خاطرات

طرح‌های مبهم واشنگتن

آن روز که وارد زندان ساواک مشهد شدم [آبان 1350] و یک پیراهن و شلوار تحویلم دادند، به سلول شماره 10 منتقل شدم. پیش از دستگیری و انتقالم به آنجا، آقای اخوی [حجت‌الاسلام سیدعلی خامنه‌ای] و تعداد دیگری از دوستانمان از روحانی و غیرروحانی را هم گرفته بودند. آقای اخوی در یکی از سلول‌های پشت سلول من قرار داشت. من [سیدهادی خامنه‌ای] در وهله اول از روی صدا، آنها را شناختم. از جمله مرحوم طاهر احمدزاده که در سلول شماره یک بود و برادر عزیزمان شهید سیدعباس موسوی قوچانی. در آن ایام او شکنجه‌های بسیاری متحمل شده بود، طوری که می‌گفتند نای راه رفتن نداشته است.

شب سیاه من با حسن ناهیدی

شب بود که سوار ماشین از زندان به طرف اداره ساواک راه افتادیم. توی ماشین سرم را بین پاهایم گذاشته و کتم را روی سرم انداخته بودند. من به قدری مضطرب بودم که صدای ضربان شدید قلبم را می‌شنیدم. خیلی نگران بودم چون می‌شد حدس زد چه اتفاقاتی در انتظارم است. در این میان، مسئله مهم و نگران‌کننده‌ای وجود داشت و آن این بود که من قبلاً در بازجویی‌ها از حسن خامنه‌ای، طاها عبدخدایی و حسن جامه‌داری هیچ حرفی نزده بودم. حالا حسن و بقیه دستگیرشده‌ها در آن روز، سه ماه بعد از سکوت من لو رفته بودند.

تشکیل کمیته مرکزی انقلاب اسلامی به روایت مرتضی الویری

در همین زمان [بهمن 57] گروهک‌هایی مثل چریک‌های فدایی خلق و سازمان مجاهدین خلق از شلوغی مملکت سوءاستفاده کرده و مقدار زیادی اسلحه در خانه‌های تیمی‌شان انبار کردند. حتی وقتی که امام دستور دادند مردم اسلحه‌ها را به مساجد تحویل بدهند، این گروهک‌ها به‌جای آنکه اسلحه‌شان را به مساجد تحویل دهند، مقری ساختند و اسلحه‌های مردم را تحویل گرفتند و انبار کردند. این وضع چنان ما را نگران ساخت که به‌اتفاق آقای بهزاد نبوی نامه‌ای تهیه کرده، به آقای مطهری دادیم و خواستیم آن را به دست امام برسانند.

مبارزات مخفی

راوی صدیقه امیر شاه‌کرمی: دو خواهر و سه برادر بودیم که در زمان شاه مبارزات مخفی را علیه رژیم شروع کردیم و به علت اینکه به دست ساواک نیفتیم در سال‌های 52 و 53، زندگی مخفی داشتیم. مهدی و محمدامیر شاه‌ کرمی در ابتدا، عضو گروه سازمان مجاهدین بودند. اما پس از مدتی، متوجه انحراف عقیده‌ آنها شدند و پس از مخالفت‌های ایدئولوژیک با آنها، از آن گروه جدا شدند. آن دو راه دیگری را انتخاب کردند و با عضوگیری بچه‌های مذهبی و روشنفکر یک سازمان مستقل و پابرجا که با امام خمینی، به‌طور غیر مستقیم در تماس بودند و در بسیاری از مسائل از ایشان دستور می‌گرفتند، راه‌اندازی کردند.

خداوند صبر و ایثار مرا امتحان کرد

در لحظه‌های فعالیت حس می‌کردم که در صحنه کربلا هستم و همپای مولایم حسین(ع) می‌جنگم. خیلی وقت‌ها هم کارها با عنایت خود مولا امام حسین(ع) پیش می‌رفت. سال 54 به فرمان امام خمینی لبیک گفتم. من و بچه‌هایم در هر مجلس و راهپیمایی علیه رژیم شاه شرکت می‌کردیم و حال و هوای خاصی داشت. مجلس قرآن و روضه‌خوانی در منزلمان برپا می‌کردم و اعلامیه و اطلاعیه‌های مربوط به امام را در بسته‌های شکلات می‌گذاشتم و بین افراد پخش می‌کردم و پسرانم هم در بین مردها این کار را انجام می‌دادند.

