برداشتی از اسناد لانه جاسوسی

عزیزالله پالیزبان

سپهبد عزیزالله پالیزبان از نظامیان ارشد پهلوی دوم بود. او که خود یک کرد کرمانشاهی است در دهه ۱۳۲۰ در سرکوب عشایر کرد و همچنین سرکوب حکومت‌های خودمختار فرقه دموکرات در کردستان و آذربایجان به هنگام ورود ارتش به این مناطق، نقش به‌سزایی داشت. پالیزبان از جوانی به ارتش پیوست و تا دریافت بالاترین مناصب و درجات نظامی در نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی باقی ‌ماند. آخرین سمت وی قبل از سقوط شاه، استانداری کرمانشاه بود.

امیرانتظام

عباس امیرانتظام از اعضای «نهضت آزادی» بود. او قبل از سقوط شاه رابط این تشکیلات با شاپور بختیار آخرین نخست‌وزیر پهلوی بود و پس از پیروزی انقلاب اسلامی معاون نخست‌وزیر و سخنگوی دولت موقت شد. وی سپس در تابستان ۱۳۵۸ به عنوان سفیر آکردیته ایران در سوئد و کشورهای اسکاندیناوی منصوب گردید. اما در آذر همان سال در پی افشای اسناد مربوط به همکاری‌ و ارتباط‌های وی با افسران و مأموران سازمان «سیا» به تهران فراخوانده شد و پس از محاکمه به زندان محکوم گردید.

محمد درخشش

محمد درخشش از دیپلمات‌های دوره پهلوی دوم بود. او قبل از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مدتی با حزب توده همکاری داشت، سپس به عنوان نماینده دوره هجدهم مجلس شورای ملی با قرارداد کنسرسیوم مخالفت کرد، اما در سال‌های پس از کودتا به تدریج متمایل به سیاست‌های حکومت پهلوی شد. وی در کابینه علی امینی وزیر فرهنگ و آموزش عالی شد ولی با روی کار آمدن کابینه اسدالله علم از فعالیت‌های دولتی کناره‌گیری کرد. فراز برجسته زندگی درخشش تشکیل «باشگاه مهرگان» بود که بعداً به «کانون معلمان» تغییر نام داد.

ارتشبد خاتمی

ارتشبد سیدمحمدامیر خاتمی معروف به ارتشبد خاتمی به مدت ۱۷ سال فرماندهی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی را برعهده داشت. در ۱۳۱۸ وارد دانشکده افسری شد، در ۱۳۲۵ خلبان مخصوص محمدرضا محمدرضا پهلوی شد و در 1337 فرمانده کل نیروی هوایی شد. سپس در ۱۳۳۸ با فاطمه پهلوی خواهر شاه ازدواج کرد و در ۱۳۴۷ به درجه ارتشبدی ارتقا یافت. خاتمی در شهریور ۱۳۵4 در یک سانحه هوایی در ساحل دریاچه سد دز در دزفول جان خود را از دست داد.

هوشنگ نهاوندی

دکتر هوشنگ نهاوندی از رجال پهلوی دوم بود که مسئولیت‌ها و مناصبی چون ریاست دانشگاه شیراز، ریاست دانشگاه تهران، ریاست دفتر فرح پهلوی، وزارت فرهنگ و آموزش عالی و وزارت آبادانی و مسکن را در پرونده داشت. او عضو «حزب ایران نوین» و از فعالان انجمن‌های فراماسونری در ایران بود. بر اساس اسناد ساواک، هوشنگ نهاوندی دارای سوابق زیادی در دزدی، اختلاس و ارتشا بوده است.

منوچهر اقبال

منوچهر اقبال از بلندپایگان پهلوی دوم بود که در سال‌های خدمت خود به آن حکومت سمت‌های متعددی چون مدیرعاملی شرکت نفت، نخست‌وزیری، وزارتخانه‌های‎ دربار، فرهنگ و هنر، راه و ترابری، بهداری، کشور، و همچنین ریاست دانشگاه‌های تهران و تبریز، استانداری آذربایجان و نمایندگی مجلس را در کارنامه داشت. وی همچنین مؤسس سازمان غیر دولتی نظام پزشکی و «حزب ملیون» در ایران بود. اقبال ۴ آذر 1356 در سن 68 سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت.

