برداشتی از اسناد لانه جاسوسی

حسن نزیه

حسن نزیه اولین سرپرست شرکت ملی نفت ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. او در دهه ۱۳۲۰ از هواداران محمد مصدق بود، در اردیبهشت ۱۳۴۰ همراه با سران جبهه ملی در تأسیس نهضت آزادی نقش داشت و در بهمن 1357 همراه به جمع دیگری از فعالان جبهه ملی به کابینه مهدی بازرگان راه یافت. نزیه با مجلس خبرگان قانون اساسی، با اصل ولایت فقیه و با عملکرد نهادها و دادگاه‌های انقلابی مخالف بود و استفاده از احکام اسلامی برای مدیریت جامعه پس از انقلاب را نمی‌پذیرفت.

ترکمن‌صحرا

«ترکمن‌صحرا» نام منطقه‌ای در شمال شرقی ایران است که از غرب به دریای خزر، از شرق به خراسان شمالی، از شمال به جمهوری ترکمنستان و از جنوب به کوهپایه‌های جنگلی البرز محدود می‌شود. این منطقه بخشی از استان گلستان است و اکثر مردمان آن را مسلمانان اهل تسنن تشکیل می‌دهند. ترکمن‌صحرا از جمله مناطقی است که دشمنان بعد از پیروزی انقلاب تلاش کردند آنجا را به کانونی برای اعمال فشار علیه نظام جمهوری اسلامی ایران تبدیل کنند. ترکمن‌صحرا طی ماه‌های اول پس از پیروزی انقلاب، اوضاع آرامی نداشت.

هلاکو رامبد

«هلاکو رامبد» از اعضای جبهه ملی و از هواداران مصدق بود، ولی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به حکومت پهلوی متمایل شد و با کمک اسدالله علم وزیر دربار، توانست در خرداد ۱۳۳۵ از حوزه انتخابیه طوالش (استان گیلان) به مجلس نوزدهم راه یابد. او کمی بعد به عضویت «حزب مردم» به دبیرکلی اسدالله علم در آمد و سپس تا قبل از تأسیس حزب رستاخیز (اسفند ۱۳۵۳) برای مدت ۱۴ سال نقش رهبری حزب مردم را به عنوان حزب مخالف دولت در ادوار مختلف مجلس شورای ملی عهده‌دار شد.[1]

مقدم مراغه‌ای

رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای اولین استاندار آذربایجان شرقی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که کمتر از سه ماه این مسئولیت را بر عهده داشت. او سپس از سوی حزب جمهوری خلق مسلمان برای انتخابات خبرگان قانون اساسی نامزد شد و به این مجلس راه یافت. در جلسه مجلس خبرگان به نمایندگی از مخالفین «اصل ولایت فقیه»، علیه این اصل قانون اساسی سخنرانی کرد. پس از تسخیر لانه جاسوسی و افشای همکاری‌های وی با سازمان «سیا» متواری شد و از کشور گریخت و در سال ۱۳۹۱ در ۹۱ سالگی درگذشت.

ناصر میناچی

ناصر میناچی وزیر تبلیغات و جهانگردی در دولت موقت مهدی بازرگان بود. او که نام این وزارتخانه را به «وزارت ارشاد ملی» تغییر داد، اولین وزیر ارشاد در نظام جمهوری اسلامی ایران بود. میناچی از ابتدای شکل‌گیری انقلاب اسلامی در ارتباط مستقیم و مستمر با سفارت آمریکا در تهران بود و به یکی از منابع خبری این سفارتخانه راجع به تحولات انقلاب اسلامی بدل شده بود. وی از مریدان آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری بود و در پنجم بهمن ۱۳۹۲ در سن ۸۲ سالگی در تهران درگذشت. اسناد لانه جاسوسی موارد متعددی از ارتباط‌های ناصر میناچی با حکومت پهلوی یا سفارت آمریکا را عمدتاً از کابینه جعفر شریف‌امامی به بعد انعکاس داده است.