بازداشت در مدرسه

زندگی جدید ما در شمال کشور، به این شکل سپری می‌شد که یک شب پدر جواد شریفی برای دیدن پسرش از همدان به حسن کیف آمد. بعد از حال و احوال گفت: نگران بودم، آمدم از حال شما باخبر شوم و مطمئن شوم که اتفاقی برای شما نیفتاده است. پدر جواد خبر داد که چند نفر از دوستان ما را در همدان گرفته‌اند. نام دستگیرشده‌ها را پرسیدیم و فهمیدیم آنها با ما ارتباطی نداشتند و فعالیت مشترکی بین ما وجود نداشته است. به این خاطر تصور کردیم خطری ما را تهدید نمی‌کند.

اشتباه محاسباتی در توزیع اعلامیه

آن روز که وارد زندان ساواک مشهد شدم [آبان 1350] و یک پیراهن و شلوار تحویلم دادند، به سلول شماره 10 منتقل شدم. پیش از دستگیری و انتقالم به آنجا، آقای اخوی [حجت‌الاسلام سیدعلی خامنه‌ای] و تعداد دیگری از دوستانمان از روحانی و غیرروحانی را هم گرفته بودند. آقای اخوی در یکی از سلول‌های پشت سلول من قرار داشت. من در وهله اول از روی صدا، آنها را شناختم. از جمله مرحوم طاهر احمدزاده که در سلول شماره یک بود و برادر عزیزمان شهید سیدعباس موسوی قوچانی. در آن ایام او شکنجه‌های بسیاری متحمل شده بود، طوری که می‌گفتند نای راه رفتن نداشته است.

از حماسه برترید

شهید اندرزگو پیش از ازدواج با من[1] فعالیت‌ها و مبارزات جدی خود را علیه رژیم شاه آغاز کرده و حتی با نام مستعار «ابوالحسن نحوی» به خواستگاریم آمدند، اما ازدواج ما هرگز روند و شدت این مبارزه را کاهش نداد. از این منزل به آن منزل و از این شهر به آن شهر رفتن، جزء لاینفک زندگی ما شد. بخاطر دارم اولین بار یکسال پس از ازدواجمان بود که شهید اندرزگو به خانه آمده و گفتند: «باید از اینجا برویم.» آن زمان در چیذر تهران ساکن بودیم. مهدی فرزند اولم 3 ماه داشت، او را برداشته و به قم رفتیم. دو ماه اول بدون اینکه وسایل زندگی همراهمان باشد در منزل طلبه‌ای از دوستان همسرم مهمان شدیم.

اولین گروه سرود یک نفره

حوادث روز 17 شهریور و احوال مردم و شهدای آن روز، خیلی متأثرم کرد. گفتم این حادثه نباید فراموش شود. فکر می‌کردم که باید این رویداد را در ذهن و زبان مردم جاری و ساری نگه دشت. رژیم نباید بتواند این اتفاق را ماست‌مالی کند و بعد از مدتی آب‌ها از آسیاب بیفتد و تمام بشود و برود. نگاهم به ماه‌ها و سال‌های آینده بود. تصورم این بود که باید از حادثه 17 شهریور برای محکم کردن حرکت انقلاب، کار ویژه‌ای کرد. البته آن موقع نمی‌توانستم محاسبه کنم چند ماه بعد بساط رژیم برچیده خواهد شد. آن زمان من فقط به کاری فکر می‌کردم که باید انجام می‌دادم.

سرود زندانی

از جمله سرودهایی که در حسینیه بازخوانی کردیم، سرود «زندانی» بود. یکی از شعارهای معروف مردم «آزادی زندانیان سیاسی» بود. ذهن من هم مشغول این موضع بود و دنبال فرصتی بودم که کاری در این زمینه انجام بدهم. چهره‌های شاخصی مانند مرحوم طالقانی و آقای منتظری، نماد زندانیان سیاسی محسوب می‌شدند. وقتی که از «آزادی زندانی سیاسی» حرف می‌زدیم، عمدتاً دهنمان معطوف به این شخصیت‌ها می‌شد. ما اینها را سردمدار زندانیان سیاسی می‌دانستیم.

