههاي متعدد استراق سمع و جاسوسي در نقاط مختلف ايران و...

خطاهاي ده‌گانه شاه

خطاهاي ده‌گانه شاه شاه در ماه‌هاي قبل از سقوط خود گفته بود كشورش در بيست و پنج سال آينده نيروي پنجم در جهان خواهد شد. و جمعيت ايران به 65 ميليون مي‌رسد، و سطح درآمد يك ايراني با درآمد يك اروپائي برابر خواهد شد. سپس شاه اظهار اميدواري كرد كه حكومتش تا 15 سال آينده ادامه يابد پس از آن حكومت را به وليعهد سپرده و كنا‌ره‌گيري خواهد كرد. يكسالي از اين سخنان نگذشت كه تخت طاووسي به لرزه درآمد و عمر سلطنت او نه با سنوات كه با ساعات شمرده...

تلاش ساواك براي تحديد امام خميني(ره) در پاريس

تلاش ساواك براي تحديد امام خميني(ره) در پاريس از 14 مهر 1357 كه امام خميني(ره) با ورود به پاريس مرحله تازه‌اي از هجرت 14 ساله خود را آغاز كرد، دائماً تحت فشار ساواك بوده و تيمسار مقدم آخرين رئيس ساواك نهايت كوشش خود را براي محدود كردن امام در فرانسه به كاربست. اين كوشش از طريق فشار ساواك بر سازمان اطلاعاتي فرانسه صورت گرفت. در آن زمان ساواك به دستور شاه ماهانه كمك‌هاي مالي قابل توجهي را دراختيار سرويس اطلاعاتي فرانسه قرار مي‌داد....

شاهان ايران از نگاه «ويل دورانت»

شاهان ايران از نگاه «ويل دورانت» هيچ مورخ نامداري از شاهان ايران به نيكي ياد نكرده و هيچ يك از مقاطع قابل دفاعي كه در تاريخ ايران به وفور وجود دارند نيز ارتباطي به شاهان ندارد. متن زير از كتاب «تاريخ تمدن» نوشته ويل دورانت راجع به شاهان ايران نقل شده است. زندگي ايران به سياست و جنگ بيشتر از مسائل اقتصادي بستگي داشت، و ثروت آن سرزمين بر پايه‌ي قدرت بود، نه بر پايه‌ي صناعت؛ به همين جهت پايه‌هاي دستگاه دولتي متزلزل بود، و به...

انگليس، ركورد دار تلاش براي جلوگيري از سقوط شاه

انگليس، ركورد دار تلاش براي جلوگيري از سقوط شاه تحقيقات سياسي نشان مي‌دهد كه در سال 1357 كه سال پيروزي انقلاب اسلامي بود، هيچ دولتي به اندازه انگلستان هيأتهاي سياسي و نظامي براي تأكيد بر حمايت لندن از رژيم شاه به تهران گسيل نداشته است. فهرست مهمترين هيأتهاي انگليسي كه در سال 1357 به ايران آمدند به قرار زير است: ـ چهارم فروردين 1357: «فردريك مالي» وزير دفاع انگلستان در رأس هيأتي براي ابراز حمايت از رژيم شاه و گفتگو درباره امكان صدور...

نقد كتاب «چه شد كه چنان شد»

نقد كتاب «چه شد كه چنان شد» «چه شد كه چنان شد» عنوان كتابي است كه به بررسي وقايع انقلاب اسلامي ايران طي سالهاي 57 ـ 1356 مي‌پردازد. رويدادهاي بررسي شده در اين كتاب،‌حوادث پس از انتشار مقاله «احمد رشيدي‌مطلق» تا اعلام بي‌طرفي ارتش در 22 بهمن 1357 براي اولين بار در سانفرانسيسكو و توسط نشر آران در شمارگان 500 نسخه به چاپ رسيد. احمد احرار در اين كتاب طي مصاحبه‌اي با ارتشبد عباس قره‌باغي – رئيس ستاد بزرگ ارتشتاران در زمان پهلوي دوم- در...