مسعود رجوی

مسعود رجوی سرکرده سازمان مجاهدین خلق است. او که در 19 سالگی به این سازمان پیوست، از عوامل مؤثر در نفوذ گرایش‌های التقاطی به درون سازمان بود. در تابستان سال ۱۳۵۰ به همراه جمعی از اعضای سازمان توسط مأموران ساواک دستگیر شد ولی به دلیل همکاری با ساواک در زندان، از اعدام رهایی یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بانی یک رشته اغتشاش‌ها و درگیری‌های خیابانی شد و به جنگ مسلحانه با نظام جمهوری اسلامی روی آورد. او در مرداد ۱۳۶۰ به همراه بنی‌صدر، به فرانسه گریخت.

متین‌دفتری

هدایت‌الله متین‌دفتری نوه دختری محمد مصدق و فرزند احمد متین‌دفتری بود.[1] او در دوران صدارت دکتر مصدق در کمبریج انگلیس تحصیل ‌کرد و حقوقدان شد. در سال ۱۳۴7 به جرمی که از آن تحت عنوان «آموزش تدابیر حقوقی به زندانیان سیاسی» یاد شد، مورد ضرب و شتم ساواک قرار گرفت. او در سایه این رویداد تلاش کرد خود را یک چهره ضد حکومتی جلوه دهد و از این طریق به درون گروه‌های مخالف شاه نفوذ کند.

کریم سنجابی

کریم سنجابی سیاستمداری بود که هم قبل و هم بعد از انقلاب اسلامی عنوان وزارت یافت. در کابینه محمد مصدق هشت ماه وزیر فرهنگ بود و پس از انقلاب نیز دو ماه وزارت امور خارجه دولت موقت را عهده‌دار گردید. او در خلال انقلاب از طرفداران بقای رژیم سلطنتی و قانون اساسی آن بود و از این‌رو مورد توجه بنگاه‌های تبلیغاتی غرب که درصدد ایجاد شکاف میان رهبری انقلاب و مردم بودند، قرار گرفت. سنجابی در ۱۳۷۴ در ۹۱ سالگی در آمریکا درگذشت.

کردستان

استان کردستان از جمله مناطقی است که آمریکایی‌ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تلاش کردند آن را به کانونی برای اعمال فشار علیه نظام جمهوری اسلامی ایران تبدیل کنند؛ رژیم بعثی عراق، ساواکی‌ها، رجال نظامی و سیاسی وابسته به حکومت پهلوی، خان‌ها و فئودال‌ها، به همراه گروه‌های ضد انقلابی کرد و غیر کرد، بازوهای اجرایی در پیشبرد این نقشه آمریکایی بودند. کردستان در نتیجه این شرارت‌ها طی یکی دو سال اول پس از پیروزی انقلاب، اوضاع آرامی نداشت.

فلسطین در اسناد لانه جاسوسی

مظلومیت ملت فلسطین را در لابه‌لای اسناد لانه جاسوسی نیز می‌توان یافت. در این اسناد جنایات مستمر صهیونیست‌ها علیه ملت فلسطین به عنوان پدیده بی‌اهمیت تلقی می‌شود، ولی عکس‌العمل این ملت علیه اشغالگران اسرائیلی برجسته می‌گردد. مبارزه ملت فلسطین برای دفاع از سرزمین مادری خود به عنوان «تروریسم» شناخته می‌شود و جنایات و تعدی اسرائیل به عنوان «حق دفاع از خود» توجیه می‌گردد. آمریکایی‌ها به عنوان بزرگترین حامیان رژیم صهیونیستی هیچگاه ملت فلسطین و گروه‌های فلسطینی را به رسمیت نشناخته و تماس با آنان را برای همه هیئت‌های آمریکایی در هر کجا ممنوع کرده‌اند.