صادق قطب‌زاده

صادق قطب‌زاده اولین رئیس سازمان رادیو تلویزیون ایران پس از پیروزی انقلاب و سومین وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران پس از کریم سنجابی و ابراهیم یزدی بود. او در ۱۳۱۵ متولد شد، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به جبهه ملی پیوست و در ۱۳۳۷ رهسپار آمریکا شد. در ۱۳۴۱ به دلیل فعالیت‌هایش علیه پهلوی از آمریکا اخراج و راهی فرانسه شد. او در دهه چهل خورشیدی عضو جبهه ملی بود و هم با انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا ارتباط داشت، و نیز در «کنفدراسیون دانشجویان ایرانی» که تحت حمایتِ مالی کمونیست‌های چین بود، عضویت داشت.

عبدالکریم ایادی

عبدالکریم ایادی از بهائیان پرنفوذ دربار پهلوی دوم بود. نام «ایادی» از لقب پدرش «ایادی امرالله» گرفته شده، که یکی از خادمین فرقه بهائیت بود. مادرش، منیره شهمیرزادی نیز از خواص بهائی و از مبلغان کشف حجاب در دوره پهلوی اول در تهران بود.[1] ایادی در فرانسه ابتدا دانشجوی رشته دامپزشکی بود، اما پس از مدتی تغییر رشته داد و در رشته پزشکی مشغول تحصیل شد. وی پس از پایان تحصیلات راهی ایران شد و وارد ارتش شد. ابتدا پزشک مخصوص علیرضا پهلوی و سپس پزشک مخصوص محمدرضا پهلوی شد.

اردشیر زاهدی

اردشیر زاهدی از عناصر پهلوی بود که حداقل ۲۵ سال از عمر خود را در خدمت آن رژیم و در ارتباطی تنگاتنگ با محمدرضا پهلوی به سر برد. او فرزند فضل‌الله زاهدی عامل کودتای ۲۸ مرداد 1332 بود و در تمام مراحل این کودتا در کنار پدرش قرار داشت. اردشیر پس از این کودتا آجودان شاه و سپس داماد وی شد. وی از ۲۵ اسفند ۱۳۳۸ تا ۱۲ اسفند ۱۳۴۰ سفیر ایران در آمریکا، از ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۵ سفیر ایران در انگلستان، از ۲۲ دی ۱۳۴۵ تا ۲۱ شهریور ۱۳۵۰ وزیر امورخارجه ایران، و برای بار دوم از ۱۶ اسفند ۱۳۵۱ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ سفیر ایران در آمریکا بود.

شورای انقلاب

«شورای انقلاب اسلامی» نخستین نهادی است که پیش از پیروزی انقلاب به فرمان امام خمینی شکل گرفت و پس از سقوط رژیم سلطنتی نیز به فعالیت خود ادامه داد. خبر تشکیل این شورا اولین بار در ۲۲ دی ۱۳۵۷ طی پیامی از سوی امام خطاب به ملت ایران اعلام شد.[1] چهار روز پس از این فرمان، محمدرضا پهلوی در ۲۶ دی برای همیشه از ایران رفت و ۲۶ روز بعد، انقلاب به پیروزی رسید. اولین و مهمترین اقدام شورای انقلاب، پیشنهاد نخست‌وزیری مهدی بازرگان بود که با حکم امام به این سمت منصوب شد.

اشرف پهلوی

اشرف پهلوی خواهر دوقلوی محمدرضا پهلوی، از فعال‌ترین زنان دربار شاه بود. وی از چهره‌های مؤثر در کودتای 28 مرداد 1332 بود و در فساد مالی و اخلاقی شهرت داشت. او در آستانه سقوط شاه، بسیاری از اموال گران‌بها را از ایران خارج ساخت و در آمریکا تلاش کرد سلطنت را بازگرداند. اشرف پس از فوت شاه نیز تلاش کرد سلطنت‌طلبان را دور هم جمع کند. وی در 17 دی 1394 در حالی که به آلزایمر مبتلا بود در 96 سالگی درگذشت.