ارزيابي عناصر «اراده ملي» و «بيطرفي» در جنگ اول جهاني

ارزيابي عناصر «اراده ملي» و «بيطرفي» در جنگ اول جهاني تاريخ ايران در جنگ جهاني اول، ناشناخته‌ترين دوره در تاريخ معاصر اين كشور مي‌باشد. در حاليكه اين دوره، از سويي از حلقه‌هاي زنجير مقاومت و مبارزات ضد استعماري مردم، و از سوي ديگر، نقطه عطفي در سرنوشت ايران و خاورميانه و بطور كلي نظام سياسي جهان به شمار مي‌رود. عدم توجه مورخين و صاحبنظران علوم سياسي به اين دوره، مسائل بسياري را بي‌جواب مي‌گذارد. مؤلفين بيگانه عمق روحيات و...

شاه: به هيچ‌كس اعتماد ندارم

شاه: به هيچ‌كس اعتماد ندارم جعفرشريف امامي از آخرين نخست وزيران ايران قبل از پيروزي انقلاب اخيراً در كتاب خاطرات خود نكاتي را درباره خود محوري‌هاي شاه مطرح كرده است. در بخشي از اين كتاب مي‌خوانيم: يكي از مسائلي كه جالب است و بد نيست كه اظهاري در آن خصوص بشود اين است كه اعليحضرت راجع به بعضي از مسائل فوق‌العاده اصرار داشتند و مقيد بودند. من جمله اين كه اختياري نمي‌خواستند به كسي داده بشود و مخصوصاً در مسائل خارجي هر اقدام...

پيش‌بيني صحيح...!

پيش‌بيني صحيح...! شاه در سال 1975 [1354] طي مصاحبه‌اي با «جان اوكز» (كه در شماره 30 سپتامبر 1975 نيويورك تايمز به چاپ رسيد) در موردخواست خود مبني بر جاي دادن ايران در ميان قدرتهاي بزرگ جهان گفته بود: « اين اولين بار نخواهد بود، كه در اين مملكت كارهاي غيرممكن، ممكن خواهد شد...». گرچه سه سال بعد از آن تاريخ، پيش‌بيني شاه درست از آب درآمد و كارغيرممكني انجام گرفت، ولي اين كار نه به دست شاه و براي تعبير روياهاي او، بلكه به دست امام خميني و با...

كشور آرشيوي

كشور آرشيوي روسيه كشوري آرشيوي است. تاريخ هزار ساله روسيه و نظام كمونيستي سابق در ميراث مكتوب عظيمي منعكس مي‌باشد كه بالغ بر 000/000/222 پرونده يا 4000 كيلومتر قفسه ‌آرشيو مي‌شود. اين مجموعه اسناد در 2400 آرشيو دولتي و شهرداريها جاي گرفته‌اند. مجامع علمي و فرهنگي داخلي و بين‌المللي علاقمندند بدانند اين اسناد ارزشمند چگونه نگهداري مي‌شوند و مورد استفاده قرار مي‌گيرند. بايد گفت در اين مورد زمينه تاريخي فراگيري وجود ندارد. بعد از...

وزارت خارجه رضاشاه از زبان فروغي

وزارت خارجه رضاشاه از زبان فروغي متن زير نامه محمد علي فروغي مشهورترين سياستمدار عصر پهلوي درباره وضعيت وزارت خارجه ايران در عصر رضاشاه است. فروغي اين نامه را در بهمن 1307 زماني كه مسئوليت سفارت ايران در تركيه را داشت نوشت و مخاطب وي محمد‌علي فرزين كفيل وزارت امور خارجه بوده است. ذكر اين نكته ضروري است كه فرزين در اوج جنگ داخلي افغانستان و چند روز قبل از سقوط حكومت 10 ساله امان‌الله خان پادشاه آن كشور طي حكمي به عنوان سفير كبير...