ارتشبد قره‌باغی

ارتشبد عباس قره‌باغی آخرین رئیس ستاد ارتش ایران در دوره پهلوی بود. او که متولد تبریز و هم‌دوره شاه در دانشکده افسری بود، توسط حسین فردوست به دربار راه یافت و منشی مخصوص شاه شد. قره‌باغی در تشکیل «گارد جاویدان» نقش مهمی ایفا کرد و خودش در مقطعی فرماندهی آن را برعهده گرفت. ترقی وی در سلسله مراتب نظامی از دهه چهل خورشیدی آغاز شد تا این که نهایتاً در دی‌ ۱۳۵۷ به ریاست ستاد ارتش منصوب شد. قره‌باغی از مخالفین خروج شاه از کشور بود.

پاریس، پناهگاه جاسوسان سیا

در چهارمین جلد از مجموعه ۱۱ جلدی اسناد لانه جاسوسی آمریکا، فصلی تحت عنوان «پاریس، پناهگاه جاسوسان آمریکا» وجود دارد. این فصل، 116 صفحه از جلد چهارم اسناد لانه را به خود اختصاص داده است. این فصل حاوی ۱۰۶ سند مربوط به فعالیت کسانی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی یا در خلال آن از کشور گریخته و به فرانسه‌ رفته‌اند و پاریس را مرکز اقدامات ضد انقلابی خود قرار داده‌اند. این اسناد با توجه به اینکه سازمان سیا پس از انقلاب، کانون تحرکات برنامه‌ریزی شده خود علیه انقلاب و نظام جمهوری اسلامی را عمدتاً در پاریس قرار داده و از این نقطه بسیاری از ترورها، انفجارها، کودتاها، و اقدامات خرابکارانه خود را در ایران دنبال می‌کرده، حائز اهمیت است.

قاسملو

عبدالرحمان قاسملو دبیرکل «حزب دموکرات کردستان ایران» از فئودال‌های مشهور و از ملاکان ارومیه بود. او در ۱۳۰۹ متولد شد، در کالج آمریکایی‌ها در تهران، و همچنین در دانشگاه‌های پاریس و پراگ تحصیل کرد، و در دوره کابینه مصدق که دو حزب توده و دموکرات هم‌پیمان شده بودند کار تشکیلاتی خود را آغاز کرد. قاسملو پیوند نزدیکی با حزب توده در ایران و حزب کمونیست عراق برقرار کرد.[1] وی پس از کودتای ۲۸ مرداد 1332 به فعالیت مخفی روی آورد.

پهلوی، حافظ منافع رژیم صهیونیستی

2ـ شاه در خدمت منافع سیاسی اسرائیل
پهلوی، حافظ منافع رژیم صهیونیستی

پهلوی، حافظ منافع رژیم صهیونیستی

روابط سیاسی حکومت شاه با رژیم صهیونیستی که در اسفند ۱۳۲۸ به صورت «دو فاکتو» برقرار شده بود، در سال ۱۳۳۰ با بسته شدن موقت دفتر نمایندگی ایران در اسرائیل به دستور محمد مصدق نخست‌وزیر، دچار رکود شد، اما بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ این روابط با استقبال هر دو طرف از سر گرفته شد. یکی از اسناد لانه جاسوسی علت اصرار طرف اسرائیلی برای برقراری رابطه با ایران را این‌گونه شرح داده است: «هدف اصلی رابطه اسرائیل با ایران، ایجاد و توسعه سیاست‌های ضد عربی و موافق اسرائیل در تصمیمات مقامات ایرانی بوده است.»[1]

فریدون جم

فریدون جم از نظامیان بلندپایه پهلوی بود. او به دستور رضاشاه با دخترش شمس پهلوی ازدواج کرد،[1] در جریان تبعید رضاشاه به آفریقای جنوبی در کنارش بود، و پس از مرگ او به ازدواج مصلحتی خود با شمس خاتمه داد و خود را وقف زندگی نظامی کرد. جم در اردیبهشت ۱۳۴۸ به ریاست ستاد ارتش رسید اما در پی چند برخورد کاری با شاه، در تیر ۱۳۵۰ از مقام خود برکنار و به عنوان سفیر، رهسپار اسپانیا شد.