هوشنگ انصاری

هوشنگ انصاری از دیپلمات‌های پهلوی دوم بود. او در اهواز به دنیا آمد. تحصیلات خود را از سطح ابتدایی تا دانشگاهی در اهواز و تهران گذرانید و مقطع کارشناسی ارشد اقتصاد را در دانشگاه تهران به پایان رساند. البته جعفر اخوان، یکی از سرمایه‌داران دوره پهلوی، معتقد است انصاری تحصیلاتی بیش از دوره متوسطه نداشت.[1] انصاری فعالیت شغلی خود را به عنوان عکاس و خبرنگار، در شهرهای اهواز و تهران آغاز کرد.

حسین فردوست

ارتشبد حسین فردوست از بلندپایگان عصر پهلوی دوم است. او با صلاحدید رضاشاه از کودکی در کنار محمدرضا پهلوی بود. در شهریور ۱۳۲۰ برای به قدرت رساندن محمدرضا، بین وی و سفارت انگلیس وساطت کرد، در سال 1338 «دفتر ویژه اطلاعات» را که به منزله سازمان اطلاعاتی شاه محسوب می‌شد تأسیس کرد، به عنوان قائم‌مقام ساواک بر این سازمان نظارت داشت، رابط شخصی شاه با مراکز اطلاعاتی آمریکا و انگلیس بود و ریاست «سازمان بازرسی شاهنشاهی» را بر عهده داشت.

حزب رستاخیز

حزب رستاخیز با ادعای تنها حزب واحد فراگیر، به دستور محمدرضا پهلوی در ۱۱ اسفند ۱۳۵۳ در پی انحلال احزاب ملیون، مردم، ایران نوین، پان ایرانیست و... تشکیل شد. تک‌حزبی کردن کشور مرحله جدیدی از دیکتاتوری شاه بود که بقایای اصول مشروطیت و دموکراسی فرمایشی را در ایران فرومی‌ریخت. امام خمینی در 21 اسفند 1353 شرکت در حزب رستاخیز را حرام اعلام کردند. شاه در 24 اردیبهشت 1357 صراحتاً اعلام کرد از عملکرد حزب رستاخیز رضایتى ندارد.

طوفانیان

ارتشبد حسن‌ طوفانیان، آجودان مخصوص شاه و رئیس اداره خرید و سفارش‌های خارجی صنایع نظامی حکومت پهلوی بود. وی در جریان پیروزی انقلاب اسلامی در ایران توسط مردم دستگیر و به زندان قصر منتقل شد، او سپس توسط عده‌ای به پادگان لویزان که مدارک خریدهای کلان نظامی در آنجا نگهداری می‌شد، انتقال یافت. اما از آنجا به همراه این مدارک فراری داده شد. طوفانیان در خارج از کشور به شبکه ضد انقلاب پیوست و سرانجام، در روز ششم شهریور 1377 بر اثر ابتلا به سرطان در 85 سالگی در آمریکا درگذشت.

اسدالله علم

اسدالله علم از نخست‌وزیران دوره پهلوی (۲۸ تیر ۱۳۴۱ تا ۱۷ اسفند ۱۳۴۲) و وزیر دربار محمدرضا (۱۹ آبان ۱۳۴۵ تا ۱۴ مرداد ۱۳۵۶) بود. وی از ۱۳۲۳ تا ۱۳۵۶ در فاصله ۳3 سال همه گونه مشاغل را از «پیشکاری شاه» تا وزارت دربار تجربه کرده بود.[1] علم در سال‌های نیمه اول دهه 1350 به بیماری سرطان مبتلا شد و در ۲۵ فروردین ۱۳۵۷ در سن 59 سالگی در یکی از بیمارستان‌های نیویورک درگذشت. وی از چهره‌های پرنفوذ دربار پهلوی و از نزدیک‌ترین افراد به محمدرضا بود و همین نزدیکی موجب شد تا عنوان «غلام خانه‌زاد» را از سوی شاه کسب کند.