پا به پای همسر

محله نخل ناخدا از مرکز شهر دور بود، خانه ما جای امنی بود برای تشکیل جلسات. روحانیان و مبارزانی که دوست همسرم بودند کتاب‌ها و اعلامیه‌ها را در خانه ما پنهان می‌کردند. اغلب اعلامیه‌ها را حاج آقا درویشی از قم می‌آورد و داخل بسته‌های خرما پنهان می‌کرد تا کسی متوجه آنها نشود. من [نسا شجاع نخلی] هم بسته‌ها را در کمد لباس و آشپزخانه پنهان می‌کردم تا زمانی که افرادی از بندر لنگه، بندر خمیر و شهرهای اطراف می‌آمدند و بسته‌های اعلامیه را می‌بردند.

حکمی برای تنظیم رابطه انقلاب اسلامی با الفتح

در اواخر شهریور 57، رئیس سازمان امنیت عراق با یک وزیر به خدمت امام آمده از ایشان خواستند از اظهار نظر سیاسی و ارسال پیام و اعلامیه و هرگونه فعالیت سیاسی خودداری کنند. و تهدید کردند در غیر این صورت حضور ایشان را در خاک عراق تحمل نخواهند کرد. امام فرمودند خود را متعهد به فعالیت سیاسی می‌دانند و از عراق هم هجرت خواهند کرد. گذرنامه خود را نیز برای گرفتن ویزای خروج به سازمان امنیت نجف فرستادند.

دستگیری اعضای جامعه روحانیت مبارز

در شبی از شب‌های ماه مبارک رمضان سال 1356 شورای مرکزی که جلسه‌ جامعه‌ روحانیت مبارز در خانه‌ آقای شیخ علی‌اصغر مروارید واقع در غرب تهران تشکیل شده بود، بنا شد جلسه را تا سحر ادامه دهیم. حدود بیست‌واندی نفر از جمله حضرات آقایان استاد مطهری، مهدوی کنی و موسوی اردبیلی و سایر بزرگان در این جلسه حضور داشتند. از همان‌جا استاد مطهری با امام در نجف اشرف تماس تلفنی گرفتند و امام توصیه کردند که اعلامیه‌ای از سوی جامعه روحانیت صادر شود و در آن ضمن محکوم کردن جنایات رژیم در اصفهان، مردم به انقلاب، تظاهرات و مبارزه با رژیم پهلوی فرا خوانده شوند.

در پوشش سفر خانوادگی

زمستان سال 57 کارخانه ماشین‌سازی [اراک] اعتصاب کرد و به سبب این اعتصاب، به کارگران حقوق نمی‌دادند. آیت‌الله جنتی که در این زمان برای سخنرانی به اراک آمده بود پیشنهاد داد که قبوضی برای تأمین منابع مالی اعتصابیون صادر کنیم و همچنین گفتند: «من قبض‌ها را تهیه می‌کنم و شما بیایید قم، آنها را از من بگیرید و بین مردم توزیع کنید.» در منزل آیت‌الله محمد امامی واقع در خیابان مخابرات من[احمد معصومی]، آقای میرجعفری، سیدرضا صالحی، علی معتمدی، مهندس حسینی، حسین مؤمنی و یک نفر دیگر از کارکنان ماشین‌سازی برای تدارکات مالی اعتصابیون جمع شدیم.

بنزین برای تهران ممنوع

شب 12 بهمن ماه 57، با آن سرمای آباده و با ماشینی که بخاری هم نداشت، [به طرف تهران] راه افتادیم؛ آن هم با یک پیکان مدل 48 که در این چند روز بازدید نشده بود. از آباده خیلی زیاد دور نشده بودیم که ماشین پنچر کرد. توی آن سرما، پنچرگیری برای ما خیلی دشوار بود. خوشبختانه عقب ماشین، زاپاس داشتم. دستکش و بارانی پوشیدم و دست به کار شدم. در مجموعه ده، بیست دقیقه‌ای بیشتر طول نکشید که زاپاس را عوض کردم. وقتی آمدم سوار شدم، انگشتانم از هم باز نمی‌شد. به جمالی گفتم: «تو بشین پشت فرمون.» خودم هم صندلی عقب ماشین، پهلوی رفقا نشستم.