پهلوی، حافظ منافع اسرائیل

1ـ شاه، تأمین‌کننده نفت اسرائیل
پهلوی، حافظ منافع اسرائیل

پهلوی، حافظ منافع اسرائیل

روز ۲۴ اردیبهشت ۱۳۲۷ بن‌گوریون رئیس «آژانس یهود»، موجودیت اسرائیل را در فلسطین اشغالی اعلام کرد. کمتر از دو سال بعد در ۱۴ اسفند ۱۳۲۸ هیئت دولت ایران موضوع شناسایی «دو فاکتو» رژیم صهیونیستی را تصویب کرد.[1] و ۹ روز بعد در ۲۳ اسفند، محمدساعد مراغه‌ای نخست‌وزیر وقت، با انتشار اعلامیه‌ای که در رسانه‌های همگانی بازتاب یافت، شناسایی دو فاکتو اسرائیل را رسماً اعلام کرد.[2]

عزالدین حسینی

شیخ عزالدین حسینی از رهبران مذهبی و سیاسی کردستان در ۴ خرداد ۱۳۰۱ متولد شد. در ۲۱ سالگی به عضویت «کومله.ژ.ک» (سازمان احیای کردستان) درآمد. در دوران مصدق طرفدار وی شد، اما پس از سقوط مصدق در ۱۳۳۲ مجبور به ترک دهکده‌ای شد که در آن تدریس می‌کرد. او بعداً رهبری جامعه مذهبی مهاباد را برعهده گرفت و در ۱۳۴۳ به حزب دموکرات کردستان پیوست.[1] عزالدین حسینی در سال‌های قبل از انقلاب با موافقت حکومت پهلوی و تأیید ساواک[2] امام جمعه مهاباد بود.

اسناد دخالت‌های فرانسه در ایران

تا سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، سابقه زیادی از دخالت فرانسوی‌ها در امور داخلی ایران در میان اسناد لانه جاسوسی به ثبت نرسیده است. روابط کم‌حاشیه و عمدتاً دوستانه فرانسوی‌ها با پهلوی‌ها و قاجارها و همچنین هم‌پیمانی آمریکا با متحدان اروپایی‌اش، مانع از آن بود که سند قابل ذکری دال بر دخالت فرانسه در امور داخلی ایران در مجموعه اسناد لانه جاسوسی انعکاس یابد. به ویژه آنکه در روابط فرانسوی‌ها با مردم ایران نقاط تاریکی شبیه آنچه که در سوابق رفتاری انگلیسی‌ها و روس‌ها به صورت جنگ و دخالت نظامی و انعقاد پیمانهای استعماری تجزیه‌طلبانه (پیمان تقسیم ایران به حوزه‌های نفوذ بیگانگان در ۱۹۰۷، پیمان تحت‌الحمایگی ایران در ۱۹۱۹ و....) وجود دارد، دیده نمی‌شود.

ساواک

سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) اولین و مهمترین مولود کودتای ۲۸ مرداد 1332بود و مانند همان کودتا بیش از آنکه به فکر امنیت کشور باشد، به مدت بیش از دو دهه امنیت و آرامش و آسایش را از مردم سلب کرد. لایحه تأسیس ساواک در بهمن 1335 به تصویب سنا و در اسفند همان سال به تصویب مجلس شورای ملی رسید و این سازمان از فروردین 1336 کار خود را آغاز کرد. ساواک با مشاوره و برنامه‌ریزی و هدایت دو سازمان جاسوسی سیا و موساد شکل گرفت و از بدنام‌ترین سازمان‌های اطلاعاتی در قرن بیستم میلادی محسوب می‌شود.