داریوش همایون

داریوش همایون، روزنامه‌نگار و از رجال عصر پهلوی دوم بود. در دوره مصدق وارد فعالیت‌های سیاسی شد، پس از انتصاب جمشید آموزگار به دبیرکلی حزب رستاخیز(18 آبان 1355) به قائم مقامی این حزب رسید و در زمان نخست‌وزیری آموزگار (۱۶ مرداد ۱۳۵۶ تا ۵ شهریور ۱۳۵۷) وزیر اطلاعات و جهانگردی و سخنگوی دولت شد. داریوش همایون عامل انتقال نامه توهین‌آمیز دربار علیه امام خمینی، به روزنامه‌های کشور در دی‌ 1356 و پیگیری جدی تا مرحله چاپ آن بود؛ نامه‌ای که جرقه انقلاب اسلامی شد.

حسنعلی منصور

حسنعلی منصور از نخست‌وزیران دوره پهلوی دوم بود که از 17 اسفند 1342 تا اول بهمن 1343 نخست‌وزیر بود. منصور رئیس «حزب ایران نوین» و بانی تأسیس «کانون مترقی» در ایران بود؛ کانونی که محل تجمع تحصیل‌کردگان ایرانی در آمریکا بوده و این حزب از دل آن بیرون آمد. اعضای این حزب نیز دست پروردگان «اصل 4 ترومن» بودند که برای تأمین منافع آمریکا تربیت شده بودند.[1] مهمترین فراز سیاسی حکومت کوتاه‌مدت منصور یکی ارسال لایحه «کاپیتولاسیون» به مجلس شورای ملی و تلاش وی برای متقاعد کردن نمایندگان مجلس به امضای این لایحه و سپس تصویب آن در 13 مهر 1342، و...

شریف‌امامی

جعفر شریف‌امامی از جمله آخرین نخست‌وزیران دوره پهلوی دوم بود. او بعد از پایان دوران یک‌ساله نخست‌وزیری جمشید آموزگار (۱۶ مرداد ۱۳۵۶ تا ۵ شهریور ۱۳۵۷) و قبل از شروع دوران دو ماهه نخست‌وزیری ازهاری (۱۵ آبان ۱۳۵۷ تا 15 دی ۱۳۵۷) به مدت 70 روز این سمت را بر عهده داشت (5 شهریور ۱۳۵۷ تا ۱۴ آبان ۱۳۵۷) وی قبلاً نیز یک بار سابقه نخست‌وزیری داشت (5 شهریور ۱۳۳۹ تا ۱۴ اردیبهشت ۱۳۴۰)

جمشید آموزگار

جمشید آموزگار از نخست‌وزیران دوره پهلوی است. وی این سمت را پس از پایان دوران ۱۳ ساله نخست‌وزیری امیرعباس هویدا در مرداد ۱۳۵۶ برعهده گرفت و تا شهریور 1357 به مدت ۱۳ ماه حفظ کرد. آموزگار از اعضای حزب رستاخیز بود و در سال 1356 به دبیرکلی این حزب رسید. در دوران نخست‌وزیری آموزگار، حوادثی در کشور رخ داد که در سرعت بخشیدن به روند انقلاب اسلامی نقش داشت. رحلت آیت‌الله حاج سیدمصطفی خمینی در اول آبان 1356، چاپ مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» در...

اویسی

نام «ارتشبد غلامعلی اویسی» همواره یادآور کشتار مظلومانه مردم تهران در 17 شهریور 1357 در میدان شهدای تهران بوده است. اویسی که از نظامیان وفادار به نظام سلطنتی محمدرضا پهلوی محسوب می‌شد در آن زمان «فرماندار نظامی تهران و حومه» بود. او در کودتای 28 مرداد 1332 شرکت داشت و در ۱۳۴2 با درجه فرماندهی لشکر یک گارد و با عنوان «فرماندار نظامی تهران» به سرکوب قیام اسلامی ۱۵ خرداد پرداخت. اویسی در آستانه سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی ایران، از کشور گریخت و...