هشدار برای پرهیز از خرافه‌گرایی

شب همان روزی که شاه فرار کرده بود، عده‌ای از دوستان پیش من آمدند تا در مورد برگزاری راهپیمایی روز بعد تصمیم‌گیری شود. اقشار مختلفی در این جلسه حضور داشتند و قرار بر این شده بود که هیچ‌گونه آرم یا نشانه‌ای از هیچ گروه و حزب و سازمانی، در راهپیمایی نشان داده نشود. البته مدنظر ما بیشتر از همه، نسبت به سازمان مجاهدین خلق که چند دانشجوی وابسته به آن نیز در جلسه حضور داشتند، بود. آن موقع دانشجویان دانشکده پزشکی شیراز،‌ سال اول و دوم را در جهرم می‌خواندند و بعد برای ادامه تحصیل به شیراز می‌رفتند.

مثل یک منطقة جنگ‌زده

اولین حضورم در تظاهرات در چهاردهم ماه مبارک رمضان 1356ش بود. صبح شنیدم که مردم جلوی منزل آیت‌الله سیدعبدالله شیرازی تجمع کرده‌اند. من و برادرم به قصد پیوستن به مردم به چهارراه نادری رفتیم. تعداد مردم دم‌به‌دم بیشتر می‌شد. تا جایی‌که خیابان کاملاً بسته شد. فاصله منزل آیت‌الله شیرازی تا مدرسه نواب کمتر از دویست متر بود. این فاصله مملو از جمعیت بود. یک روحانی به نام حسین صفایی از طرف مردم سخن می‌گفت. مردم می‌گفتند که ما همین امروز باید برویم و درِ مدرسه نواب را باز کنیم.

تیمسار این قرآن نیست!

فیضیه کانون تجمع طلاب بود، مخصوصاً که مناسبت 15 خرداد، انگیزه درست کرده بود که بعضی‌ها در این تجمع طلاب [در سال 1350] شرکت کنند، ولی تصور نمی‌کردند، که یورشی به مدرسه صورت بگیرد و دستگیری پیش بیاید. در نتیجه ممکن است، که افرادی کم‌انگیزه یا بی‌انگیزه هم، در این جمع بودند، ولی طبیعتاً ما که دستگیر شدیم و آ‌ن سی و چند نفری که با ما بودند، از مقلدین دیگر مراجع و از وابستگان آقای شریعتمداری هم بودند.

پخش اعلامیه به صورت خانوادگی

عصمت نیک‌چهره: خرداد 1356 دخترم به دنیا آمد. فعالیت‌های انقلابی شدت گرفته بود و دامنه آن به خیابان‌ها کشیده شده بود؛ مردم برای شهدای قم، تبریز و یزد بزرگداشت می‌گرفتند. چهلم مردم تبریز نوزاد تازه به دنیا آمده‌ام را در آغوش گرفتم و در مراسم شرکت کردم. شب‌ها نوار کاست‌هایی را که احمد به خانه می‌آورد گوش می‌کردم و یادداشت برمی‌داشتم. خواهرم فاطمه که هفت سال از من کوچک‌تر بود، با برادرشوهر کوچکم قاسم ازدواج کرد و من و خواهرم جاری شدیم.

نمایشگاه در زندان

مدتی بود که به ‌طور مخفی زندگی می‌کردم [مسعود ستوده]، یک شب تصمیم گرفتم سری به منزل پدری‌ام بزنم. ساعت 30/1 بعد از نیمه‌شب بود که آهسته و با احتیاط بر روی دیوار خانه به داخل حیاط پریدم. آنقدر خسته بودم که در گوشه‌ای از حیاط خوابم برد. یک‌باره با سروصدای زیادی از خواب پریدم. هوا هنوز تاریک بود. صدا از خانه‌ همسایه دیوار به دیوار ما می‌آمد. نگاهی به ساعت انداختم. 10/5 صبح بود. به سروصداها، دقیق گوش دادم، بعد از کمی دقت متوجه شدم ساواکی‌ها برای دستگیری من وارد عمل شده‌اند ولی به‌ اشتباه از دیوار همسایه بالا رفته و وارد خانه‌اش شده‌اند.