اسناد دخالت‌های انگلیس در ایران

در مجموعه ۱۱ جلدی اسناد لانه جاسوسی آمریکا، بخش مستقلی که سندهای دخالت انگلیس در امور داخلی ایران را نشان دهد، وجود ندارد. شاید هم‌پیمانی تاریخی انگلیس با آمریکا و نگاه مشترک آنان به تحولات ایران، از جمله دلایلی بوده که هرگونه حساسیت آمریکایی‌ها نسبت به عملکرد انگلیس در ایران را از بین برده و مانع از توجه آنان به سوابق مداخلات آن کشور در امور داخلی ایران شده است. در نتیجه نقش انگلیس در بسیاری از رخدادهای تلخ تاریخ معاصر ایران جایی در اسناد لانه جاسوسی نیافته است.

سیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان به مرکزیت زاهدان دومین استان پهناور ایران است که در جنوب شرقی ایران در مرز با پاکستان و افغانستان قرار دارد. این استان بیش از ۱۱ درصد وسعت ایران را در بر می‌گیرد. اهالی سیستان و بلوچستان مردمی خونگرم، صمیمی و غیور هستند که در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس سهم داشته‌اند. استان سیستان و بلوچستان با داشتن موقعیت راهبردی بازرگانی و ترانزیتی، از ظرفیت بالایی برای توسعه و آبادانی برخوردار است.

سیدکاظم شریعتمداری

سیدکاظم شریعتمداری از مراجع تقلید شهر قم در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ش بود. او در جریان انقلاب اسلامی تلاش ‌کرد میان حکومت شاه و مردم نقش بی‌طرفانه‌ داشته باشد. از یک سو ارتباط وی با دربار و از سوی دیگر بعضی موضع‌گیری‌های وی در برابر انقلاب، و سپس حمایت او از اقدامات آشوبگرانه حزب خلق مسلمان در تبریز، عواملی بودند که انتقاد از او در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی افزایش یافت. هنگامی که کودتای نوژه کشف و خنثی و عوامل آن دستگیر شدند، مشخص شد وی حامی کودتاچیان بوده است.

سپهبد مهدی رحیمی

سپهبد مهدی رحیمی‌آخرین فرماندار نظامی تهران در دوره پهلوی بود. او قبل از کودتای ۲۸ مرداد افسر نیروی زمینی و رئیس فدراسیون کشتی بود، اما پس از کودتا مرحله به مرحله تا رسیدن به منصب سپهبدی ارتقاء مقام یافت. وی حتی پس از سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی، به محمدرضا پهلوی وفادار مانده بود. این در حالی بود که پس از اعلام بی‌طرفی ارتش توسط فرماندهی عالی نظامی کشور در ظهر روز 22 بهمن 1357، وی به همراه جمعی از بلندپایگان نظام در بازداشت به سر می‌برد.

رابطین خوب «سیا»

در دومین جلد از مجموعه ۱۱ جلدی اسناد لانه جاسوسی آمریکا، فصلی تحت عنوان «رابطین خوب آمریکا» وجود دارد. این فصل، 76 صفحه از جلد دوم اسناد لانه را به خود اختصاص داده و در مجموعه ۷۴ جلدی کتاب‌های قدیمی اسناد لانه جاسوسی که توسط «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» منتشر شده، جلد هفدهم را تشکیل می‌دهد.

سپهبد ربیعی

سپهبد امیرحسین‌ ربیعی آخرین فرمانده نیروی هوایی ارتش پهلوی دوم بود. او در زمستان ۱۳۵۵ به این سمت منصوب شد. ربیعی با خروج شاه از کشور موافق نبود، بازگشت امام خمینی به ایران را فاجعه می‌دانست و در جلسه‌ای در حضور ژنرال هایزر آمریکایی خواستار انجام کودتای نظامی برای حفظ سلطنت یا ربودن امام در آسمان و انتقال وی به نقطه‌ای نامعلوم شده بود. وی پس از خروج شاه به توصیه وی به حمایت از شاپور بختیار و کابینه‌اش پرداخت. ربیعی پس از پیروزی انقلاب محاکمه و در ۲۰ فروردین ۱۳۵۸ اعدام شد.