ازهاری

ارتشبد غلامرضا ازهاری از آخرین نخست‌وزیران سلسله پهلوی است. او در بحبوحه انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ بعد از دولت ۷۰ روزه جعفر شریف‌‌امامی (۵ شهریور تا ۱۵ آبان ۱۳۵۷) و قبل از دولت ۳۷ روزه شاپور بختیار (۱۶ دی تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷) عهده‌دار کابینه‌ای دوماهه بود: (۱۵ آبان تا ۱۵ دی ۱۳۵۷) ازهاری برخلاف تبلیغات رسانه‌های گروهی وابسته به حکومت شاه و منابع خبری بین‌المللی از ضعیف‌ترین و بی‌کفایت‌ترین دولت‌های دوره پهلوی دوم بود.

حکومت نظامی در اصفهان

اصفهان اولین شهری بود که در سال ۱۳۵۷ و در ماه مبارک رمضان شاهد برقراری مقررات حکومت نظامی بود. در نهم مرداد این سال پس از دستگیری آیت‌الله سیدجلال‌الدین طاهری روحانی مبارز اصفهان، وضع این شهر...

فراماسونری

«فراماسونری» یک تشکل سری استعماری با مقاصد پنهان است که ابتدا در کشورهای اروپایی شکل گرفت و با فاصله کوتاهی به سراسر جهان نفوذ یافت. این تشکل با دستاویز قرار دادن شعار نوع‌دوستانه...

قیام 29 بهمن تبریز

روز 29 بهمن 1356 مردم تبریز در اربعین شهدای 19 دی قم، علاوه بر حضور در مساجد و تکایا، به صورت راهپیمایی‌های بزرگ به خیابان‌ها آمدند. در جریان درگیری پلیس با مردم که از پیش از ظهر شروع شد و به سرعت توسعه...

نعمت‌الله نصیری

نعمت‌الله نصیری از بدنام‌ترین رؤسای ساواک بود. او که در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نقش داشت، پس از کودتا سرتیپ شد، در ۱۳۳۷ به سرلشکری رسید و در ۱۳۳۹ ریاست شهربانی را عهده‌دار گردید. نصیری به...

حسن پاکروان

حسن پاکروان دومین رئیس ساواک بود. پدرش فتح‌الله پاکروان از دولتمردان رضاشاه بود که استانداری خراسان را به هنگام واقعه مسجد گوهرشاد برعهده داشت. پاکروان در اسفند ۱۳۳۹ پس از برکناری...

تأسیس روزنامه «آیندگان» با هزینه اسرائیل

روزنامه «آیندگان» نخستین بار در صبح روز ۲۵ آذر ۱۳۴۶ یعنی کمتر از دو ماه پس از تاجگذاری محمدرضا پهلوی در تهران منتشر شد. بنیانگذار این روزنامه داریوش همایون...

ولایت فقیه

نظریه «ولایت فقیه» تا قرون متمادی در محدوده حوزه‌های علوم دینی بود ولی در عمل به اجرا در نیامد و اراده حکومت‌ها و شاهان مستبد نیز همواره مانع از شکل‌گیری این نظریه در جوامع اسلامی بود. سال ۱۳۴۹ امام خمینی که دوران تبعید خود را در عراق می‌گذراند موضوع «ولایت فقیه» را به عنوان زیرمجموعه‌ای از دروس فقهی در حوزه علمیه نجف مطرح کردند.

نماز جمعه

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) در سوم مرداد ۱۳۵۸ آیت‌الله سیدمحمود طالقانی را به امامت جمعه تهران منصوب کردند. اولین نماز جمعه تهران در روز جمعه ۵ مرداد ۱۳۵۸ در دانشگاه تهران برگزار شد. وی تنها موفق به برگزاری ۶ نماز جمعه شد. آخرین نماز جمعه او روز ۱۶ شهریور ۱۳۵۸ در بهشت زهرا(س) و در قطعه شهدای ۱۷ شهریور برگزار شد و ایشان سه روز بعد، در ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ دار فانی را وداع گفت.

4