فعالیت سیاسی کارکنان راه‌آهن در اراک

گرفتن اعلامیه، پخش و تکثیر آن در دی‌ماه سال 56 که مقاله توهین‌آمیزی به امام نوشتند، شروع کردم. من [محمدجواد گرامی] و دیگر کارکناه راه‌آهن زمانی که سر کار بودیم و با قطار به قم رفت‌وآمد داشتیم اعلامیه‌ها را از دفاتر آقای پسندیده برادر امام خمینی، آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله شریعتمداری می‌گرفتیم، به اراک می‌آوردیم و بعد تکثیر و پخش می‌کردیم. من بیشتر اعلامیه‌ها را از کارکنان راه‌آهن مثل آقای اشراقی و آقای حسین بادی می‌گرفتم. زمانی که با قطار به قم می‌رسیدم، به آ‌نها می‌گفتم چه خبر؟ آنها هم سریع اعلامیه می‌آوردند، به من می‌دادند.

خاطراتی از حکومت نظامی

در جریان شروع حکومت نظامی در سال 57 که شیراز هم از جمله شهرهایی بود که حکومت نظامی در آن به اجرا درآمد، واحد نظامی‌ که در این شهر توان شرکت در روند اجرای حکومت نظامی را داشت، تیپ مستقل چترباز شیراز بود. با شروع حکومت نظامی و با شروع گشت‌زنی ارتش در شهر، با عنایت به آموزش دیده نبودن نیروهای شرکت‌کننده در این مأموریت، رفته‌رفته آن افکار خشک نظامی و انضباط ظاهری نظامیان کادر و سربازان وظیفه، روز‌ها با دیدن تظاهرات مردم و شنیدن شعارهای انقلابی و شب‌ها با کنترل رفت‌وآمد مردم در سطح شهر، تبدیل به آگاهی‌های مؤثر شد و قاعده‌مندی و ابهت ارتش روزبه‌روز به تقلیل می‌رفت.

گلدسته ناتمام مسجد

اوایل خرداد سال 1353 به‌تدریج شاگردان مدرسه حقانی برای تعطیلات تابستانی آماده می‌شدند. من با چند نفر از دوستان طلبه صحبت کردم و گفتم: «با هم برای گردش به اردبیل و سرعین برویم.»‌ البته من هیچ اشاره‌ای به مشکلاتی که در آن شهر برایم پیش آمده بود نکردم. اوایل تیرماه، برای یک گردش ده روزه، به همراه دوستان، از قم راه افتادیم. صبح روز هفتم تیر، پس از آنکه به اردبیل رسیدیم، به مغازه آقای لطیف نباتی رفتیم که صبحانه بخوریم. ایشان با خوشرویی از ما پذیرایی کرد. ما پشت به خیابان، در مغازه ایشان، مشغول خوردن صبحانه بودیم، که یک کسی صدا کرد: «آقای غفاری!»

پیدایش فکر راه‌اندازی تشکیلات سالم برای معادن

در این زندان (اوین)، ما به تنظیم یک حرکت سالم غیر مجاهدین خلق پرداختیم، چرا که به این نتیجه رسیده بودیم که جهت‌گیری سازمان مجاهدین خلق دچار انحراف‌های بنیادی شده‌ است، و متفق بودیم حرکت را پایه‌ریزی کنیم که سه ویژگی داشته باشد: با رژیم شاه قاطعانه مبارزه بکند، سازمان‌‌دهی منسجم داشته باشد و انحرافات مجاهدین خلق را هم نداشته باشد.

زباله اتمی در کویر

مدتی که تحت تعقیب بودم، می‌توانستم در راهپیمایی‌های عمومی (از جمله تاسوعا و عاشورا) شرکت کنم؛ چون جمعیت وقتی زیاد می‌شد، مأموران نمی‌توانستند مرا [حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعلی مهربان] دستگیر کنند. بعد از پایان تظاهرات هم فرار کرده، به مخفیگاه می‌رفتم. شب تاسوعای 57، بچه‌ها در منزل حاجی‌باشی رحمانی که فرد مسنی بود و از طریق کشور قطر برای امام پول می‌برد، جمع شده بودند تا درباره راهپیمایی فردا (روز تاسوعا) و ترتیب برنامه آن،‌ و همچنین مراسم سینه‌زنی صحبت کنیم.