در حسرت كتابهاي محمد‌علي شاه!

در حسرت كتابهاي محمد‌علي شاه! احمد خان ملك‌ساساني از ديپلماتهاي عصر قاجار، پهلوي اول و پهلوي دوم بود. او از 1290 كه پس از پايان تحصيلات خود از سوئيس به تهران بازگشت تا زمان كودتاي رضاخان يعني مشخصاً در دوران حاكميت قاجار صاحب مشاغل مختلفي در وزارتخانه‌‌‌ ماليه بود. سپس وارد دربار شد و معلم خصوصي احمد‌شاه قاجار گرديد. در آستانه كودتاي رضاخان با حكم مستشاري سفارت ايران در استانبول،‌ رهسپار تركيه شد و به تدريج براي حفظ شغل خود،...

خريد و فروش مناصب در دوره قاجار!

خريد و فروش مناصب در دوره قاجار! احمد مجد‌الاسلام كرماني از نويسندگان منتقد عصر مشروطيت در مقاله‌اي به رواج فروش منصب و مقام در اواخر دوره قاجار اشاره كرده است. در اين مقاله مي‌خوانيم: در اواخر دوره‌ي ناصرالدين‌شاه كار ماليه‌ي ايران به جايي رسيد كه هيچ شهري اضافه محل و به اصطلاح مستوفي‌ها «باقي تحت محل» نداشت و شاه براي پوشانيدن كسر بودجه مجبور شد كه به وسايلي فوق‌العاده متوسل شود. او چند وسيله‌‌ي موقتي اختيار نمود كه...

نقد كتاب مقدمه‌اي بر انقلاب اسلامي

نقد كتاب مقدمه‌اي بر انقلاب اسلامي زيباكلام در 24 دي 1327 در تهران متولد شد. پدرش از مسئولان حزب زحمتكشان به رهبري مظفر بقايي بود. به اين ترتيب وي در خانواده‌اي سنتي اما به شدت سياسي پرورش يافت. او در سال 1345 ديپلم خود را در رشته طبيعي اخذ نمود و علي‌رغم قبولي در كنكور، خانواده‌اش به خاطر جلوگيري از ورود وي به مسائل سياسي، او را براي ادامه تحصيلات راهي اتريش و سپس انگليس ساخت. زيبا كلام از همان آغاز دوران تحصيل در وين وارد تشكيلات...

مصاحبه سفير آمريكا با آيت‌الله فيروزآبادي

مصاحبه سفير آمريكا با آيت‌الله فيروزآبادي آيت‌الله حاج سيد‌رضا فيروز‌آبادي مؤسس و بنيانگذار بيمارستان فيروزآبادي واقع در شهرري مي‌باشد. او در 1288ش. به دنيا آمد، در سالهاي 1294ش. تا 1322ش. در دوره‌هاي سوم، ششم، هفتم و چهاردهم نماينده مجلس بود. او حقوق دريافتي از مجلس را صرف ساختن بيمارستان بزرگي در شهرري كرد كه به نام خودش مشهور شد. وي در 14 مرداد 1344در سن 96 سالگي درگذشت. مجله خواندنيها در خرداد 1324 گزارشي از ديدار سفير آمريكا از...

جدال معاصران بر سر تاريخ باستان

جدال معاصران بر سر تاريخ باستان قرن‌هاي نوزدهم و بيستم ميلادي برابر با قرن‌هاي سيزدهم و چهاردهم هجري را درتاريخ جهاني، قرون معاصر ناميده‌اند. صرف‌نظر از معاصر بودن اين دوران با دوراني كه زمينه‌ساز تاريخ و فرهنگ جهان امروزي است و از منظر پديده معاصرت، هم آخرين و هم جديدترين ادوار تاريخ و تمدن بشري ـ محسوب مي‌شود، قرون معاصر به دليل شرايط و پديده‌هاي سرنوشت‌ساز جهاني مانند انقلاب‌هاي صنعتي و دموكراتيك، تكوين مكتب‌هاي...