سالار جاف و سردار جاف

«قبیله جاف بزرگترین قبیله کردها محسوب می‌شود. مرکزیت جاف‌ها در مناطق کرکوک، سلیمانیه و دیاله عراق است. جاف‌ها تا اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی همواره برای چرای تابستانی دام‌های خود به ایران مهاجرت می‌کردند و به تدریج به قبیله‌ای ساکن تبدیل شدند.»[1] رهبر قبیله جاف «داوود بیک» تا زمان کودتای کمونیستی عبدالکریم قاسم در عراق (۱۴ ژوئیه ۱۹۵۸) نمایندگی مجلس ملی عراق را بر عهده داشت.

خوزستان

استان خوزستان با ۶۴ هزار کیلومتر مربع وسعت و بیش از ۵ میلیون نفر جمعیت در جنوب غربی ایران واقع شده است. مجاورت این استان با آب‌های خلیج‌فارس و آبراه اروند، و همچنین نقش مؤثر آن در صادرات نفتی ایران، جایگاه استراتژیکی به خوزستان بخشیده است. این استان در سال‌های دفاع مقدس شاهد بسیاری از عملیات‌های رزمندگان اسلام بود. علاوه بر این، خوزستان از جمله مکانهایی است که پس از پیروزی انقلاب شاهد شکل‌گیری حرکت‌های قومی و نژادی و شورش‌های تجزیه‌طلبانه بوده و دشمنان انقلاب با طراحی و هدایت این اقدامات تلاش کردند

حزب خلق مسلمان

حزب جمهوری خلق مسلمان یکی از احزاب سیاسی پس از انقلاب اسلامی بود که در اسفند 1357 حول محور شخصیت آیت‌الله سیدمحمدکاظم شریعتمداری شکل گرفت. این حزب از جمله کانون‌های التهاب و تشنج در کشور بود. مخالفت با پیش‌نویس قانون اساسی، مخالفت با مجلس خبرگان، مخالفت با اصل ولایت فقیه، مخالفت با قانون مطبوعات یا اقداماتی مانند شورش و تصرف ساختمان رادیو تلویزیون تبریز در 1358، در رفتار حزب خلق مسلمان دیده می‌شد. دامنه آشوب‌های این حزب در دی همان سال به قم و چند شهر دیگر نیز سرایت کرد.

دریاسالار کمال حبیب‌اللهی

دریاسالار حبیب‌اللهی یا به عبارت اسناد لانه جاسوسی «دریابان میرکمال‌الدین میرحبیب‌اللهی معروف به کمال حبیب‌اللهی»[1] آخرین فرمانده نیروی دریایی ایران در دوره پهلوی است. او در ۱۳08 متولد شد، در ۱۳۲۸ وارد نیروی دریایی شد، در ۱۳۵۴ به فرماندهی نیروی دریایی رسید، و این سمت را تا سقوط شاه حفظ کرد. وی پنج ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی از کشور گریخت و به شبکه مخالفین انقلاب در خارج از ایران پیوست. وی در سال ۱۳۶۰ عملیات ربودن ناوچه تبرزین متعلق به جمهوری اسلامی ایران را در آب‌های جبل‌الطارق فرماندهی کرد.

جزایر تنب و ابوموسی

تنب، واژه‌ای تنگستانی به معنای «تپه» است. تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از جمله جزایر ایرانی در خلیج‌فارس هستند. این سه جزیره در مسیرتردد کشتی‌های بین‌المللی واقع شده‌اند. بخش مهمی از نفت خام مورد نیاز جهان از میان این جزایر می‌گذرد. اهمیت‌ این‌ جزایر به خاطر موقعیت‌ نظامی‌شان‌ است‌ که‌ به‌ عنوان‌ دژ دفاعی‌ تنگه‌ هرمز قلمداد می‌شوند. حاکمیت‌ شمالی‌ تنگه‌ هرمز از آنِ‌ ایران‌ و حاکمیت‌ جنوبی،‌ از آنِ‌ کشور عمان‌ است‌. از این رو این جزایر از نظر ژئوپلیتیکی و راهبردی اهمیت ویژه‌ای دارند.

3