نتیجه قرارداد الجزایر شاه و صدام

در زمستان 1353، ارتش عراق زیر ضربات نیروهای مسلح مردم کرد که توسط رژیم شاه کاملاً تقویت شده بودند،‌ فرسوده شد. ده‌ها هزار افسر، درجه‌دار، سرباز عراقی در اسارتگاه‌های منطقه کردنشین به سر می‌بردند. رژیم بعثی، چند دولت ـ از جمله ایالات متحده آمریکا ـ را واسطه آشتی با رژیم شاه کرده حاضر شده بود از تمام ادعاهای خود نسبت به اروند رود،‌ خلیج‌فارس، مناطق مرزی، و خوزستان دست بردارد. همچنین اجازه ندهد مخالفان شاه از خاک عراق علیه او استفاده کنند. وساطت‌ها در پنهان پیش می‌رفت. طرفین با وساطت دولت الجزایر به توافق نهایی نزدیک می‌شدند.

چگونگی محاصره امام خمینی در بغداد

احمد از من [دکتر فاطمه طباطبایی] خواست از برنامه‌های پیش آمده و تصمیماتی که گاهی مطرح می‌شود، با کسی حرف نزنم. با اتوبوس فاصله نجف تا کربلا را در یک ساعت طی کردیم. در تمام این مدت دچار دلشوره و نگرانی بودم. هنگامی که بازگشتیم احمد گفت: ما دو روز دیگر از عراق می‌رویم. شوکه شدم. متحیر پرسیدم: چه اتفاقی افتاده است؟ گفت: در این دو روز وضع بدتر شده، محاصره شدیدتر شده طوری که مأموران بعثی اجازه نداده‌اند کسی به...

برگزاری مراسم چهلم شهدای 19 دی قم در تبریز

من احساس کردم باید روز چهلم [شهدای 19 دی 56] را بهتر و مؤثرتر از این برگزار کرد؛ لذا دست به کار شدم و در حدود امکانات خودم از ده ـ پانزده روز مانده به چهلم، با عده‌ای از تبریزی‌ها تماس گرفتم. احساس من این بود که تبریز محیط آماده‌ای برای مبارزه علیه رژیم است و بعد از فوت مرحوم حاج آقا مصطفی، بسیار دنبال حادثه می‌گردند. بعد از آن در دهه محرم، عکس‌های حضرت امام توزیع شد و شعارهای انقلابی در میان جامعه رواج یافت. ما فعال‌ترین نیروهای جوان و مؤمن تبریزی را در دانشگاه‌ها داشتیم.

خاطره‌ای از راهپیمایی 14 آذر 1357 در شهر مشهد

در راهپیمایی 14 آذر 57 از حرم می‌آمدم بیرون. از بست پایین خیابان وارد حرم شدم که بیایم سمت چهارراه شهدا. از داخل صحن صدای شعار می‌آمد. قاطی جمعیت شدم. جمعیت به طرف چهارراه شهدا می‌رفت. هر چه به چهارراه شهدا نزدیک‌تر می‌شدیم، ازدحام بیشتر می‌شد. از پیاده‌رو و مغازه‌ها به تظاهرات ملحق می‌شدند. شعارهایش یادم می‌آید: «نصرُ مِن‌الله و فَتحٌ قَریب / شاه نشسته به جای یزید» یا تند می‌گفتند: «الله، الله، روح‌الله.» خیلی حماسی پاها را می‌کوبیدیم به زمین. سر چهارراه شهدا دیدیم ارتشی‌های مسلح راه را بسته‌اند.

پخش اطلاعیه امام خمینی در علی‌آباد کتول

[سال 1357] تلفن منزل امام را در پاریس از طریقی به دست آوردم. یک شب منزل حاج رحمت لطفی ـ که از افراد متدین و انقلابی بود ـ در گرگان رفتیم و گفتم: آیا اجازه می‌دهید با منزل امام در پاریس تماس بگیریم و اطلاعیه‌ امام را به دست بیاوریم تا در راهپیمایی فردا که راهپیمایی مهمی است خوانده شود؟

6

...