داريوش همايون كارگزار آژانس يهود در ايران

داريوش همايون كارگزار آژانس يهود در ايران داريوش همايون در سال 1307 در تهران و در يك خانواده متوسط شهري به دنيا آمد. پدرش كارمند وزارت دارايي بود و به عنوان مستشار ديوان محاسبات انجام وظيفه مي‌كرد. تحصيلات ابتدايي را در دبستان‌هاي «فيروز بهرام» و «ابن‌سينا» و دوره‌ي متوسطه را در دبيرستانهاي «البرز» و «دارايي» به پايان برد و پس از اخذ ديپلم به دانشگاه تهران رفت و به عنوان ليسانسيه حقوق فارغ‌التحصيل شد.1 او در دوران دانشجويي...

ماجراي كشف حجاب

ماجراي كشف حجاب فلسفه‌ي حجاب از نظر اسلام حفظ كرامت و ارزشهاي والاي انساني است كه بر مبناي قرآن و احاديث استوار است. انديشمندان اسلامي كه مسئله‌ي حجاب را از جهات مختلف (رواني، اجتماعي و خانوادگي) مورد بحث و بررسي قرار داده‌اند، بر اين نكته تأكيد دارند كه پذيرش حجاب نه تنها به معناي كناره‌گيري از كار و قبول خانه‌نشيني نيست، بلكه توأم با خدمات اجتماعي و سياسي زن و نيز رعايت كليه‌ي حقوق قانوني و شناخته شده‌ي اوست. 1 در كل،...

نقش عباس مسعودي در تجزيه بحرين از ايران

نقش عباس مسعودي در تجزيه بحرين از ايران سرزمين بحرين كه در تقسيمات كشوري ايران به عنوان چهاردهمين استان ايران شناخته شده بود، در ارديبهشت 1349 با خيانت حكومت پهلوي، از ايران جدا شد و با اين رويداد برگ ديگري به پرونده بي‌كفايتي شاهان حاكم بر ايران در حفظ تماميت ارضي كشور افزوده شد. يكي از عناصري كه در اين تراژدي نقش مؤثري ايفا كرد، عباس مسعودي بود. نامبرده در 1280 ش. در تهران به دنيا آمد. پس از خاتمه تحصيلات مقدماتي و متوسطه در...

گنجينه‌هاي هنر ايراني و بي‌كفايتي پهلوي

گنجينه‌هاي هنر ايراني و بي‌كفايتي پهلوي نامه زير سرگذشت غم‌انگيز يكي از آثار گرانسنگ هنري ايران است كه ندانم كاري و حماقت رژيم پهلوي موجب بر باد رفتن آن در خارج از كشور گرديد. اين نامه به قلم كسي نوشته شده كه خود آن اثر را ديده و براي انتقال آن به ايران در سال 1355 تلاش بي‌حاصلي به انجام رسانده بود: دوست گرامي آقاي كريم امامي در مقاله بسيار ممتع خود دربارة بازگشت نسخه خطي شاهنامه‌ي شاه تهماسبي به ايران در ماهنامه‌ي فرهنگي و...

انتخابات دمكراتيك!

انتخابات دمكراتيك! آشنائي با انتخابات در عصر پهلوي دوم و شيوه برگزيده شدن نمايندگان و رؤساي مجلس، از جمله نكاتي است كه ما را با گوشه‌هائي از آزاديهاي ادعائي رژيم شاه و سهمي كه در اين آزادي براي مردم در نظر گرفته بود آشنا مي‌سازد. مقاله زير به بررسي نحوه انتخاب رئيس و نمايندگان در يكي از ادوار مجلس شوراي ملي و همچنين انتخاب اعضاي كابينه اشاره دارد: عبدالله رياضي كه پس از كودتاي 28 مرداد 1332 با بورسيه تحصيلي دانشگاه پنسيلوانياي...

...

107

...